Poznański K., Historia wychowania cz.3.pdf
(
2642 KB
)
Pobierz
Microsoft Word - historia_wychowania.doc
Rozdzia VIII
Szko a i wychowanie na ziemiach polskich pod zaborami
A. zabór austriacki
Utrata przez Polsk niepodleg o ci w 1795 r. bardzo drastycznie odbi a si nie tylko
na yciu politycznym i spo eczno-ekonomicznym kraju., ale tak e na losach o wiaty, nauki
i kultury - bez wzgl du na zabór, w którym znalaz y si rozdarte mi dzy Austri , Prusy i
Rosj ziemie Rzeczypospolitej. Ka dy zaborca mo liwie najszybciej stara si na
zagarni tych obszarach wprowadzi w asne prawa, j zyk i porz dek administracyjny oraz
narzuci korzystne dla siebie zasady polityki ekonomicznej, nastawionej generalnie na
uzyskanie jak najwi kszych profitów dla skarbu pa stwa. Wa ne miejsce w tych nowych
urz dzeniach zajmowa o wychowanie i szkolnictwo, które mia o by skutecznym narz dziem
oddzia ywania na dzieci i m odzie , jako wiernych poddanych nowego monarchy. Wszyscy
zaborcy starali si oprze je na trwa ych i niepodwa alnych zasadach: na niezachwianym
przywi zaniu do religii, moralno ci i panuj cego monarchy, do bezwzgl dnego poszanowania
ustalonego przez niego prawa i pos usze stwa dla wszelkich organów w adzy oraz do
zachowania ustalonego od stuleci porz dku spo ecznego.
Czas utraty niepodleg o ci pa stwowej liczymy od III rozbioru, od 1795 r. do
momentu odrodzenia si Polski w 1918 r. (123 lata), ale dla wielu obszarów, które wesz y
w sk ad Drugiej Rzeczypospolitej, by to cz sto okres znacznie
d u szy, bo Ziemia
Warmi ska, Pomorze z Okr giem Nadnoteckim i Kujawami wch on y Prusy ju w 1772 r.,
podobnie jak ca po udniow cz pa stwa zagarn a Austria, tworz c z nich Galicj , co
oznacza o, e tam nie by o polskiej pa stwowo ci przez blisko pó tora wieku (146 lat).
W ka dym zaborze inaczej potoczy y si dzieje wychowania polskiej m odzie y.
W tym d ugim okresie dziejów by y pewne wydarzenia, które zaznaczy y si w ka dym
zaborze. Do takich wydarze nale a a epoka napoleo ska i kongres wiede ski oraz powstania
narodowe: listopadowe w 1830 i styczniowe w 1863 r. Przyjmuj c t konwencj za wiod c
w historii Polski, to dla okresu zaborów, za I okres - wa ny dla naszych rozwa a -
przyjmujemy lata od I, II i III rozbioru do 1815 r., czyli do kongresu wiede skiego, kiedy
zaborcy w stosunku do Polski i Polaków podj li nowe polityczne i terytorialne ustalenia;
II okres, dla zaboru pruskiego i austriackiego, trwa do po owy stulecia, czyli do zd awienia
ruchów spo ecznych zwi zanych z Wiosn Ludów , a dla zaboru rosyjskiego czasy
Królestwa Polskiego od 1815 do 1864 r. Wreszcie okres III, to okres autonomii Galicji, dla
Stosunkowo najkorzystniej u o y y si dzieje kszta cenia i wychowania polskiej
lata od upadku powstania styczniowego do momentu wybuchu I wojny wiatowej i do
odzyskania przez Polsk niepodleg o ci.
m odzie y w zaborze austriackim.
1.
Losy szkolnictwa do po owy XIX w.
Po udniowe ziemie Polski zagarni te przez Austri w I rozbiorze (1772 r.) tworzy y
Galicj i Lodomeri , w III rozbiorze (1795 r.)
Galicj Now (Zachodni ). Jej granica
przebiega a na Bugu, Wi le (bez Warszawy) i Pilicy. Te ostatnie ziemie od 1809 r. wesz y
w sk ad Ksi stwa Warszawskiego, a po 1815 r.
bez Krakowa i okolic (które tworzy y
Rzeczpospolit Krakowsk
do 1846 r.), wesz y w sk ad Królestwa Polskiego.
W tym czasie cesarzowa
Maria Teresa
(1745-1780), a po niej
Józef II
(1780-1790)
przekszta caj Austri w monarchi absolutn . Cesarz skupia w swoich r kach wszystkie
funkcje, które dawniej nale a y w adz stanowych: do sejmu, sejmików i ró nych organów
samorz dowych. Magnateria i szlachta trac swoje przywileje. Pa stwo rozci ga nadzór nad
duchowie stwem i Ko cio em. Zniesiono liczne wi ta, ustalono dochody ksi y, zamkni to
liczne klasztory (84), a ich budynki przeznaczano cz sto na koszary, magazyny i wi zienia.
Cenzur obj to wszystkie wydawnictwa, tak e kazania ko cielne.
Cesarz Józef II patentem z 1782 r. znosi podda stwo ch opów i do 3 dni w tygodniu
ogranicza pa szczyzn . Szlachta utraciwszy dawne przywileje popada w bierno polityczn
i wycofuje si z ycia politycznego.
Administracji pa stwowej podporz dkowane zosta o tak e szkolnictwo. W 1760 r.
Maria Teresa powo a a
Nadworn Komisj Studiów
, która mia a zaj si reform o wiaty.
W 1774 r. przyst pi o do reformy szkolnictwa ludowego. Jej podstaw sta si
Ogólny
regulamin
(Aallgemeine Schulordnung) opracowany wed ug programu aga skiego opata
ksi y augustianów
Jana Ignacego Felbigera
(1724-1788), który ustanowi 3 rodzaje szkó
mia y by zak adane w ka dej parafii; ich program nauczania
mia obejmowa nauk czytania, pisania, rachunki i religi oraz praktyczne wskazówki na
temat prowadzenia gospodarstwa;
szko y g ówne
zak adane w miastach obwodowych,
mia y realizowa program poszerzony o nauk aciny, geografii, geometrii i rysunków;
szko y normalne
(wzorowe) - zak adane w stolicy kraju, z nauk j zyka niemieckiego,
geografii i historii, rachunków i geometrii, które na 6 miesi cznych praktycznych kursach,
zaboru pruskiego g ównie lata rz dów kanclerza Ottona Bismarcka, a dla zaboru rosyjskiego -
ludowych:
szko y trywialne
wg zalece Felbigera, mia y tak e kszta ci nauczycieli szkó trywialnych. Szko y ludowe
mia y by utrzymywane przez szlacht i gminy.
W 1781 r. wprowadzono obowi zek szkolny
dla wszystkich dzieci od 6 do 12 roku
ycia. Rodzicom za nie posy anie dzieci na nauk gro ono grzywnami i kar aresztu. Od
1790 r. wprowadzono zakaz przyjmowania ch opców do s u by i na nauk rzemios a bez
okazania wiadectwa szkolnego. Wprowadzono tak e do wszystkich szkó j zyk niemiecki,
jako j zyk nauczania. J zyk polski móg by u ywany jedynie jako pomocniczy w nauczaniu
religii, w klasach najm odszych.
Realizacja reformy przebiega a opieszale, bo nie zagwarantowano stosownych
rodków finansowych. Obowi zek utrzymania szko y i nauczyciela mia y wzi na siebie
gminy i dominia (dwory), które nie by y zainteresowane upowszechnieniem o wiaty w ród
dzieci ch opskich i biedoty miejskiej. Poza tym brakowa o nauczycieli. Znalezienie takich,
którzy znali j zyk niemiecki, nawet w miastach by o bardzo trudne. Tak wi c do ko ca XVIII
stulecia w ca ej Galicji dzia a a tylko jedna normalna szko a we Lwowie; 4 szko y g ówne:
w Jaros awiu, Przemy lu, Kro nie i Stanis awowie oraz 144 szko y trywialne, do których
ucz szcza o ok. 8 tys. dzieci, gdy tymczasem dzieci w wieku szkolnym by o ich blisko pó
miliona. Galicja w tym zakresie nale a a do najbardziej zacofanych prowincji, bo np. w
Czechach ju w 1750 r. dzia a o ju blisko 2000 szkó , na Morawach
ok. 750, a na S owacji
(w 1770 r.) prawie 900.
Szkolnictwo rednie
by o w jeszcze gorszej sytuacji. Na ziemiach I zaboru by o
15 szkó rednich. W 1775 r. zosta y upa stwowione i przez Nadworn Komisj Studiów
zreformowane. W gimnazjach, w ci gu 5 lat nauki, podstaw nauczania by a nadal acina,
a wszystkie inne przedmioty (historia, geografia, matematyka, historia naturalna) wyk adane
by y w j zyku niemieckim. G ównym celem kszta cenia by o przygotowanie oddanych
monarchii kandydatów na urz dników. ycie szkolne poddano cis emu nadzorowi w adz
politycznych.
W adze pa stwa d y y do ograniczenia liczby szkó . Na skutek zarz dzenia
z 1784 r. pozostawiono w ca ej Galicji zaledwie 4 gimnazja: w Przemy lu, Rzeszowie,
zamieniono na szko y g ówne. Teraz jedno
gimnazjum przypada o rednio na 435 tys. mieszka ców. By to najgorszy wska nik w ca ym
Cesarstwie. Na l sku np. na jedno gimnazjum przypada o 70
tys. mieszka ców.
Szkolnictwo wy sze
. W zaborze austriackim by y dwie takie szko y: 1.
Akademia
Zamojska
, utworzona przez J. Zamoyskiego w 1595 r. i 2.
Akademia jezuicka we Lwowie
,
której akt fundacyjny nada w 1661 r. Jan Kazimierz. Teraz pierwsz z nich przekszta cono
Stanis awowie i Tarnowie. Pozosta e
na gimnazjum, z 2-letnim studium filozoficznym, a drug zamieniono na Lwowski
Uniwersytet z 4 wydzia ami: filozofii, prawa, medycyny i teologii. G ównym jego celem
by o kszta cenie urz dników i pe nienie misji germanizacyjnej. J zyk aci ski z wydzia u
prawa i medycyny szybko zosta wyparty przez niemiecki, a profesorami byli niemal
wy cznie Czesi i l zacy.
Po III rozbiorze w 1795 r., za panowania
Franciszka I
(1792-18-35), kiedy Austria
zaj a ca Lubelszczyzn , cz Podlasia oraz Kieleckie i Kraków, granica tzw. Nowej
Galicji sz a wzd u Bugu, Wis y i Pilicy. Poniewa na tych terenach dzia a o wiele szkó
opartych na ustawodawstwie KEN, do wszystkich starano si jak najszybciej wprowadzi
austriackie struktury programowe i organizacyjne. Sporym problemem by o w a ciwe
usytuowanie Szko y G ównej w Krakowie, (któr w 1802 r. przemianowano na Uniwersytet
Krakowski), bo nie widziano potrzeby prowadzenia dwóch wy szych uczelni. Problem
rozwi zano dopiero w 1805 r., kiedy cesarz podpisa
Polityczn ustaw szkoln
. G ównym
jej celem by o d enie do zahamowania nasilaj cych si w ród m odzie y d e
wolno ciowych i sympatii dla hase rewolucji francuskiej. Ca emu systemowi o wiaty
postanowiono nada charakter stanowy.
Dla ludno ci wsi i ma ych miasteczek mia a wystarczy edukacja na poziomie szko y
trywialnej. Jej g ównym celem mia o by umocnienie zasad moralnych w ród
najbiedniejszych warstw spo ecze stwa, wychowanie m odzie y na wiernych poddanych
monarchii oraz zapobiegliwych i roztropnych rolników.
Szko y g ówne, zak adane w miastach obwodowych, przeznaczone by y dla
m odzie y mieszcza skiej sposobi cej si do pracy w rzemio le i handlu. Program nauczania
obejmowa religi , nauk czytania, pisania i rachunków w j zyku niemieckim, nauk
geometrii, geografii, historii naturalnej oraz pocz tki fizyki i chemii. Dla tej grupy uczniów,
którzy zamierzali uczy si w gimnazjum - dodano nauk pocz tków aciny, a dla
kandydatów na nauczycieli 3-miesi czne kursy pedagogiki i metodyki, które po 1840 r.
wyd u ono do jednego roku.
W miejsce dotychczasowych szkó normalnych wprowadzono
szko y
realne
, które
mia y kszta ci ni szych urz dników pa stwowych, pracowników administracji w maj tkach
ziemskich oraz ksi gowych i kupców. Szko y takie powsta y tylko dwie: we Lwowie i w
Brodach.
przeznaczone by y dla bogatego mieszcza stwa i szlachty. Odpowiednio
wi c dobrano tre ci nauczania i nauczycieli. Bezpo rednim kierownikiem gimnazjum by
Gimnazja
zazwyczaj prefekt, a funkcj dyrektora pe ni najcz ciej starosta obwodowy, który od strony
politycznej czuwa nad prac nauczycieli i post powaniem uczniów.
Na nowych zasadach urz dzono tak e
szkolnictwo wy sze
. Uniwersytet Lwowski
zamkni to, tworz c w jego miejsce liceum stanowi ce rodzaj studium filozoficznego z
wydzia ami prawa i teologii po czone z Uniwersytetem Krakowskim. Do obu uczelni
wprowadzono j zyk niemiecki jako wyk adowy i odebrano im wszelkie prawa autonomii.
Nauka we wszystkich typach szkó pod wzgl dem pedagogicznym by a bardzo
zacofana. G ównymi rodkami wychowania by a surowa dyscyplina, czarne ksi gi, kary
cielesne itp., a nauczanie oparte zosta o na metodzie pami ciowej. Dla ka dego przedmiotu
wprowadzono zatwierdzone przez cenzur podr czniki, z których usuni to wszystko, co
mog oby pobudza uczniów do zastanawiania si nad panuj cymi w kraju stosunkami
politycznymi, spo ecznymi, nad yciem kulturalnym itd. aden podr cznik nie móg
nawi zywa , ani przypomina uczniom rodzimych tradycji kulturowych, ani w asnej historii.
Przy ka dej natomiast okazji mówiono o dziejach i tradycjach Austrii i o kulturze
niemieckiej. Starano si przy tym budzi w uczniach pro austriacki patriotyzm i przywi zanie
do dynastii Habsburgów.
Kiedy jednak po 1809 r. Kraków wraz z ca Galicj Zachodni zosta przy czony
do Ksi stwa Warszawskiego, a po 1815 r. na kongresie wiede skim powsta o Wolne Miasto
Kraków,
Uniwersytet we
Lwowie w 1817 r. zosta ponownie uruchomiony. Teraz znacznie
zwi kszono liczb profesorów. Dzi ki temu wzros a liczba studentów do 800. W 1822 r.
by o ich ju 1300, a w 1827 r. - 1748.
Lwów staje si powoli centrum ycia kulturalnego Galicji. Tu, w 1827 r., za zgod
cesarza, przeniesiono za o on w 1817 r. w Wiedniu przez
Józefa Maksymiliana
Ossoli skiego
bibliotek , jako
Zak ad Narodowy im. Ossoli skich
, a w 1844 r., w miejsce
szko y realnej, otwarto
Akademi Techniczn
z dwoma wydzia ami: technicznym i
handlowym, która stanie si podwalin przysz ej politechniki.
Wysi ki germanizacyjne Austrii nie przynios y w Galicji oczekiwanych wyników.
W latach 20-tych (podobnie jak na Litwie i w Królestwie Polskim) nast pi o wyra ne
o ywienie tajnej patriotycznej dzia alno ci m odzie y w kó kach samokszta ceniowych.
Wielu uczniów szkó galicyjskich w czy o si do walki o niepodleg o Polski w okresie
powstania listopadowego. Ros y wp ywy ideowe Towarzystwa Demokratycznego i
Stowarzyszenia Ludu Polskiego. G o ne procesy s dowe cz onków kó ek uczniowskich
w Samborze, Lwowie, Przemy lu i Tarnowie wiadczy y o rosn cych nastrojach
rewolucyjnych i patriotycznych w ród szkolnej m odzie y.
Plik z chomika:
narien
Inne pliki z tego folderu:
Wołoszyn Stefan - Źródła do dziejów wychowania i myśli pedagogicznej [fragmenty] - Przymuszać czy wyzwalać.zbiór jpg zzzfff.rar
(12135 KB)
Poznański K., Historia wychowania cz.3.pdf
(2642 KB)
Poznański K., Historia wychowania cz.2.pdf
(3070 KB)
Poznański K., Historia wychowania cz.1.pdf
(2890 KB)
słownik ped 2.doc
(105 KB)
Inne foldery tego chomika:
Aksjologia Pracy socjalnej
Antropologia
Antropologiczne podstawy działań społeczynych
Biomedyczne podstawy rozwoju
DIAGNOZA DZIECKA I RODZINY
Zgłoś jeśli
naruszono regulamin