akt_1_1_paryz.PDF

AKT PIERWSZY

*-'-----..*-

Pary

Nowe lomylaniarrdowodniy mi' e la czc)e postpu stetr

aftyci,fa nimi Pod naukowcy, a Premyso{rcyPid za

tymi dwiema klasrmi.

HBNR TDB SAINT.SIMON

rE20

Jcstcm st$sliwie wleIilwy na Pewne rodaie fifycfnego pikna

- tlcfce dfiewcfta erc' - i z ni twotz rodai stucnego

raju na ziemi. Musz by blisko taca, aby y. Wydaje mi s'

Nietfsche napisa| ,,Uwictf w Bo8a tylko pod warunkiem,

o^ tcy',,

r,our s-r.etor!t,tN p cEr,rr'!s

Kto jest autotem jrlta VioJ,!, sf^t^i|skie8o?

I jakie mia pravo napisa cotakiegol

Vlcwa do ucba b.ezbtoonego

Brzdk, bum, dzy, trach zgieLu piekielnego?

Lis t do r. d I l.. i i ,,B o to n lt i.l d,'

r924

WIZJ A

Libtetto, wasnoicznie napisane przez Igof^ Sttawiskiego:

,'spieto l,,ios, iest ltworem muzyczno-baletowym. Pokazuje pogarsk Ros|

i iest zjednoczone jedn ide: tajemnici wielk moc twtczej s lifiosny.

Utwr n,iema fabu...

Cz pietw sz al PocauneLziern, obxdwiosenny..' Grajkow,ie

gtaj a trtodziecy ptzepowiadai ptzyszo.wchodzi stara kobiet. Zna

taiemnice natury i umie ptzewidywa ptzyszo.Mode dziesett , Por;rr^-

lowanymi tq/arzami nadchodz jedla za drug znad tz,eki. Tas1cz1teec

wioseony. Pocztek obtzdw... Ludzie dzie si na dwie gtupy staice

22. Akt pierwszy

l. Pary.23

naPreciw siebie. ulita procesja mdtcw. Naistatszy i na1mdtz.e1szy

ptzetywa zabawy wiosenrre' ktre ustaj' Lldf|e dr...Starcy bogosawi4

budzc si do ycia ziemi,.' Ludfie t^cz w zapamitaniu' uwicaic

iemi, jednoczc si f ni.

Cz druga: wielka ofiata. Przez ca|noc dfiewcfta wykonuj

tajemnicze obtzdy. Jedna z nich zostaje powiconajako ofiara, dwuktotnie

\,sk^z^n^

sPodziewano si, e wito frkompensuie tamto fozczafowanie'

i wspominano z uroczenie poprzednimi sensacyjnymi ,,sezonami

rosy'skimi'', gdy wytrfiorne Pafyskie towafzystwo na fwni z aftys-

tami i intelektualistami byo wfcz odufzon ofientalnymi bachana-

liami i rozmaityrni egzotyczny mi akcesoriami.

Tamtego wieczoru beal mondestawi si w komplecie. Na de

biaych gorsw, cfefni ffakw oraz szkatlfi, pluszowych teatnlnych

obi i kotat byszczaybtylantowe diademy, mieniy si jedwabie.

oprcz przepysznie wystrojonych snobw salonowych byl't te'

snobi estetyczni, ubrani zwyczl'jnie, niektrzy w bandealtx, 'lnni

w mikkich filcowych kapeluszach najtozmaltszych fasonw, na

znak buntu przeciwko sztywnym cylindtom i melonikom klas

wy'szych.Gabriel Astruc twiefdfl, e na widowni znajdo\/aosi

okoo pidziesicil zagotzaych wielbicieli Rosjan, wrd nich

gfi)pf nazi$nfpez niego ,'tadykalnymi Sttawiskimi w mikkich

czapkach,'-, Dugie wosy, brody i wsy takebyy licznie reprezen-

tovane. o owym tumie estetw' z sarn czuptyn lub w czapkach,

Cocteau, uczestnik tej i podobnych imprez, .wyrafj si,e ,,n^Etodz

bezktytycznym aP|awzem kad nowink, aby zademorrstfowa

pogafd dla siedzcych w loach''.' Kttko mwic, zebfaa si

klaka gotowa rzuci wyzwanie jaowoci'

