Polityka Gospodarcza i Projekty UE – Wykłady, dr M. Kola-Bezka 2011
© SDR
projekty UE – Wykłady, dr M. Kola-Bezka
Bloki tematyczne:
1. Polityka gospodarcza i projekty UE
2. Ewolucja polityki spójności
3. Założenia polityki spójności na lata 2007-2013
4. Instytucjonalny system wdrażania polityki spójności w Polsce
5. Informacja i promocja projektów finansowych ze środków UE
6. Ewaluacja polityki spójności, programów i projektów finansowanych ze środków UE
Zalecana literatura:
- Z. M. Doliwa-Klepacki, Integracja Europejska, Temida2, Białystok 2005
- J. Barcz, E. Kawecka-Wyrzykowska, K. Michałowska-Gorywoda, Integracja Europejska, W-wa 2007
- Traktat lizboński
:: Wykład 01 :: 15-02-2011
2/EWOLUCJA POLITYKI SPÓJNOŚCI
Istota polityki spójności (do momentu wejścia w życie traktatu lizbońskiego):
„W celu wspierania harmonijnego rozwoju całej Wspólnoty, rozwija ona i prowadzi działania służące wzmocnieniu jej spójności gospodarczej i społecznej. W szczególności Wspólnota zmierza do zmniejszania dysproporcji w poziomach rozwoju różnych regionów lub wysp uprzywilejowanych, w tym obszarów wiejskich”.
(Tytuł XVII Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, Artykuł 158)
Istota polityki spójności
„W celu wspierania harmonijnego rozwoju całej Wspólnoty, rozwija ona i prowadzi działania służące wzmocnieniu jej spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej. W szczególności Wspólnota zmierza do zmniejszania dysproporcji w poziomach rozwoju różnych regionów oraz zacofania regionów najmniej uprzywilejowanych.
Wśród regionów, o których mowa, szczególną uwagę poświęca się obszarom wiejskim, obszarom podlegającym przemianom przemysłowym i regionom, które cierpią na skutek poważnych i trwałych niekorzystnych warunków przyrodniczych lub demograficznych, takim jak najbardziej na północ wysunięte regiony o bardzo niskiej gęstości zaludnienia oraz regiony wyspiarskie, transgeniczne i górskie.”
(Tytuł XVIII Traktatu o funkcjonowaniu UE – Spójność gospodarcza, społeczna i terytorialna, Artykuł 174)
Obecnie polityka spójności ma:
Wymiar REGIONALNY – ma na celu zmniejszanie dysproporcji w rozwoju gospodarczym i społecznym regionów oraz wzmacnianie ich konkurencyjności.
Wymiar HORYZONTALNY – ma przyczyniać się do rozwiązywania określonych problemów widocznych w skali całych gospodarek narodowych i całej UE (m.in. bezrobocie, ochrona środowiska, równość szans kobiet i mężczyzn).
W wymiarze horyzontalnym perspektywy na lata 2007-2013 kładzie się nacisk także na: politykę partnerstwa, innowacje i współpracę międzynarodową, politykę horyzontalną i rozwój lokalny.
Zbliżonym pojęciem jest polityka strukturalna – jej celem jest łagodzenie dysproporcji zagrażających harmonijnemu rozwojowi danego obszaru gospodarczego i ułatwianie dostosowań do zmieniających się warunków działania. Na poziomie UE jest ona stopniowo integrowana wokół rozwiązywania problemów powstających w regionach słabo rozwiniętych.
Kategorie jednostek terytorialnych zwanych regionami ekonomicznymi:
1) jednostki terytorialne wyodrębnione dla celów analizy procesu rozwoju społeczno-gospodarczego w wymiarze terytorialnym;
2) jednostki stanowiące określone całości (systemy) przestrzenno-gospodarcze ukształtowane w procesie terytorialnego podziału pracy;
3) obszary wyróżniające się występowaniem specyficznych zjawisk przestrzenno-gospodarczych;
4) jednostki podziału terytorialno-administracyjnego utworzone dla celów zarządzania publicznego oraz polityki społeczno-gospodarczej i regionalnej.
Region ekonomiczny jako jednostka terytorialno-administracyjna
„PRZECIW”
Podziały polityczno-administracyjne często:
# nie respektują granic naturalnych jednostek fizyczno-geograficznych,
# przecinają wspólnoty etniczne, socjologiczne,
# mają krótkie tradycje,
# mają charakter ahistoryczny i dzielą w sposób arbitralny ukształtowane w ciągu stuleci wspólnoty terytorialne.
„ZA”
Podziały polityczno-administracyjne umożliwiają:
# dokonywanie precyzyjnej delimitacji przestrzennej,
# gromadzenie i przetwarzanie danych statystycznych,
# wykorzystywanie wyników badań prowadzonych w przekroju terytorialno-administracyjnym dla celów polityki społeczno-gospodarczej zarządzania publicznego i administracji.
Nomenklatura Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych (NUTS)
NUTS – jednolita kategoryzacja jednostek regionalnych państw członkowskich UE, opracowana przez Eurostat we współpracy z odpowiednimi departamentami KE oraz urzędami statystycznymi państw członkowskich w celu ujednolicenia systemu zbierania, harmonizacji i udostępniania danych statystycznych o sytuacji społeczno-gospodarczej WE w przekroju regionalnym. Wprowadzona rozporządzenie PE i Rady w 2003r.
NUTS 1 – państwa członkowskie w całości lub grupy regionów niższego szczebla;
NUTS 2 & 3 – mają ułatwiać rozwiązywanie problemów społeczno-gospodarczych w układzie region-kraj-UE;
NUTS 4 & 5 – w odróżnieniu od pierwszych trzech poziomów (regionalnych) określono je jako lokalne; od 2007 r. przemianowane na lokalne jednostki administracyjne (LAU1 – dawny poziom NUTS 4, LAU2 – dawny poziom NUTS 5).
Od 1 stycznia 2008r. liczba jednostek NUTS i LAU wynosi:
NUTS 1 – 97 (w Polsce 6 makroregionów);
NUTS 2 – 271 (w Polsce 16 województw);
NUTS 3 – 1303 (w Polsce 66 zgrupowań powiatów);
LAU 1 – 8398 (w Polsce 314 powiatów i 65 miast na prawach powiatów);
LAU 2 – 121601 (w Polsce 2478 gmin).
Istota rozwoju regionu
Rozwój regionu jest procesem wszelkich zmian ilościowych i jakościowo-strukturalnych zachodzących na danym obszarze (w systemie przestrzenno-gospodarczym).
Rozwój progresywny – polega na zmianach pozytywnych względem przyjętych i (zawsze) dyskusyjnych założeń.
Rozwój regresywny – polega na zmianach negatywnych względem przyjętych i (zawsze) dyskusyjnych założeń.
Materialną podstawę rozwoju regionu stanowi wzrost gospodarczy, którego wyznacznikiem są zmiany w wytworzonym w regionie PKB (są to zmiany ilościowe).
Zmianom ilościowym PKB towarzyszą przeobrażenia jakościowo-strukturalne:
# poprawia się jakość i zwiększa się asortyment wytwarzanych dóbr i usług,
# zmienia się jakość i struktura wykorzystywanych czynników produkcji,
# doskonaleniu ulega technika i technologia wytwarzania,
# następują przesunięcia w sektorowo-branżowej strukturze działalności gospodarczej i w jej lokalizacji,
# zmienia się stosunki ekonomiczne, a także społeczne,
# poprawiają się warunki bytu i poziomu życia regionalnych społeczności,
# rosną standardy cywilizacyjne.
popyt konsumpcyjny gospodarstw domowych – C
+
inwestycje sektora prywatnego – I
wydatki państwa – G
eksport netto – NX
=
PKB w cenach rynkowych
saldo z tytułu własności za granicą
PNB w cenach rynkowych
-
amortyzacja – A
PNN w cenach rynkowych
podatki pośrednie
dotacje
PNN w cenach czynników produkcji = dochód narodowy
Wady PKB jako miernika rozwoju regionów
# pomijanie produkcji nierejestrowanej (nielegalnej) oraz niebędącej przedmiotem transakcji rynkowych (produkcja gospodarstw domowych oraz podmiotów drobnotowarowych na własne potrzeby),
# ignorowanie tzw. Efektów zewnętrznych, a zwłaszcza degradacji środowiska przyrodniczego,
# pomijanie czasu wolnego, który jest istotnym elementem poziomu życia ludzi,
# nieuwzględnianie podatków pośrednich, co powoduje zniekształcenia porównań obejmujących kraje o różnych stawkach tych podatków,
# obejmowanie produkcji tzw. Dóbr wątpliwych, niepożądanych ze względów społecznych.
Model polityki regionalnej realizowanej do połowy lat 70. XX w.:
# rolę wyłącznego podmiotu polityki regionalnej pełniło państwo,
# działania państwa były zorientowane na:
- finansowanie inwestycji infrastrukturalnych,
- budowa wielkich kompleksów przemysłowych na obszarach zacofanych,
- finansowanie deglomeracji czynnej dużych ośrodków przemysłowych,
# najważniejsze narzędzia realizacji polityki regionalnej:
- dotacje i subwencje przyznawane inwestorom z budżetu państwa,
- ulgi fiskalne,
- wydatki państwa na tzw. Infrastrukturę ciężką,
- podejmowanie przez państwo inwestycje produkcyjne w regionach zacofanych.
Przyczyny reorientacji polityki regionalnej w połowie lat 70. XX w.:
# ograniczone rezultaty polityki regionalnej prowadzonej przez państwo,
# drastyczne zmniejszenie się możliwości finansowych państwa,
# istnienie dużego zróżnicowania stopnia rozwoju społecznego i gospodarczego między poszczególnymi państwami członkowskimi oraz istnienie jeszcze większych dysproporcji rozwojowych między regionami;
przyczyny:
- pogłębianie procesów integracyjnych,
- poszerzanie procesów integracyjnych,
# istnienie i dalsze pogłębianie tych dysproporcji mogło doprowadzić do:
- osłabienia konkurencyjności ugrupowania,
- trudności prowadzenia jednolitej polityki gospodarczej w ugrupowaniu,
- konfliktów wewnątrz Wspólnoty,
- hamowania procesów integracji.
Lata 1958-1974:
# polityka regionalna realizowana wyłącznie na szczeblu krajowym i finansowana głównie przez państwa z ich budżetów narodowych,
# powołano EFS (1960) i EFOiGR (1962), ale wymiar regionalny przyznano tym funduszom dopiero w 1972r.,
# utworzono EBI.
Lata 1975-1987 – okres, w którym ukształtowano wspólnotową politykę regionalną:
# utworzono EFRR (1975),
# zwiększenie skali finansowania polityki regionalnej,
# środki EFRR były rozdzielane w formie tzw. kwot krajowych, każde państwo-beneficjent miało swobodę rozdysponowania uzyskanych środków,
# wprowadzenie tzw. części pozakwotowej (1980) – pozostawienie do samodzielnej dyspozycji KE 5% EFRR i umożliwieniu jej interweniowania w regionach nieobjętych pomocą państw członkowskich,
# zastąpienie kwot krajowych określonymi procentowo widełkami interwencji (1984),
# wprowadzenie zasady stopniowego zastępowania subwencjonowanych projektów inwestycyjnych dofinansowaniem programów:
- narodowych (krajowych),
- inicjowanych przez Wspólnoty.
Polityka spójności w latach 1988-1992:
# polityka regionalna zyskała podstawy traktatowe – do JAE wprowadzono tytuł XIV „Spójność gospodarcza i społeczna”,
# głównym mechanizmem służącym wzmocnieniu spójności gospodarczej i społecznej miały być trzy instrumenty finansowe – fundusze strukturalne: EFRR, EFS, EFOiGR.
# podwojenie sumy środków na politykę spójności,
# uchwalono pierwszą perspektywę finansową (1989-1993),
# ustalono dyscyplinę budżetową – kontrola wzrostu wydatków rolnych; (ustalono górną granicę dochodów budżetowych Wspólnot na poziomie 1,2% PKB krajów członkowskich),
# wprowadzono czwarte źródło dochodów w postaci wpłat bezpośrednich państw członkowskich obliczanych wg jednolitego „opodatkowania” PKB państw członkowskich,
# wyznaczono priorytetowe cele polityki spójności,
# opracowano wspólnotową nomenklaturę terytorialnych jednostek statystycznych (NUTS),
# określono zasady wspólnotowej polityki regionalnej.
Polityka spójności w latach 1993-1999:
# kolejna reforma polityki spójności jako następstwo Traktatu z Maastricht,
# politykę spójności umieszczono wśród głównych filarów rozwoju ekonomicznego UE,
# utworzono Fundusz Spójności/Kohezji – w celu ułatwienia najbiedniejszym państwom UE sprostanie kryterium zbieżności,
# w 1994r. pracę rozpoczął Komitet Regionów – uznanie prawa władz regionalnych do uczestniczenia w procesie decyzyjnym UE,
# utworzono Finansowy Instrument Wspierania Rybołówstwa,
# wydłużono perspektywę finansową,
# dodano cel 6 – wspomaganie regionów o niskiej gęstości zaludnienia,
# wzmocnienie roli EBI w polityce regionalnej – bank miał ułatwiać finansowanie projektów służących waloryzacji regionów najsłabiej rozwiniętych; w gestii EBI od czerwca 1994r. pozostaje Europejski Fundusz Inwestycyjny, który gwarantuje portfele zobowiązań banków specjalizujących się w finansowaniu MŚP.
# położono nacisk na cel horyzontalny – równość szans kobiet i mężczyzn na rynku pracy.
Fundusz spójności
# został utworzony na okres przejściowy dla najmniej zamożnych krajów (w których wskaźnik PKB na mieszkańca kształtował się poniżej 90% średniej unijnej),
# wypłacana pomoc została uzależniona od podjęcia przez dany kraj programu konwergencji,
# może finansować wydatki na terytorium całego kraju, związane z tzw. dużymi projektami z zakresu ochrony środowiska i transeuropejskich połączeń transportowych,
# wspiera pojedyncze projekty,
# pomoc UE dla sektora środowiska i sektora transportu odzwierciedla filozofię trwałego i zrównoważonego rozwoju. Polega ona na zwiększaniu produktywności i konkurencyjności gospodarki m.in. poprzez rozwój infrastruktury transportowej, lecz zarazem nie kosztem środowiska i jego zasobów, a przez to – kosztem przyszłych pokoleń.
Polityka spójności w latach 2000-2006:
# okres, w którym do UE przystąpiły kraje Europy Środkowo-Wschodniej,
# wprowadzenie zasady n+2 – umożliwia wykorzystanie środków zaprogramowanych w roku n najpóźniej do końca roku n+2,
# ograniczenie liczby celów:
CEL 1 – promowanie rozwoju i dostosowań strukturalnych w regionach słabiej rozwiniętych zdefiniowanych na poziomie NUTS2.
CEL 2 – wspieranie gospodarczych i społecznych przekształceń obszarów przeżywających trudności strukturalne (tzn. obszarów mutacji przemysłu, upadających obszarów wiejskich, obszarów uzależnionych od rybołówstwa oraz tzw. trudnych dzielnic miast);
CEL 3 – pomoc państwom członkowskim w modernizacji polityki i systemów kształcenia, szkolenia i zatrudnienia.
Inicjatywy wspólnotowe (2000-2006):
INTERREG – inicjatywa wspierająca współpracę przygraniczną, transnarodową i międzyregionalną, służąca wzmocnieniu harmonijnego, zrównoważonego i trwałego rozwoju całego obszaru UE,
URBAN – inicjatywa wspierająca gospodarczą i społeczną regenerację miast i obszarów miejskich znajdujących się w kryzysie,
EQUAL – inicjatywa wspierająca współpracę ponadnarodową w zakresie nowych środków zwalczania wszelkich form dyskryminacji i nierówności na rynku pracy,
LEADER – inicjatywa wspierająca rozwój obszarów wiejskich.
:: Wykład 04 :: 08-03-2011
Zasady polityki spójności UE
Zasady generalne: Subsydiarność, Koordynacja, Elastyczność;
Zasady organizacji polityki spójności: Program...
gosicka