POSIADANIE
Posiadanie nie jest prawem rzeczowym. W księdze drugie kodeksu cywilnego umieszczono posiadanie, jednakże nie jest to prawo rzeczowe. Posiadanie jest rodzaje władztwa nad rzeczą. Posiadanie może być związane z prawem, czyli posiadanie może być wykonywane np. w ramach prawa własności, ale nie musi być związane z istnieniem jakiegoś prawa. Jest to stan faktyczny, rodzaj władztwa nad rzeczą.
Definicja posiadania zawarta jest w art. 336 kc. Z tego art. wynika, że posiadaczem rzeczy jest zarówno ten, kto nią faktycznie włada jako właściciel, jak i ten, kto nią faktycznie włada jako użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca lub mający inne prawo, z którym łączy się określone władztwo nad cudzą rzeczą. Z tej definicji wynika, że na posiadanie składają się dwa elementy. Jest to tzw. element fizyczny, czyli to faktyczne władztwo nad rzeczą („corpus”). Na posiadanie składa się także element psychiczny (czyli tzw. „animus”) i jest to wola wykonywania określonego prawa. Stąd też skoro na posiadanie składają się dwa elementy „corpus” i „animus”, to faktyczne władztwo i wola wykonywania określonego prawa, posiadanie bywa określane jako zjawisko psychofizyczne. W przypadku posiadania możliwe jest to, że posiadać będą rzecz kilka podmiotów. Jeżeli podmiotem prawa własności mogło być kilka podmiotów, tak samo w przypadku stanu faktycznego, czyli posiadania możliwe jest, że dwóm podmiotom będzie przysługiwało władztwo nad rzeczą.
Posiadanie może dotyczyć rzeczy, lecz może dotyczyć np. służebności. Posiadanie służebności polega na wykonywaniu tej służebności. Wynika to z art. 352 kc. Jeżeli chodzi o inne rodzaje posiadania, to wynikają one już z art. 336 kc. Jest to posiadanie samoistne i posiadanie zależne. Jeżeli chodzi o posiadanie samoistne, jest to posiadanie z zamiarem wykonywania praw właścicielskich. Jeżeli chodzi o posiadanie zależne, jest to posiadanie z zamiarem wykonywania praw jak użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca – podział na posiadanie samoistne i posiadanie zależne.
Jeżeli chodzi o rodzaje posiadania, to można wyróżnić posiadanie prawne i posiadanie bezprawne. Prawne to takie, które jest wykonywaniem określonego prawa, czyli istnieje jakieś prawo, które przysługuje posiadaczowi. W przypadku posiadania bezprawnego takie prawo nie występuje. Inny podział posiadania na posiadanie wadliwe i niewadliwe. Tutaj chodzi o sposób wejścia w posiadanie. Posiadanie niewadliwe to np. posiadanie, które zostało uzyskane na skutek zawarcia umowy sprzedaży czy też umowy najmu, a posiadanie wadliwe to np. kradzież jakiejś rzeczy. Inny podział posiadania na posiadanie w dobrej wierze i na posiadanie w złej wierze. W dobrej wierze, czyli tutaj istnieje usprawiedliwione przekonanie, że danemu posiadaczowi przysługuje władztwo nad rzeczą. W złej wierze posiadacz ma świadomość, że nie powinno mu przysługiwać władztwo nad rzeczą.
Od posiadania należy odróżnić dzierżenie. Dzierżenie zostało określone w art. 338 kc. Czym różni się dzierżenie od posiadania - w przypadku posiadania posiadacz chciał wykonywać prawo we własnym imieniu, czyli chciał posiadać rzecz dla siebie. W przypadku dzierżenia posiadanie jest wykonywane w imieniu innej osoby. Z dzierżeniem mamy doczynienia w sytuacji, kiedy mamy pełnomocnika czy też przedstawiciela ustawowego, przechowawcę, a nawet przewodnika, np. rodzice dziecka posiadają jakąś rzecz w imieniu dziecka, czyli oni są dzierżycielami, a posiadaczem rzeczy jest dziecko. Jeżeli rzecz została oddana w dzierżenie, to nie niweczy to posiadania. Jeżeli najemca wynajmuje rzecz, to najemca jest posiadaczem samoistnym tej rzeczy i jednocześnie wynajmujący jest posiadaczem zależnym tej rzeczy, bo niewykluczone, że jednocześnie dana rzecz jest w posiadaniu samoistnym kogoś i jest oddana w posiadanie zależne.
Wprawdzie posiadanie jest stanem faktycznym, niemniej jednak należy pamiętać, że posiadanie może prowadzić do nabycia rzeczy / prawa (np. zasiedzieć rzecz może jej posiadacz), a ponadto posiadanie korzysta z ochrony.
Szereg domniemań związanych z posiadaniem. Są to domniemania określone w art. 339-341 kc. To jest domniemanie posiadania samoistnego, ciągłości posiadania i zgodności z prawem. Domniemania z art. 339-341, czyli domniemanie posiadania samoistnego, ciągłości posiadania i zgodności z prawem są to domniemania tzw. „iuris tamtum”, czyli możliwe jest obalenie tych domniemań.
Ochrona posiadania jest to ochrona posesoryjna. Tą ochronę wprowadzono przede wszystkim z tego względu, aby nie dopuścić do szerzenia się samowoli. Poza tym miano na względzie tą świadomość znaczenia samego posiadania. W prawie polski obowiązuje zakaz naruszania posiadania. Wynika to z art. 342 kc. Zakaz naruszania posiadania dotyczy wszystkich, nawet jeżeli właściciel w danym momencie został pozbawiony tego posiadania, to nie może on samowolnie naruszać posiadania złodzieja. Zakaz naruszania posiadania dotyczy zarówno posiadania samoistnego, jak i też posiadania zależnego.
Jeżeli chodzi o ochronę posesoryjną, ochronę posiadania, to ochrona posiadania może przybrać dwie postacie. Ochrona posiadania może zostać wykonana przez samego posiadacza albo też może nastąpić w drodze sądowej. Jeżeli chodzi o pierwszą postać ochrony posiadania przez posiadacza, mechanizmy tej ochrony określa art. 343 kc. Jest to ochrona ograniczona i ochrona przez posiadacza znowu może przybrać dwie postacie. Po pierwsze jest to obrona konieczna i po drugie samopomoc, czyli posiadacz ma dwa mechanizmy ochrony po pierwsze obronę konieczną, a po drugie samopomoc. Obrona konieczna została określona w § art. 343, natomiast dozwolona samopomoc została określona w § 2 art. 343. Istotne jest to, że obrona konieczna możliwa jest do zastosowania w trakcie naruszania. Z § 1 wynika, że posiadacz może zastosować obronę konieczną, ażeby odeprzeć samowolne naruszenie posiadania, czyli w trakcie kiedy to posiadanie jest naruszane, posiadacz musi podjąć działania. Istotne przy tym, że wprawdzie środki w ramach obrony koniecznej są dowolne, ale / jednakże powinny pozostawać we właściwej proporcji do celu jaki zamierzamy osiągnąć. Jeżeli chodzi o dozwolona samopomoc, to z dozwoloną samopomocą mamy doczynienia już po naruszeniu posiadania, przy obronie koniecznej było to w trakcie naruszania posiadania, przy dozwolonej samopomocy po naruszeniu posiadania. Tutaj rozróżniamy dwie sytuacje, kiedy zostało naruszone posiadanie nieruchomości i kiedy zostało naruszone posiadanie rzeczy ruchomej. Jeżeli chodzi o nieruchomość, można przywrócić posiadanie tylko niezwłocznie po naruszeniu i w przypadku nieruchomości nie można używać przemocy wobec osób. Jeżeli chodzi z kolei o rzecz ruchomą, to dozwoloną samopomoc można zastosować tylko wówczas, kiedy istnieje niebezpieczeństwo niepowetowanej straty i wówczas kiedy działania zostaną podjęte przez posiadacza natychmiast. Jeżeli chodzi o dozwoloną samopomoc wyróżniamy dwie sytuacje: jeżeli zostało naruszone posiadanie nieruchomości, to jest pierwsza sytuacja, i druga sytuacja jeżeli zostało naruszone posiadanie rzeczy ruchomej. Jeżeli chodzi o nieruchomość, to wówczas dozwolona samopomoc powinna zostać przedsięwzięta niezwłocznie po naruszeniu posiadania i wówczas nie wolno używać przemocy wobec osób. W przypadku rzeczy ruchomej trzeba podjąć działania natychmiast i musi istnieć niebezpieczeństwo niepowetowanej straty.
Kolejnym mechanizmem ochrony posesoryjnej jest ochrona sądowa. Ochrona sądowa została przewidziana w art. 344 kc. Ponieważ naruszenie posiadania może przybierać dwie postacie: po pierwsze pozbawienie posiadania, a po drugie zasiedzenie posiadania i w zależności od tego jaką postać przybierze naruszenie posiadania, to wówczas sąd wyda odpowiednie orzeczenie, czyli orzeczenie na mocy którego dojdzie do przywrócenia posiadania, jak i też orzeczenie, które będzie zakazywało dokonywania dalszych zakłóceń posiadania. Jeżeli chodzi o ochronę sądową, to należy pamiętać, że w postępowaniu sądowym sąd bada jedynie ostatni stan posiadania i fakt naruszenia, nie bada czy przysługuje osobie naruszającej posiadanie jakiekolwiek prawo, sąd tylko bada jaki był ostatni stan posiadania i że doszło do jego naruszenia.
Posiadaczowi przysługuje tzw. roszczenie posesoryjne, postacią prostszą od roszczenia posesoryjnego jest powództwo posesoryjne. Z powództwem posesoryjnym może wystąpić każdy posiadacz, czyli zarówno posiadacz samoistny, jak i posiadacz zależny. Legitymowanym biernie, czyli pozwanym, będzie osoba, która dopuściła się naruszeń, ale także osoba na czyjej rzecz nastąpiło naruszenie. Czyli legitymowanym czynnie do wniesienia powództwa posesoryjnego jest posiadacz, bądź to posiadacz samoistny, bądź posiadacz zależny, zaś legitymowanym biernie jest osoba, która dopuściła się naruszenia posiadania. Osobie, która dopuściła się naruszenia posiadania nie przysługują zarzuty dotyczące tego, że jej przysługuje jakieś prawo czyli nie przysługują jej zarzuty za wyjątkiem zarzutu określonego w końcowej części art. 344. chodzi tutaj o zarzut dotyczący tego, że prawomocne orzeczenie sądu lub innego powołanego do rozpoznania sprawy tego rodzaju organu państwowego stwierdziło, że stan posiadania powstały na skutek naruszenia jest zgodny z prawem. To jest jedyny zarzut jaki może podnieść osoba, która naruszyła posiadanie. Istotne jest to, że roszczenie posesoryjne wygasa po upływie jednego roku od naruszenia. Wynika to z art. 344 § 2.
Jeżeli chodzi o roszczenie posesoryjne, to należy pamiętać, że szczególną formą ochrony posesoryjnej jest roszczenie o wstrzymanie budowy. Roszczenie o wstrzymanie budowy zostało określone w art. 347 kc. W przypadku roszczeń z art. 343 i 344 wchodziły one w grę w sytuacji, kiedy dochodziło już do naruszenia posiadania, natomiast jeżeli chodzi o roszczenie z art. 347, czyli roszczenie o wstrzymanie budowy, to może być ono wykonywane nawet przed rozpoczęciem budowy i nie później niż w ciągu miesiąca od rozpoczęcia budowy, czyli można je wykorzystać nawet wówczas kiedy jeszcze nie doszło do naruszenia posiadania, a posiadanie jest jedynie zagrożone. To jest istotna cecha roszczenia z art. 347. Można z tego roszczenia skorzystać wówczas, kiedy posiadanie jest zagrożone, a jeszcze nie doszło do jego naruszenia.
Wyrok wydany w procesie posesoryjnym nie rozstrzyga o prawach. Wyrok ten stwierdza tylko tyle, że doszło do naruszenia posiadania, że to posiadanie należy np. przywrócić, natomiast wyrok ten nie rozstrzyga czy osobie, która jest posiadaczem tej rzeczy, przysługuje określone prawo.
Sposoby nabycia i utraty posiadania:
Nabycie posiadania określają art. 348-351. Takim typowym sposobem nabycia posiadania jest wręczenie, przy czym w przypadku wręczenia, aby doszło do nabycia posiadania, musi istnieć wola nabywającego, czyli osoba, która nabywa posiadanie musi chcieć nabyć posiadanie. Istotne jest także, że równoznaczne z wydaniem rzeczy jest także wydanie dokumentów i środków, które dają władztwo nad rzeczą.
Należy pamiętać, że posiadanie wchodzi w skład spadków, przechodzi na spadkobiercę. Nie jest to prawo, jest to tylko stan faktyczny, ale w orzecznictwie wykształcił się pogląd zgodnie z którym posiadanie wchodzi w skład spadków i dzięki temu np. możliwe jest zasiedzenie rzeczy przez spadkobiercę.
5
gosicka