39
SOCJOLOGIA WYCHOWANIA, EDUKACJI I OŚWIATY
1.Socjologia wychowania jako jeden z najlepiej i najbardziej rozwiniętych działów socjologii ogólnej
2. Zakres socjologii wychowania
SOCJOLOGIA WYCHOWANIA, jedna z dziedzin socjologii ściśle związana z pedagogiką społeczną, zajmująca się wychowaniem jako procesem społecznym. Socjologia wychowawcza bada m.in. środowiskowe uwarunkowania szkoły, rodziny, grup rówieśniczych, funkcjonowanie różnych środowisk wychowawczych, zmiany celów i treści wychowania społecznego.
Przedmiotem badań społeczna rzeczywistość wychowawcza, którą tworzą:
Czynności społeczne teorie działania społecznego
Stosunki społeczne teorie stosunków społecznych
Indywidua społeczne (osoby i grupy społeczne) teorie osobowości
Przedmiot badań socjologii wychowania:
- zbiorowości społeczne, zjawiska i procesy wychowawcze;
- instytucje wychowawcze;
- społeczno-kulturowy przebieg procesu wychowania i zachowania;
- ich efektywność i jakość
3. Związek socjologii z pedagogiką
PEDAGOGIKA, nauka o wychowaniu, teoria działalności wychowawczej. Na jej gruncie formułuje się cele, treści, metody, środki i formy organizacyjne procesu wychowawczego. Pedagogika odnosi się głównie do młodego pokolenia, które dzięki oddziaływaniom wychowawczym winno osiągnąć optymalny rozwój osobowości, ukształtować wiedzę o rzeczywistości, przygotować się do funkcjonowania w życiu społecznym.
Do głównych instytucji takiego wychowania zalicza się: rodzinę, przedszkole i szkołę. Obecnie zakres zainteresowań pedagogiki jest o wiele szerszy i obejmuje: samowychowanie i samokształcenie młodzieży i dorosłych, oddziaływanie wychowawcze instytucji wychowania pozaszkolnego, głównie: środków masowej komunikacji, organizacji młodzieżowych, placówek kulturalnych (teatrów, klubów, muzeów i in.), instytucji wychowania religijnego itp.
Do najważniejszych teorii pedagogicznych zalicza się:
1) NATURALIZM PEDAGOGICZNY - opartą na przesłankach atawistycznych koncepcję swobodnego, naturalnego wychowania, polegającą na dostosowaniu się wychowawcy do naturalnego, spontanicznego rozwoju wychowanka. Najdalej idącym kierunkiem naturalistycznym jest pajdocentryzm przyznający dziecku centralną pozycję w procesie wychowania ze względu na doskonałość jego wrodzonych predyspozycji.
2) SOCJOLOGIZM PEDAGOGICZNY - kierunek przeciwstawny teoriom naturalistycznym, traktujący zjawiska pedagogiczne wyłącznie w relacjach oddziaływania środowiska społecznego i uwzględniający także wrodzone zadatki jednostki.
SOCJOLOGIZM PEDAGOGICZNY, kierunek pedagogiczny ujmujący proces wychowawczy wyłącznie jako skutek oddziaływania społeczeństwa na jednostki i grupy społeczne. Skrajny socjologizm pedagogiczny zalicza pedagogikę do nauk socjologicznych, wychowanie zaś traktuje jako metodyczne uspołecznianie dzieci i młodzieży. Do najwybitniejszych przedstawicieli tego kierunku należą E. Durkheim i F. Znaniecki.
DURKHEIM EMILE (1858-1917), socjolog i pedagog francuski. Od 1887 profesor uniwersytetu w Bordeaux (pierwszej we Francji katedry socjologii). Od 1902 profesor pedagogiki i socjologii Sorbony i innych uczelni.
Durkheim był twórcą francuskiej szkoły socjologicznej i przedstawicielem socjologizmu pedagogicznego. Uważał wychowanie za ogół wpływów skierowanych przez społeczeństwo na jednostki celem rozwinięcia takich cech, które są przez społeczeństwo pożądane. Główne prace: De la division du travail social (1893), Zasady metody socjologicznej (1895, wydanie polskie 1970), Education et socjologie (1922).
ZNANIECKI FLORIAN WITOLD (1882-1958), filozof i socjolog. Jeden z głównych przedstawicieli tzw, socjologii humanistycznej. W 1902 rozpoczął studia na UW, skąd w 1903 został relegowany za udział w studenckich protestach przeciwko ograniczaniu swobód akademickich. 1904-1909 przebywał poza krajem, w Szwajcarii, Francji, Algerii. Studiował filozofię i socjologię w Genewie, Zurychu i Paryżu, stykając się tam m.in. z H. Bergsonem i E. Durkheimem. W 1910 uzyskał stopień doktora na UJ.
W 1914 wyjechał do USA, 1917-1919 wykładał na uniwersytecie w Chicago. 1920-1939 profesor uniwersytetu w Poznaniu, 1940-1950 - University of Illinois w Urbana. 1953-1954 przewodniczący Amerykańskiego Towarzystwa Socjologicznego. Założyciel Instytutu Socjologicznego w Poznaniu (1921) oraz czasopisma Przegląd Socjologiczny (1930). Swój pogląd na świat Znaniecki określał mianem "kulturalizmu". Podkreślał, iż rzeczywistość składa się z wielu porządków, nie tylko fizyczno-przyrodniczego, ale i psychicznego, społecznego, idealnego. Sformułował zasadę tzw. współczynnika humanistycznego, która głosiła, że zjawiska społeczne należy traktować jako przedmiot
czyichś czynności. Wymagał, by badacz spoglądał na penetrowaną przez siebie rzeczywistość oczami jej uczestników, a nie z jakiegoś absolutnego punktu widzenia.
Stworzył i jako pierwszy zastosował w socjologii metodę dokumentów osobistych (gromadzenie danych o życiu społecznym zawartych w autobiografiach, pamiętnikach, listach itp.). Interesował się przyczynami upadku cywilizacji zachodniej.
Niektóre prace: Zagadnienia wartości w filozofii (1910), Chłop polski w Europie i Ameryce (wspólnie z W.I. Thomasem. Tom 1-5 1918-1920, wydanie polskie 1976), Rzeczywistość kulturowa (1919, wydanie polskie 1991), Upadek cywilizacji zachodniej. Szkice z pogranicza filozofii kultury i socjologii (1921), Wstęp do socjologii (1922), Socjologia wychowania (tom 1-2 1928-1930), Miasto w świadomości jego obywateli (1931), Ludzie teraźniejsi a cywilizacja przyszłości (1935), Społeczne role uczonych (1940, wydanie polskie w wyborze 1984), Nauki o kulturze. Narodziny i rozwój (1952, wydanie polskie 1971), Współczesne narody (1952, wydanie polskie 1990).
3) TEORIĘ KONWERGENCJI (DWÓCH CZYNNIKÓW), zmierzającą do usunięcia krańcowości z poglądów naturalistycznych i socjologicznych oraz opierającą działalność pedagogiczną zarówno na oddziaływaniu środowiska społecznego, jak i wrodzonych zadatkach jednostki.
4) PEDAGOGIKĘ KULTURY - kierunek, który opiera proces wychowawczy na przeżywaniu i przyswajaniu przez jednostkę wartości kulturowych stworzonych przez cywilizację.
Przy formułowaniu dyrektyw wychowawczych pedagogika korzysta z dorobku wielu nauk, m.in.: filozofii, psychologii, socjologii, etyki, biologii, antropologii, informatyki, ekonomii. Pedagogika wyodrębniła szereg dyscyplin pedagogicznych: pedagogikę ogólną, teorię wychowania, dydaktykę, pedagogikę specjalną, pedagogikę społeczną, andragogikę, pedagogikę porównawczą (nauka o systemach oświatowych), pedagogikę kształcenia zawodowego, pedeutologię (nauka dotycząca nauczyciela), historię oświaty i wychowania.
Procesy socjalizacyjne a działy pedagogiki:
Socjalizacja pierwotna - adolescencja - socjalizacja wtórna
Uspołecznienie dzieci Uspołecznienie dorosłych
PAJDOCENTRYZM, w pedagogice pogląd przyznający dziecku centralne miejsce w procesie wychowawczym. Wynika z przekonania o decydującym wpływie na rozwój człowieka cech i zdolności wrodzonych. Zgodnie z nim wychowanie powinno sprowadzać się do opieki nad naturalnym (nie krępowanym) rozwojem dziecka.
Pajdocentryzm nie docenia znaczenia i wpływu rzeczywistości politycznej, społecznej i kulturalnej ani też dominującej roli wychowawcy.
ANDRAGOGIKA, teoria oświaty dorosłych, pedagogika dorosłych. Dział pedagogiki zajmujący się zagadnieniami związanymi z procesem wychowywania ludzi dorosłych.
4. Społeczne aspekty wychowania
WYCHOWANIE, całokształt wpływów i oddziaływań środowiska społecznego oraz przyrodniczego na człowieka, kształtujących jego rozwój i osobowość oraz przygotowujących go do życia w społeczeństwie.
We współczesnej pedagogice używa się terminu wychowanie w węższym znaczeniu tego słowa - jako świadome, zamierzone i specyficzne działania osób (wychowawców), których celem jest osiągnięcie względnie trwałych zmian w osobowości jednostki (wychowanka). Zmiany te obejmują zarówno sferę poznawczo-instrumentalną, pozwalającą na poznanie i przekształcanie rzeczywistości, jak i stronę aksjologiczną, kształtującą stosunek człowieka do świata i ludzi, jego przekonania, system wartości itp. W pedagogice używa się pojęcia wychowanie w trzech znaczeniach:
1) jako proces - rodzaj działalności ludzkiej, polegającej na wywoływaniu zmian w osobowości człowieka,
2) jako stan - ogół zjawisk określających przebieg, cele, metody, środki i warunki wychowania,
3) jako wynik - suma następstw wyrażająca się w zmianie osobowości człowieka i w stopniu przygotowania go do życia społecznego.
Rozróżnia się wychowanie: umysłowe, moralne, społeczne, estetyczne i fizyczne, a także samowychowanie
Podstawowe dziedziny badań socjologii edukacji:
1. wychowanie jako zjawisko społeczne;
2. wychowanie a społeczeństwo;
3. wychowanie a demografia;
4. struktura społeczna szkoły;
5. ekologia wychowania;
6. stratyfikacja społeczna a szkoła;
7. wychowanie a procesy społeczne ( rywalizacji, kooperacji, konflikty, akomodacji);
8. uspołecznienie jako element socjalizacji;
9. zachowania dewiacyjne w szkole;
10. dynamika grup w wychowaniu;
11. czynniki determinujące programy nauczania;
12. społeczność lokalna a szkoła;
13. wychowanie a odpowiedzialność;
14. dylematy i kontrowersje wychowania;
15. wychowanie zdrowotne;
16. edukacja a demokracja i polityka;
17. wychowania do i dla przyszłości.
5. Elementy procesu wychowania
Środowisko i podmioty wychowania: wychowawcy i wychowankowie
ŚRODOWISKO SPOŁECZNE, względnie trwały układ jednostek, grup społecznych i innych zbiorowości ludzkich oddziałujących na rozwój, zachowanie się i aktywność człowieka. Szczególne znaczenie dla funkcjonowania jednostki mają takie składniki środowiska społecznego, jak:
1) rozmieszczenie zbiorowości decydujące o częstotliwości i różnorodności kontaktów międzyludzkich.
2) poziom wykształcenia jednostek i grup najsilniej powiązanych z osobnikiem.
3) pozycja społeczna jednostek i grup, które mają wpływ na ekonomiczny i kulturalny poziom życia jednostki
SYSTEM OŚWIATOWY, ogół powiązanych ze sobą placówek i instytucji wychowania bezpośredniego i pośredniego umożliwiających zdobycie przez obywateli wykształcenia ogólnego i zawodowego oraz zapewniających im wszechstronny rozwój osobowości.
EDUKACJA, pojęcie szerokie - oznacza wychowanie - jako kształcenie człowieka (przede wszystkim dziecka do osiągnięcia dorosłości). obejmuje aspekty: intelektualny, psychologiczny, moralny.
Celami edukacji są: uczenie przystosowywania do życia w społeczeństwie, kształtowania wolnego i osobistego sądu.
KSZTAŁCENIE, ogół czynności i procesów umożliwiających ludziom poznanie przyrody, społeczeństwa i kultury, osiąganie wszechstronnego rozwoju fizycznego i umysłowego a także zdobycie pożądanych kwalifikacji zawodowych. Proces kształcenia jest organizowany przez określone instytucje i wówczas jego cele wyznaczane są zgodnie z obowiązującą w danym społeczeństwie koncepcją wykształcenia. Kształcenie może być podejmowane przez jednostkę samorzutnie, zgodnie z indywidualnymi potrzebami i przybiera wtedy formę samokształcenia. Rezultatem kształcenia jest wykształcenie
SAMOWYCHOWANIE, samorzutne kształtowanie i doskonalenie własnych postaw, charakteru, poglądu na świat, zdolności, zazwyczaj zgodne z przyjętymi wzorcami osobowości (np. postaciami historycznymi, bohaterami literackimi, ludźmi wyróżniającymi się w środowisku społecznym).
SAMOKSZTAŁCENIE, samodzielna praca nad sobą w zdobywaniu lub pogłębianiu wiedzy, samodzielne kształtowanie cech osobowości. Podstawowym warunkiem samokształcenia jest dojrzałość osobowości osiągana wraz z rozwojem oraz pod wpływem oddziaływań wychowawczych.
GRUPY RÓWIEŚNICZE, pojawiają się w procesie rozwoju dziecka i wywierają istotny wpływ na jego rozwój i wychowanie. Dzieci w wieku przedszkolnym - od 3 roku życia łączą się w małe grupy dla wspólnej zabawy a od 4-5 roku zdolne są już do współżycia i współdziałania. W wieku 7-8 lat dzieci są zdolne uczestniczyć w innej grupie niż rodzina, tworzą w tym okresie zespoły, które mają charakter krótkotrwały.
Grupy rówieśnicze zaczynają tworzyć dzieci w wieku ok. 10 lat, zwykle jednopłciowe, w których stopień identyfikacji z innymi członkami grupy jest stosunkowo wysoki w związku z czym ich oddziaływanie na członków jest duże i grupa rówieśnicza pełni niezastąpioną funkcję w procesie socjalizacji a także zaspokaja potrzeby społeczne swoich członków.
Organizacja małych grup rówieśniczych jest przeważnie dość słaba, oparta na zasadzie równorzędności ich członków. Grupy rówieśnicze tracą na znaczeniu w wieku 13-14 lat.
SOCJALIZACJA, 1) uspołecznienie człowieka poprzez:
a) celowe, zamierzone oddziaływania wychowawcze społeczeństwa, szczególnie rodziny i instytucji wychowawczych.
b) nie kierowany i nie uświadamiany wpływ środowiska społecznego.
2) proces stawania się pełnowartościowym członkiem społeczeństwa w wyniku uczenia się i przestrzegania obowiązujących norm i zasad współżycia z innymi ludźmi.
ROLA SPOŁECZNA,
1) system oczekiwań dotyczących przewidywanych zachowań człowieka wobec grupy, w której zajmuje on określoną pozycję. Rola społeczna wyznacza wówczas zespół reguł, norm i wzorów postępowania.
...
kosiaczki1