W I9I3 roku stlj nie stanowi jednak niezawodnego znaku

rozpozfla:wczego aftystycznycb czy jakichkolwiek innych orientacii.

w modzie byo przede. wszystkim zaskakiwanie. Na ktrym

z koIejnych przedstasieSwitaGertruda Stein spostffegasiedfcego

w tiszyc}:'rzdachpoet Guillaume'a Apollinaire'a, ktry deklarowa

si jako ,,atbiter w dugim spoze pomidzy tndycja tym, co nowe''.

z9 MAJA r9r3 ROKU

Wielu pokusio si o oPis wiatowej plapfemiery wita uiosrry

w cfwaftek 29 m^ja"I9:^)foku w Thatre des Champs-Elyses. Byli

wrd nich Gabtiel Astruc' Romola Niyska, Igot Strawiski,

Misia Sert, Marie Rambert' Btonisawa Niyska, Jean Cocteau,

Carl Van Vechten, Valentine Gross i chocia ich wersje istotnie si

Ifll, w jednym wszyscy s fgodni: wydatfenie to wywoao

pra''dziwe trzsienie ziemi.

Wrd widzw pybywaicych o godfinie 8'45 wieczotem do

teatru wielu byo wyjtkowo elegancko ubranych. Podniecenie

udzielao si wsfystkim. od tygodni kryypogoski o aftystycznej

wczcie, jak zesp rosyjskiego baletu przygotowa na nowy szon

patyski. Zapowizdano, :.ed'o Patya fawita ,,autentyczna sztuka,,,

,,pra\.Idziwa' sztuka'', sztuka nie skrpowana ptzesttzeni i czasem.

Cen biletw podwojono' Publiczno z pewnoci niecierpliwie

czekaana to wydatzenie' Premiera Gier Debussy'ego w choreografii

i wykonaniu Niyskiego odbya si za]edwie dwa tygodnie

wczeniej. By to pierwszy balet w histotii wystawiony we wsp-

czesnych kostiumach, to znczy w noszonych wwcfas ubtaniach

spoftowych' fecz zosta' pfzyjty chodno' nawet przez zycz|iwie

nastawionych do sztuki nowocfesnej. od nowego Vestris, Niy-

skiego, oczekiwano wielkiej wirtuozetii; a zaprezentowa on,

zdaniem wielu, jedynie dziecinne ruchy. Piszcy w ,,Le Figaro''

Henri Quittard nazwa spektakl ,,chaotycznym pokazem zfektacjl,'

i wyrazi pogld, i widzowie byliby bardziej usatysfakcjonowan,i,

gdyby wysfuchali samej tylko muzyki. ' Do powszechnie wic

,'Ubrany by wieczorowo i ptacowicie caowa w tk tne kobiety

o wanym wygldzie. By pierwszym ze swojei paczki, ktry wszed

v u'ielki wiat wieczorowych toalet i caowania w 4k' Bylimy bardzo

tozbawieni tym widokiem i bardzo zadovolcni, e to ztobl.,,a

Innymi sowy, szok i zadziwienie byy najwikszym szykiem'

oboitnie, w jakich stawiasi stfoiach, premiefowa publiczno

odegna' iak si wyraz.iCocteau, ,,napisan dla niei tol''. Jaka to

bya rola? oburzy si, oczywicie, tym skandalem lub wywoa

rwnie potny skandal. Wrzaw^ towatzysfcL Switz miza po-

Pef los, dwukrotnie wpadaica w tfans taca. Dziewice oddaj

Y./ybrance cfe, tcfc t^niec lubny. Ptzywo':j ptzodkw i oddaj

wybrank stafcom. wyblanka skada ofiar z siebie w obcnoci staIcw'

tacfc vity taniec, wielk ofiar.'''

24. Akt Pierwzy

|. Palv.25

u/sta\yaz^Iwlo wrd widowni ywo teagw1cejna zachowanie

poszczeglnych osobnikw, jak i w samym utv/orze. Chwilami

t^ncetze na scenie na Pewno si zastanawiali, kto waciwie

wystpuie' a kto jest publicznoci'

Tu po tsknych tonach fagotu rozpoczynajcego utwf wybuchy

Pierwsze pfotesty' nL t^fje gwizdy.. Gdy kurtyna posza w gr

i ukazali si tancerze podskakujacy w gr i w d i drobicy

kroczki na czubkach palcw w sposb niezgodny z :'adlkonsvencj,

zwtzcajc stopy do wesnttz' a nie na zewntrz, tozireg'osi wycie

i syki' ,'Zaznowano sobie z publicznoci ju' taz - pisa Henri

Quittatd w ,'Le Figaio'', nasizttjc do Gier - powtarzanie tego

samego aftu, i to w tak cikim wydaniu, nie byo w najlepszym

gucie.'' ' Zamian baletu, tej nzjbazie1 ulotnej i pynnej fotmy

sztuki, na gtoteskow karykatur uzn'77o za obraz dobtego smaku

i zdtowego rozsdku publicznoci. Takiego zdania byli przeciwnicy.

Poczuli si obraeni.Gwizdali i szydz1|i.odpowiedzi zwolennikw

zespou by enftzjastycftly aplauz. Stoczono istn bitw'

obzucano si na pewno rwnie osobistymi obelgam,i, praw-

dopodobnie doszo tedo rkoczynw i wymiany biletw wizyto-

wych w celu pruejszego ottzymzria. satysfakcii. Czy nastpnego

tankz rzeczywicie stoczono poiedynek, jzk zlpewnia skonna do

melodlamatycznociRomola Niyskz; czy pewnz dama neczywicie

pluna pewnemu dentelmenowiw tw^tzi czy htabina de Pourtals

tzeczywtcie, jak twierdzi Cocteau, wstaa i z przekrzywionym

diademem, wymachuic wachlarzem, zaktzyknz:,,W caym morm

szedziesicioletnimyciu nikt nie omieli si ze mnie zakpt,'?

W'szystkie te ptzykady obtan4 skal emocji. Dawano uPust

obutzeniu i podnieceniu' Panowa taki tumult, e mwzyka chwilami

ginaw oglnym zgieku.

Lecz czy cakowicie? Z niektrych relacji wynika, jakoby nikt,

z wyjtkiem czonkw orkiestty i dyrygenta Piette'a Monteux, nie

syszaniczego poza pierwszymi tonami. Nav/et tancefze. Pierwszy

Cocteau, a po nim Strawiski opisali Niyskiego stojcego w kulisie

na ktzele,wyktzykujcego poszczeglne numety tancetzom.u aynl,

to jednak z powodu trudnoci ukadw choteograficznych i braku

tradycyjnego rytmu v/ muzyce (na prbach zalsze tak si za-

chow1'wa), a nie, jak chc nam wmwi Cocteau i Strawiski'

z powodu tfudnoci z dosyszeniem orkiestry. Valentine Gtoss,

ktrej szkice z vr'ystpw Baletw Rosyjskich eksponowano tego

wieczoru w foyer, Pnekaza'^ zzchwyczjco wie'lecz odrobin

nied'otzeczn rc|aci:

,,Nie sttaciam niczego f pedstawinia odbywajcego si w twnej mrerze

oa scenie, jak i poza ni. Stojc midzy dwiema todkowymi Iozr;rt,bez

oporw ptzyczyarn si do og)rrej wrzawy i moich tozentuziazmowanych

ptzyjaci, Cnllrerr:., e jest co cudownego w tych tytanicznych wysikach

podejmowanych, aby utrzyma owych cakowicie zaguszonych muzykw

i cakowicie oguszonych tancetzy w rygorach natzuconych przez eslidocz-

nego choteografa. Balet by zadziwiajco pikny.'' 7

Czy odmalowany twtaj obnz muzykw, ktrych nie sycha,

i tzncerzy ' ktrzy lie sysz, nie zawiera w sobie elementu abstrakcji

i absurdu? A jednak, mimo enie syszaamuzyki i nie znaa rytmu,

do kttego tlncefze aczy|l, balet wyda si Valentine Gross

,,zadzislizjco pikny''! Czy zachwyt jej wzbudzio to, co syszaa

l wtdziaa z zaptezentowanego dziea, a moe spisaa wrurcnia

dopiero pnie), pod v/pywem wspomnie o caym smakowitym

wydarzeniu?

Nowoczesny zmysdramatyczny daje o sobie znatakew relacjach

Car|lYan Vechtena. Ptzed przybyciem w l9r 3 roku doPary:a.1lko

krytyk teatralny,,New York Press'' by on klytykiem mnzycznym

i baletowym ,,New York Timesa", pierv/srym tego todzaju tecenzen-

tem w Stanach Zjednoczolych. Kilka miesicy wczeniej pomg

Mabel Dodge zainaugulowa jej synny nowojorski salon'' ',Kocie

piski i syki powitay pietwsze tony -

a potem wybucha istoa burza wtzaskw konttowana gonymi oklasLami.

Toczylimy wojo o sftuk (niektrfy z nas uwaali, eto icst sftuka, inni,

e nie)'.' okoo czterdziestu ptotestujcych wyprowadzono f teatr.J, Iecz to

nie uspokoio zam]eszaaia. Zapalono wszystkie wiatana sali, lecz haasy

tnia i pamitam Mlle Piltz [wybran dzievic] wykooujc swj dziwaczoy

tniec \,|yt^aicy religijn eLstaz na scenie przymionej olepiajcym

blaskiem z widowni, jakby ptzy chaotycznym aLompaniamencie oszalaego

dumu tozwcieczonychmczyfni kobiet...3

Wizja atystw tzczcych ptzy zglekl dochodzcym z widowni

iest wspaniaa i wymowna. Publiczno uczestniczya wic w tym

synnym przedstawieniu na rwni z mrps de ballet. A|e po czyjej

napisao ptemierze Suita -

26. Akt pie.wszy

|. Patv. z7

stfonie stali usunici widzowie? A. czterdziestw? Podobna liczba

wymagaaby na pewno caego oddziau sttay, a nikt, nawet

dytektor teatru, Gabriel Astruc, nie wspomina o mobilizacii takich

si porzdkowych ani o tak masowym rclegowaniu mcicieli z sali.

Bronisawa Niyska natomiast twietdzi, ptzeciwnie do Van Vech-

tena, le taniec ,'wybtane| dziewicy'', wykonywany ptzez Mati

Piltz, odby si w ptawie zupenej ciszy. '

opis premierowych emocji, jaki Van Vechten zamiecigdzie

indziej, wiadczy o tym, e nie jest on wiarygodnym wiadkiem,

jeli chodzi o szczegy. Naiwytaniej uczestniczyw obu, pierwszym

i drugim, przedstawieniach aita i agodnie mwiq pomiesza

niektre fakty.

,,F'coutez d'abord!

Vous sifflerez aprs!'' [Najpierw suchajcie! Gwizda moecie

potem!] i natychmiast, jlkby za udetzeniem tt|zba Neptuna,

bl:tza uciszya si: ,,Kocowej czciwysuchano w milczeniu.''

Mimo widocznych sprzecfnoci we wspomnieniach to waniena

wiadectwawyei wymienionych autrw powoywano si we

wsfystkich p'niejszych opisach ptemiefy f 29 mllz I9I, toku.

Co ze sprawozdaniami ptasou/ymi? W dociekaniu ptawdziwego

Pfzebiegu wydafze nie stanowi ofle niestety bar&iej wiarygodnego

tda od pamitnikw. Pisane byy pftez ktytyk\sl, a nie repor-

tefv/ w cisymtego sowa znaczeniu i w konsekwencji ptzesycone

s sdamiparti-pr podobnymi do tych, jakie podzieliy publiczno.

Ktytyczne uwagi dotyczyy bztdziei muzyki Sttawiskiego ni

choreografii Niyskiego (dowd zawodovego skffywienia auto-

rw), co wiadczyptzynajmniej o jednym' a mianowicie, ewikszej

cfciutwotu dao si jednak wysucha.

Jaki z tego caego galimatiasu wniosek dla nas? Czy mzmy

wystxczajce dowody, aby sdzi,lezamieszznie wywoaywojuice

ze sob frakcje widzw' dajcych wyraz bardziej swoim oczekiwa-

niom, uprzedzeniom, ustalonym pogldom na sftuk ni na sam

utwr? Ktry, jak zobaczytny, z pewnoci opiera si na sprzecznych

emocjach, lecz ich nie podgtzewa. opisy pamitnik atzy, 7 na\et

relacje ktytykw' zajmv1a si bardziej skandalem ni mlzyk

i baletem, bardziej samym wydarzeniem ni sztuk. aden ze

wiadkw nav/et nie wsPomina o nastpnych punktach progfamu

ani o reakcji publicznoci na S1lfid1, Drcba r1 i Kniaxia lgora.

Niektrzy, jak Gertruda Stein, byli, nav/et po fakcie, do tego

stopnia zahipnotyzowani owym ,,happeningiem', z pocztku dwu.

dziestego wieku' e twierdz, i w nim uczestniczyli, podczas gdy

z ca pewnoci nie znajdowali si wrd publicznoci. Czy

moemy ich vini? obecno tamtego wieczoru na widowni bya

rwnozlaczna z lczestniczeniem nie tyle w jeszcze jednym spektaklu

teatralnym, lecz w samym akcie twotzenia sftuki i f tego wzgldu

odzew widzw by i jest tak samo wany dla znaczenia owej sztuki,

jak intencje twrcw, ktny i zaprezentowali. Sztuka wykroczya

poz^ tamy rozumu' dydaktyki i celu moralnego, staasi prowokacj

i wydarzeniem.

I tak

',Siedziaem w loy'w kttej odkupiemjedno miejsce.Przedemnsiedzi

trzy damy' miejsce za nn zazajmowa jaki modzieoiec, ktry podczas

spektaklu wsta, aby lepiej widzie. Niezwyke podniecenie, iakic grl

ogarnlo pod wpywemogromnie sugestywnej muzyki, daoo sobie nagle

zna,gdyzac pisciami wybija rytm na moiej gowie. Ja zazoajdowaem

si w stanie takiej emocji, e Pe d|usfy czas niczego nie czuem.

Uderzenia byyidealnie zsynchtonizowane z muzyL. Gdy w kocu poczulem

walenie, odwrciem si. Szczerze mnie przeplosi. obaj zapomnielimy

o boymwiecie.''

Z tej rela'cji wynlka, e muzyk najwyraniej byo sycha! Van

Vechten chce, abymy uwierzyli, i jest to opis hucfnei prmrery'

tymczasem od Gettrudy Stein wiemy, e bya' ona jedn z owych

,,ttzech dlm,, siedzcych w |oy przed Van Vechtenem, lecz

uczestniczya w spektaklu poniedziakowym! A wedug Valentine

Gross, ktra ogidaa \szystkie c2tefy pafyskie przedstawienia

Swita w maju i czerwcu, biiatyka z premiety nie powttzya si ju

pniej. Swiadczy to tylko o tym, e relacja Gertrudy Stein wcale

nie jest bardziej wiarygodna od innych. ',Nie syszelimy nicz1o...

ptzez cay spektakl nie dao si usysze dosownie ani jednego

dwiku mufyki.'' '' Dosownie? Nie byo sycha utwotu na ponad

sto instrumentw? Gertruda Stein wrcia do domu z Alice B.

Toklas i napisaa nie artyku o balecie, lecz wiletsz Tbe on

inspirbwany postaci eznajomego f loy, Czr|a Van Vechtena.

Moe po prostu nie suchaa.

Komu wic wietzy? Gabriel Astruc w swoich wspomnieniach

Jean

Cocteau, ktry w swojej tytmicznej prozie (tak

t$/iefdfi, e podczzs plemiefy ktzycza z (ory..

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: