Włodzimierz Bart-Warneńczyk.pdf

Włodzimierz Bart

Warneńczyk

LSW

Warszawa 1973

PWZN

Print 6

Lublin 1999

Przedruku dokonano

na podstawie pozycji

wydanej przez LSW

Warszawa 1973

Minęło właśnie południe. Z bezchmurnego, wrześniowego nieba praŜyło

silnie dnia tego słońce, tak iŜ niejeden z mieszczan krakowskich,

zajęty

pracą na świeŜym powietrzu, ocierał pot z czoła i mimo woli rozglądał

się w

poszukiwaniu cienia. Na wawelskim wzgórzu, wyrastającym ponad

miejskie mury

i kamienice, było nieco przewiewniej, ale i tutaj promienie słoneczne

dawały się we znaki.

Pali, jakby to było w lipcu! mruczał do siebie pan Piotr

Ryterski,

wychowawca królewiczów polskich: dziewięcioletniego Władysława i

sześcioletniego Kazimierza, z którymi miał wyjść właśnie za furtę

murów

zamkowych na zielone łęgi nadwiślańskie. Miał wyjść, ale nie

wychodził,

gdyŜ królewicze nie nadchodzili i pan Ryterski domyślił się wkrótce,

Ŝe

musiał ich przetrzymać drugi wychowawca, mistrz sztuk wyzwolonych,

ksiądz

Wincenty Kot z Dębna, który uczył synów Jagiełłowych pacierzy oraz

łaciny.

Rycerzowi Piotrowi, choć pojmował, Ŝe dzieci królewskie muszą być

uczone,

wydawało się nieraz, Ŝe mistrz Wincenty przeciąŜa ich młode umysły

nauką i

Ŝe przystojniej by było, aby więcej ćwiczeń zaznały ręce i nogi

dostojnych

wychowanków niŜ dziecinne jeszcze głowy.

Król to nie mnich spierał się często pan Piotr z mistrzem

Wincentym

aleć przede wszystkim rycerz. DuŜo mu przyjdzie z łaciny, gdy trza

będzie

rycerstwo szykować do bitwy?

A duŜo mu przyjdzie z samych skoków, robienia mieczem i jazdy

konnej,

jak się znajdzie na spotkaniu z innymi królami i wśród męŜów uczonych

i ani

słowa zrozumieć ni rzec nie potrafi, gdy mówić będą doń po łacinie?

WŜdy nie mówię, by królewicze nie umieli niczego prócz robienia

bronią

bronił się pan Ryterski, sapiąc nieco, bo w spokojnym Ŝyciu

zamkowym

przytył na starsze lata aleć i sztukę rycerską znać muszą. Samiście

uczyli ich, mistrzu wielebny, porzekadła staroŜytnych Rzymian, iŜ

"zdrowy

duch w zdrowym ciele".

Nie zaprę się, uczyłem!

A jakoŜ mają chłopaczkowie zdrowe ciało mieć, gdy jeno w dusznej

izbie

nad księgami ich trzymacie?

Mistrz Wincenty odpowiadał na to, Ŝe nad księgą, i to nieco tylko,

siaduje jeno Władysław, a Kazimierz ino z pamięci duka pacierze i

literki,

ale w gruncie rzeczy i on rozumiał, Ŝe synowie Jagiełły muszą być

kształceni wielostronnie. A juŜ na przygotowaniu rycerskim pan

Ryterski

znał się dobrze. Król, wyznaczając go na wychowawcę synów, pamiętał

jego

waleczność i w bitwie pod Grunwaldem, i w zaciętych zmaganiach pod

Koronowem, w której to walce rycerz Piotr, jako chorąŜy, niósł

sztandar

polski. Swych królewskich wychowanków chciał teŜ ukształtować na

rycerzy, a

chłopcy przepadali za ćwiczeniami z bronią i zabawami pod opieką pana

Piotra wśród traw i krzewów na łęgach nadrzecznych. ToteŜ nie widząc

królewiczów w oznaczonym czasie na dziedzińcu zamkowym, pan Piotr

ruszył

sam na zamek, do komnaty, w której odbywały się lekcje z księdzem

Kotem.

A tam, wśród chłodnych murów zamkowych, w izbie szkolnej siedział

przy

stole mistrz Wincenty i wraz ze swymi młodocianymi uczniami słuchał

uwaŜnie

opowieści siwowłosego pielgrzyma. Po drugiej stronie stołu, na krytej

miękkim kobiercem ławie siedzieli królewicze i z ciekawością

spoglądali to

na opowiadającego zakonnika; to na swego mistrza, jakby chcieli

sprawdzić,

czy słowa gościa zasługują na wiarę.

Trzy dni toczyli bitwę na Kosowym Polu roku Pańskiego tysiąc

trzysta

osiemdziesiątego dziewiątego mówił wolnym, niezbyt donośnym i jakby

zmęczonym głosem pielgrzym trzy dni car serbski Łazarz i wojewoda

Wlatek

Wukowicz zmagali się z Turkami. Hej, krew płynęła tam jako woda w

strumieniu, aŜ od krwi onej poczerwieniała rzeka śytnica. Raz

chrześcijanie, a raz Turcy byli górą, aŜ trzeciego dnia zbiegł Wuk

Brankowicz, a za nim Bośniacy, i Turcy zwycięŜyli. Sułtan turecki,

Murad,

nakazał rzeź jeńców serbskich...

I zali ich wycięto? zapytał niedowierzająco starszy królewicz,

bo mu

się w chłopięcej głowie pomieścić nie chciało, iŜ nad wziętym do

niewoli i

bezbronnym przeciwnikiem zwycięzca mógłby się pastwić wbrew obyczajom

rycerskim. Przecie jego ojciec, wielki król Jagiełło, po bitwie pod

Grunwaldem kazał opatrywać rannych KrzyŜaków, a nazajutrz wszystkich

niemal

jeńców puścił wolno!

Wycięto wszystkich, miłościwy królewiczu odparł pielgrzym. A

wycinano tym Ŝwawiej, iŜ jeden z Serbów, który zataił się po bitwie,

wszedł

do namiotu sułtańskiego i przebił Murada sztyletem. Sułtan zmarł, ale

nim

skonał, na jego oczach ścięto wziętego do niewoli cara Łazarza i

wszystkich

bez mała rycerzy serbskich...

Królewicz Władysław ze zgrozą i niedowierzaniem spojrzał na mistrza

Wincentego.

U narodów, które Panu Jezusowi czci nie oddają, królewiczu,

nieraz się

rzezie takie zdarzały odparł zapytany.

I nikt onego cara Łazarza i jego rycerzy nie pomścił?

Bóg pomścił odparł swym cichym głosem pielgrzym.

A jak? Powiadajcie, oćcze wielebny!

Syn sułtana, Bajazet, któren zarządzał oną rzezią i pilnował jej

końca, sam po oćcu swym sułtanem został. I on to wdał się w wojnę z

Tymurem

Chromym, wodzem Mongołów, i ów Tymur wojska tureckie starł na miazgę,

sułtana Bajazeta do niewoli wziął, do klatki jakoby wilka zamknął i

tak go

udręczył, Ŝe sułtan w klatce onej zmarł po paru miesiącach.

Dobrze mu tak! wykrzyknął królewicz. Chciał mówić coś jeszcze,

ale

ksiądz Wincenty dał mu znak i chłopiec zmiarkował, Ŝe ma siedzieć

cicho.

Zamknął więc otwarte juŜ usta i nie przerywał gościowi.

Pielgrzym zaś wyczekał chwilę i dopiero widząc, Ŝe ani ksiądz Kot,

ani

królewskie pacholęta nie zabierają głosu, ciągnął swą opowieść dalej:

Gdy Tymur Chromy rozbił Turków, nietrudno było w one lata wygnać

ich z

krain chrześcijańskich hen, za morze, skąd przyszli. Ale ksiąŜęta

chrześcijańscy nie pomyśleli o tym. I teraz Turcy znów nabrali siły,

ludność Chrystusowi Panu wierną w srogim dzierŜą ucisku, młodych

chłopców

rodzicom porywają i w swego Mahometa wierzyć im kaŜą i najpierwsze

wojsko

swoje z nich czynią na zgubę wszystkich krajów, kędy KrzyŜ Pański

cześć

naleŜną odbiera. I nie ma w całym chrześcijaństwie króla, który by

onych

uciśnionych Serbów i Bułgarów z mocy tureckiej ratował. A przecie

Turcy i

Greków ciemięŜą, i po Konstantynopol sięgają...

Królewicz Władysław znowu poruszył się niespokojnie i spojrzał na

mistrza

Wincentego, jakby chciał rzec, iŜ jest wszak na świecie król, który

by się

nie uląkł potęgi tureckiej ani Ŝadnej innej, jako nie lękał się ongiś

krzyŜackiej pod Grunwaldem. Ale nie zdąŜył powiedzieć niczego, jako

Ŝe w

tej chwili zastukano do drzwi komnaty i do wnętrza wkroczył mocno

zgrzany

rycerz Piotr.

Niech będzie pochwalony! rzekł na widok nieznajomego

pielgrzyma, a

następnie zwrócił się do mistrza Kota. Ksiądz Wincenty wszakŜe,

uprzedzając

wyrzuty, wstał uprzejmie i powiedział:

Na wieki wieków! Iście miałem był pójść właśnie do was, rycerzu,

przeprosić was, Ŝe zbyt długo królewicze nie schodzą na dziedziniec.

Aleśmy

chcieli wysłuchać do końca opowieści poboŜnego pielgrzyma, którego

przysłał

na zamek ksiądz biskup krakowski. Wybaczcie tedy!

Na tak grzeczne słowa rycerz Piotr nie mógł odpowiedzieć wyrzutami:

Odparł więc tylko:

Wybaczcie i wy, wielebny oćcze, iŜ was tu nachodzę, aleć mi

wspomniał

miłościwy król, Ŝe pod wieczór wybiera się z chłopaczkami do

stadniny.

Chciałem tedy, by do przyjścia miłościwego pana juŜ odbyli ze mną

ćwiczenia

rycerskie, zjedli coś i wypoczęli.

Moja wina, moja wina rzekł na to ze skruchą mistrz Wincenty

no, ale

teraz królewicze juŜ są wolni.

Przyzwyczajeni do porządku i karności królewscy synowie pokłonili

się

księdzu Wincentemu oraz pielgrzymowi i podawszy ręce rycerzowi

Piotrowi,

wraz z nim opuścili komnatę. Czynili to tym chętniej, Ŝe lubili owe

"ćwiczenia rycerskie", o których wspomniał pan Ryterski, a na które

składały się biegi z przeszkodami, wdrapywanie się na wzgórza,

strzelanie z

małych łuków do celu i walka na drewniane mieczyki z rówieśnikami.

Rycerz

Piotr bowiem za zezwoleniem króla zapraszał do ćwiczeń z królewiętami

synka

podkoniuszego, Jana Bolemińskiego z Dobrzynia, oraz trzech braci,

dzielnych

urwisów, synów zarządcy stadniny, Bartłomieja Swoszkowica. Po

ćwiczeniach

chłopcy pokrzepiali się zazwyczaj jedzeniem, a następnie bawili się w

róŜne

gry i zabawy na łąkach albo szli do stadniny, gdzie pod opieką pana

Bartłomieja i stajennych jeździli na podjezdkach nieraz aŜ do zmroku.

Szli więc ze swym opiekunem bez ociągania, a Ŝe byli pod wraŜeniem

opowieści pielgrzyma, tedy Władysław jął na swój sposób powtarzać

wiadomości zasłyszane przed chwilą.

Jak dorosnę mówił to zbiorę wojsko i pójdę bić onych Turków,

uratuję nieszczęsnych Serbów i Bułgarów.

Rycerz Piotr westchnął, bo właśnie wyszli z chłodnych murów na

rozgrzany

od słońca dziedziniec, i rzekł:

Niech wam, królewiczu, Bóg da uróść jak najprędzej! Ino trza

pamiętać,

Ŝe Polacy mają inszych wrogów dość pod bokiem i nie muszą szukać ich

aŜ za

górami.

Wiem, wasza miłość, bijemy przecie teraz KrzyŜaków.

Ano właśnie!

Ale ich tak pobiliśmy, Ŝe się prędko nie pozbierają. To z kim

będę się

zmagać?

Rycerz Piotr nie chciał z chłopcami wdawać się w rozwaŜania

polityczne,

odpowiedział więc wymijająco:

Nim królem ostaniecie, to juŜ się jakiś nieprzyjaciel znajdzie,

ani

chybi. Bogaty i piękny jest nasz kraj; tedy sąsiedzi łakomie nań

pozierają.

Nie damy się odezwał się na to idący dotąd w milczeniu

Kazimierz

pobijemy wszytkich!

Ale dzisiaj, wasza miłość wtrącił Władysław pozwólcie, Ŝe

będziem

podchodzić na wzgórek, kędy duŜo ostów i wysokie rośnie ziele. To

będą

Turcy! Wydamy im bitwę!

Niech będą Turcy! zgodził się pan Piotr i puścił ręce

królewiczów,

jako Ŝe dochodzili juŜ furty, wiodącej na łąki podwawelskie.

Przy furcie oczekiwali na przybyłych Staszek i Jaśko, synowie

podkoniuszego Jana, oraz Florek, Janko i Paś, dzieci zarządcy

stadniny

królewskiej, rycerza Bartłomieja. Staszko liczył co prawda juŜ lat

szesnaście i uwaŜając się raczej za młodego rycerza, udziału w

zabawach z

malcami nie brał, natomiast opiekował się "oręŜem" królewiczów, czyli

drewnianymi tarczami i mieczykami, które słuŜyły synom Jagiełłowym do

ćwiczeń i zabawy.

Prócz oczekujących chłopców przy furcie czekali teŜ dwaj

pachołkowie z

dworu królewskiego: Kunej i Mikołka, zbrojni w miecze, a nadto Kunej

dzierŜył na lewym ramieniu spory topór, na wypadek, gdyby trzeba było

ściąć

jakie drzewo lub usunąć krzewy.

Cała gromadka pokłoniła się nisko królewiczom oraz rycerzowi

Piotrowi i

wraz z nimi ruszyła na łąki.

Tam, w obranym miejscu, walczono najpierw na miecze, przywdziawszy

jeno

rękawice dla ochrony rąk i chełmy z lekkiej blachy na głowę. Potem

biegano

do mety, a wreszcie królewicze z młodszymi chłopcami wydali wojnę

Turkom,

czyli ostom i zielsku na wzgórzu. JuŜ bez rękawic i hełmów, tylko z

mieczykami w dłoni mali wojacy uderzyli na osty i sprawili wśród nich

rzeź

okrutną. Władysław, który łatwo się zapalał, zapominając w uniesieniu

świecie, wybiwszy zielonych nieprzyjaciół, znalazł się po drugiej

stronie

niewielkiego wzgórza i zobaczył opodal stadko kóz, obgryzających

jakieś

krzewy.

Bij! W nich! krzyknął do swych rycerzy, gdyŜ zapragnął mieć

przed

sobą nieprzyjaciela, który nie tylko będzie padał w milczeniu, jak

ścinane

zielsko, ale który haniebnie rzuci się do ucieczki.

W nich! wrzasnęli zdyszanymi głosami Jaśko, Florek, Janko i Paś

pobiegli za królewiczem. Królewicz Kazimierz był nieco na uboczu, nie

dostrzegł więc, o co chodzi, i nie podąŜył za nimi. Natomiast

szesnastoletni Staszek, który naśladując powagę pana Ryterskiego;

chodził z

pobłaŜliwym uśmiechem za chłopcami, spojrzawszy uwaŜniej na stadko

kóz,

zaniepokoił się nagle:

Stójcie, miłościwy królewiczu! krzyknął Stójcie, chłopcy! Tam

jest

cap, moŜe was pokaleczyć!

Chłopcy nie dosłyszeli jego słów, a moŜe je zlekcewaŜyli i biegli

dalej,

krzycząc i wymachując drewnianymi mieczykami.

Kunej, Mikołka, duchem za mną! zawołał Staszko i ruszył, ile

miał sił

w nogach, by obronić chłopców przed niebezpieczeństwem.

Kozy, które dotąd nie okazywały zainteresowania okrzykami chłopców

łakomie obgryzały liście krzewów, usłyszawszy tupot nóg, zwróciły na

chwilę

głowy w stronę biegnących i zawahały się, co czynić. JednakŜe stojący

samotnie cap łypnął groźnie oczyma i nastawiwszy rogi, zwrócił się

czołem

ku chłopcom. Królewicz Władysław, wyprzedzając swych towarzyszy,

podniósł

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: