27.11.2009
Zasady prawa administracyjnego charakteryzują się zróżnicowaniem. Przez to nie można wprowadzić żadnego katalogu zasad prawa administracyjnego. Różnice w zasadach prawa:
· Niektóre zasady są związane z ustrojem, inne są właściwe tylko dla prawa administracyjnego
· Różnice w nazewnictwie
· Charakter prawny zasad
o mające charakter normatywny, na co wskazuje konkretny fragment ustawy
o traktowane jako niewiążące postulaty, wskazówki kierowane do organów stosujących prawo.
· Dotyczące stopnia ogólności zasad
o Ogólne
o Szczegółowe – najczęściej są wyprowadzane z zasad ogólnych
· Podział ze względu charakter norm
o Zasady prawa ustrojowego – dotyczą prawa administracyjnego, związane są z funkcjonowaniem administracji
o Zasady prawa materialnego
o Zasady prawa procesowego
Zasada demokratycznego państwa prawnego – została wprowadzona w 1989 roku do porządku prawnego. Obecnie podstawy prawne tej ustawy określa art.2 Konstytucji RP. Zasada ta dotyczy działań administracji publicznej i relacji państwo <-> obywatel. Samo pojęcie demokratyczne państwo prawa to szeroki termin, który ma charakter prawny, logiczny, polityczny… jest to najbardziej generalna zasada. Wyprowadza się z niej, jako z klauzuli generalnej, szereg innych zasad, np.:
· Zasada legalności
· Zasada równości wobec prawa
· Zasada sprawiedliwości społecznej
· Zasada prawa do sądu
· Zasada proporcjonalności
· Zasada podziału władzy
· Zasada ochrony praw słusznie nabytych
· Zasada zaufania obywateli do organów państwa
· Zasada lex retro non agit
Zasada demokratycznego państwa prawnego odnosi się do pewnych wartości, którym musi odpowiadać prawo, np.:
· Prawo musi być jasne
· Przejrzyste
· Stabilne
· Przewidywalne
· Nie może wprowadzać w błąd obywateli
· Musi odpowiadać zasadzie proporcjonalności
· Nie może działać wstecz
· Musi obowiązywać z zachowaniem odpowiedniego vacatio legis
Na zasadę demokratycznego państwa prawnego składają się 2 podstawowe założenia:
· Prymat prawa – organy administracji publicznej mają obowiązek uznania konstytucji jako ustawy zasadniczej oraz prymatu ustawy w systemie źródeł prawa. Oznacza to, że wszystkie akty pochodzące od organów władzy publicznej muszą być zgodne z konstytucją i ustawami.
· Poszanowanie praw i wolności obywateli:
o Respektowanie praw i wolności obywateli
o Zapewnienie ich ochrony
o Poddanie swoich działań w tym zakresie kontroli sądów
Z zasady demokratycznego państwa prawnego wynika zasada legalności (praworządności). Zasada ta jest fundamentalną zasadą systemu prawa, jednocześnie jedną z podstawowych zasad prawa administracyjnego. Została wprost wyrażona w konstytucji (art.7), zgodnie z którym organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa. Realizacja tej zasady polega na spełnieniu łącznie dwóch przesłanek:
Ø Działanie organu władzy publicznej ma być podjęte na podstawie prawa
Ø Działanie organu władzy publicznej ma być utrzymane w granicach prawa
Zasada ta realizowana jest na etapie tworzenia prawa i na etapie stosowania prawa. W tym procesie tworzenia prawa mamy do czynienia z prymatem ustawy. Wiąże się to z zachowaniem zgodności aktów wydawanych przez organy administracji publicznej z ustawą zasadniczą, z obowiązkiem wydawania tych aktów na podstawie ustawy, przepisu ustawy i w każdym przypadku powoływania podstawy prawnej do wydania konkretnego aktu. Na tym samym etapie tworzenia prawa zasada ta oznacza obowiązek istnienia skutecznych środków kontroli zgodności aktów prawotwórczych z konstytucją i ustawami, oraz obowiązek istnienia skutecznych sposobów uchylania mocy obowiązującej aktów niezgodnych z konstytucję i ustawami. Na etapie stosowania prawa zasada legalności oznacza obowiązek przestrzegania przepisów prawa ustrojowego, materialnego i procesowego oraz przestrzegania właściwości (miejscowej, rzeczowej i instancyjnej).
Zasada równości wobec prawa ściśle wiąże się z zasadą legalności. Dotyczy ona konstytucyjnie określonych wolności praw i obywateli. Wiąże się ze sprawiedliwością społeczną, ideą sprawiedliwości społecznej. Zasada ta jest zasadą konstytucyjną określoną w art.32 i art.33. Zasada ta ma też szerokie zastosowanie. Mamy 2 przejawy tej zasady:
Ø Równość wobec prawa sensu stricte – równość stosowania prawa względem wszystkich.
Ø Równość w prawie – prawo nie może zawierać w swej treści postanowień takich, które z jednej strony faworyzowały by, albo z drugiej dyskryminowały określone grupy obywateli.
Zasada proporcjonalności (adekwatności, współmierności, najmniejszego bólu) – zasada ta odnosi się do rozsądnej i racjonalnie uzasadnionej ingerencji państwa w sferę praw i wolności obywateli. Zasada ta postuluje zachowanie odpowiednich właściwych proporcji między zakładanym celem władzy publicznej, a stosowanymi przez nią środkami. Zasada ta służy ochronie jednostki przed nieuzasadnionym i nadmiernie dotkliwym wkraczaniem w sferę jej praw i wolności. Na treść tej zasady składają się 3 nakazy:
ü Nakaz przydatności – oznacza, by zakładany środek był przydatny do zamierzonego celu
ü Nakaz konieczności – oznacza ograniczenie ingerencji do niezbędnego minimum przy uwzględnieniu 4 podstawowych wyznaczników
o Podmiotu
o Przedmiotu
o Czasu
o Przestrzeni
ü Nakaz proporcjonalności – oznacza, by zamierzony cel znajdował się w odpowiednim stosunku do ciężaru i dolegliwości stosowanych środków.
Zasada ta nie została bezpośrednio wyrażona w prawie polskim, ale jest wyprowadzana w wyniku analizy różnych tekstów prawnych. W prawie europejskim zasada ta funkcjonuje bezpośrednio w niektórych aktach prawnych, np. w traktacie o UE, europejskim kodeksie dobrej administracji, karcie praw podstawowych. Zasada proporcjonalności jest przedmiotem zainteresowania sądów europejskich, zwłaszcza trybunału sprawiedliwości, który w jednym ze swoich orzeczeń jako pierwszy uznał tą zasadę za zasadę ogólną prawa wspólnotowego.
Ustawa o dostępie do informacji publicznej
gosicka