WYKŁAD 3 PRAWO KARNE 22.11.2003.
DR PRZEMYSŁAW KONIECZNIAK
Podział przestępstw na takie:
- które dadzą się popełnić z winy umyślnej
- z winy nieumyślnej
- z winy kombinowanej (mieszanej)
Z winy mieszanej mogą być popełnione wyłącznie typy przestępstw kwalifikowane przez następstwo !!! (wkuć na pamięć)
Przy każdym typie przestępstwa musimy sprawdzić, czy jest to typ przestępstwa, który da się popełnić z winy umyślnej, czy z nieumyślnej, czy z mieszanej.
Dostajemy pytanie: „Czy przestępstwo zdefiniowane w tym przepisie da się popełnić z winy takiej a takiej”?
Najpierw sprawdzamy, czy ten typ przestępstwa da się popełnić z winy nieumyślnej. Sprawdzamy, czy w przepisie znajduje się klauzula nieumyślności.
A sprawdza się tak:
Z winy nieumyślnej da się popełnić tylko takie typy przestępstw, przy których ustawa wyraźnie przewiduje taką możliwość.
Jeżeli znajdziemy klauzulę nieumyślności, kończymy rozumowanie.
Jeżeli nie znajdziemy klauzuli nieumyślności, przechodzimy do następnego etapu rozumowania i sprawdzamy, czy tego typu przestępstwa nie da się popełnić z tzw. winy mieszanej (kombinowanej).
Niektóre typy przestępstw tworzą rodziny. Jeżeli ustawodawca wprowadza do części szczególnej przepis, w którym jest jakiś przepis X i niekoniecznie w tej samej ustawie i w sąsiednim przepisie wprowadza typ przestępstwa, które jest zdefiniowane w przepisie, który jest względem tamtego lex specjalis, to w przepisie szczególnym na pewno będzie inne zagrożenie karą, niż w przepisie ogólnym.
Wyobraźmy sobie ustawodawcę, który wprowadza dwa przepisy.
Przepis 1:
Kto posiada śrubki, podlega karze pozbawienia wolności od 1 roku do lat 10.
Przepis 2:
Kto posiada niebieskie śrubki, podlega karze pozbawienia wolności od 1 roku do lat 10.
Powstaje pytanie, po co jest ten drugi przepis, skoro takie samo zagrożenie karą jest w przepisie 1 za posiadanie jakichkolwiek śrubek.
Odpowiedź: jeżeli w części szczególnej prawa karnego ustawodawca wprowadza do dwóch różnych aktów prawnych jeden przepis ogólny, a drugi szczególny, w których są zdefiniowane jakieś typy przestępstw, to w tym szczególnym będzie albo wyższe zagrożenie karą, albo niższe, niż w przepisie ogólnym. ZAPAMIĘTAĆ !!!
Jeżeli są dwa przepisy A i B
Przepis A – jest przepisem ogólnym
Przepis B – jest przepisem szczególnym,
przy czym w przepisie B (szczególnym) jest wyższe zagrożenie karą, niż w przepisie A
(ogólnym), to o typie przestępstwa, które jest zdefiniowane w przepisie ogólnym, mówimy TYP PODSTAWOWY
a o typie przestępstwa zdefiniowanym w przepisie szczególnym –
TYP KWALIFIKOWANY
Jeśli sytuacja jest odwrotna, tzn. w przepisie szczególnym jest niższe zagrożenie karą, niż w ogólnym, to o typie przestępstwa, które zdefiniowane jest w przepisie ogólnym mówimy – TYP PODSTAWOWY,
a o typie przestępstwa w przepisie szczególnym – TYP UPRZYWILEJOWANY
Przykłady:
art. 148§1- kto zabija człowieka, podlega karze ....
Każdy z tych przepisów, począwszy od art.148§2 do art.150 ma inne zagrożenie, niż art.148§1.
Ten blok przepisów tworzy rodzinę, w których:
w art.148§1 – jest typ przestępstwa podstawowy
a w § 2 i 3 – typ kwalifikowany.
W art.148§4, art.149 i 150 – uprzywilejowane typy zabójstwa.
Czasami zdarza się następująca sytuacja:
Są 3 przepisy A, B, C.
Przepis A dla przepisu B jest przepisem ogólnym (czyli B względem A jest szczególny), a przepis C jest szczególny względem A i B.
Kto posiada śrubki, podlega karze.
Kto posiada niebieskie śrubki, podlega karze.
Kto posiada małe, niebieskie śrubki, podlega karze.
Przepis 3 jest przepisem szczególnym dla przepisów 1 i 2. Na pewno przepisy te będą miały zróżnicowane zagrożenie karą.
Może pojawić się sytuacja drugiego rodzaju, kiedy rodzina składa się np. z 3 przepisów. Pierwszy jest typem podstawowym, drugi – jest typem kwalifikowanym względem 1-go, a trzeci jest typem kwalifikowanym względem 1-go i 2-go.
Art. 278§1 – kradzież
Art. 280§1 – kwalifikowany typ kradzieży, zwany rozbojem.
Rozbój z tego artykułu jest kwalifikowanym typem kradzieży, ale jednocześnie jest podstawowym typem rozboju względem kwalifikowanego typu rozboju z art.280§2.
Pojęcia: typ podstawowy, typ kwalifikowany i typ uprzywilejowany, to nie pojęcia odnoszące się do cech obiektywnych pewnego przepisu. Patrząc na pewien pojedynczy przepis nie można powiedzieć, że w tym przepisie znajdują się powyższe typy. Można powiedzieć jedynie, że jeżeli są 2 przepisy, to w 1-ym jest typ podstawowy, a w 2-im typ kwalifikowany.
Typ kwalifikowany jest zawsze względem podstawowego, a typ podstawowy względem kwalifikowanego lub uprzywilejowanego.
Nazwa – typ podstawowy, kwalifikowany, uprzywilejowany wskazuje na pewną relację między dwoma przepisami, a nie na cechę jednego z nich.
Jeżeli w ustawie występują dwa przepisy, najczęściej będą występowały jeden po drugim, ale niekoniecznie i będą miały postać:
Art. N §1 – Kto robi to i to, podlega karze
Art. N §2 – Jeżeli następstwem czynu opisanego w § poprzedzającym jest coś, to kara jest jakaś.
Jeżeli zagrożenie karą w §2 jest wyższe, niż w §1, to powiemy, że w §2 jest zdefiniowany typ kwalifikowany przez następstwo.
Żeby zdefiniować jakiś przepis, że w nim jest typ kwalifikowany przez następstwo, musimy stwierdzić 2 rzeczy:
1. że ustawodawca użył w nim słowa NASTĘPSTWO, a nie innego (to nie ma być skutek, efekt, lub inny synonim)
2. jeśli w tym przepisie jest zdefiniowany typ kwalifikowany względem jakiegoś drugiego, to powiemy, że to jest przepis, w którym jest typ kwalifikowany przez następstwo.
Jak funkcjonuje konstrukcja winy kombinowanej na tle typów kwalifikowanych przez następstwo?
Jeżeli są 2 przepisy
W pierwszym przepisie są znamiona A, B, C, D.
W drugim przepisie są znamiona A, B, C, D + znamię następstwa takiego a takiego.
Więc konstrukcja winy kombinowanej wygląda tak:
Na tle typu kwalifikowanego przez następstwo znamiona A, B, C, D będą musiały być objęte ZAMIAREM,
a znamię następstwa – WINĄ NIEUMYŚLNĄ.
Tylko wtedy można zastosować przepis, w którym jest zdefiniowany typ przestępstwa kwalifikowany przez następstwo.
Art.156§1
Art.156§3
Typ przestępstwa z art.156§1 może być popełniony wyłącznie z winy umyślnej, a ten z §3 wyłącznie z winy kombinowanej.
Przykład
1. Jasio w zamiarze pozbawienia Stasia zdolności płodzenia obcina mu brzytwą jądra i udało się. Stasio jest nierozmnażalny. Skazanie powinno nastąpić z art. 156§1.
2. Jasio w zamiarze pozbawienia Stasia zdolności płodzenia, obcina mu brzytwą jądra i odchodzi. Stasio chce dojść do szpitala, ale po drodze umiera, przy czym Jasio nie zamierzał „wysłać Stasia na tamten świat”, ale przewidywał lub mógł przewidzieć, że Stasio umrze. W takim przypadku znajdzie się kwalifikacja prawna z art. 156§3, ponieważ wszystkie znamiona z §1 były objęte zamiarem, następstwo w postaci zgonu winą nieumyślną.
3. Jasio po raz kolejny obcina Stasiowi brzytwą, ale w zamiarze, żeby Stasio wykrwawił się i umarł, co też nastąpiło. Za co Jaś ma być skazany? Oczywiście za zabójstwo z art.148§1.
4. Jasio w zamiarze zabicia Stasia obcina mu brzytwą jądra, ale Stasio przytrzymując chusteczką dziurę po jądrach, udaje się do szpitala, gdzie zatamowali mu krew i przeżył, ale jest już nierozmnażalny. Jasio powinien zostać skazany za usiłowanie zabójstwa. W zamiarze zabicia Stasia zachowaniem swoim zmierzał bezpośrednio ku dokonaniu, które jednak nie nastąpiło z przyczyn niezależnych od Jasia, chociaż się starał, jak mógł.
5. Jasio goli się brzytwą przed lustrem, a obok stoi Stasio i nagle Jasio obciął Stasiowi jądra. Stasio przeżył. Podstawą skazania powinien być art.156§2.
6. Jasio nieostrożnie goląc się przed lustrem wykonał zamaszysty ruch ręką, w której trzymał brzytwę i obciął Stasiowi jądra, Stasio wykrwawił się i umarł. Jasio powinien być skazany z art.155-nieumyślne spowodowanie śmierci.
W zależności od strony przedmiotowej i podmiotowej następuje kwalifikacja czynu prawnego.
Możemy mieć:
Art. 148§1
Art.148 – jako usiłowanie
Art.156 – jako dokonanie
Art. 156§1 – usiłowanie
Art. 156§3
Art. 156§2 – wina nieumyślna
Art. 155 - wina nieumyślna
Z tych wszystkich możliwych kwalifikacji prawnych właściwą będzie kwalifikacja prawna z art. 156§3 wtedy i tylko wtedy, gdy zamiarem Jasia było objęte pozbawienie zdolności płodzenia, względnie inne ciężkie uszkodzenie ciała, natomiast z tego, co on robił, wynikł ostatecznie skutek śmiertelny, ale nieobjęty zamiarem, a winą nieumyślną.
Na tym polega konstrukcja winy kombinowanej.
Sprawdzając, (!!!)
Najpierw sprawdzamy, czy da się popełnić z winy nieumyślnej. Jeśli się nie da, to przechodzimy dalej i sprawdzamy, czy się da popełnić z winy kombinowanej. Robi się to w ten sposób, że w przepisie szuka się słowa NASTĘPSTWO. Jeśli to słowo znajdziemy, to sprawdzamy, czy dla tego przepisu znajdziemy TYP PODSTAWOWY i jeśli tak, to czy dany typ przestępstwa da się popełnić Z WINY KOMBINOWANEJ.
Natomiast jeśli nie, to trzeci krok rozumowania. Jeśli się nie da z winy nieumyślnej i kombinowanej, to zostaje wina umyślna.
To rozumowanie odzwierciedla pewną zasadę.
Przestępstwo da się popełnić wyłącznie z winy umyślnej, jeśli ustawodawca przy jakimś typie przestępstwa chce, żeby było inaczej, to wtedy to zaznacza, ale jeśli nie zaznacza, to znaczy, że tylko z winy umyślnej.
I od razu następna wiadomość. W prawie wykroczeń jest inaczej. Tam jest bardzo podobny schemat rozumowania, ale zasada jest inna. Zasadą w prawie wykroczeń jest, że każdy typ wykroczenia może być popełniony z winy umyślnej, jak i nieumyślnej, a jeśli ustawodawca zechce, że z winy umyślnej, to wyraźnie to zaznaczy.
Kolejność rozumowania przy przestępstwach: (!!!)
Najpierw sprawdzamy, czy się da popełnić z winy nieumyślnej, szukając klauzuli nieumyślności. Jeśli nie znajdziemy, szukamy, czy to nie jest typ kwalifikowany przez następstwo. Jeśli tego nie będzie, to znaczy, że z winy umyślnej.
Z tego wynika, że przestępstwo z art.288§1 da się popełnić wyłącznie z winy umyślnej, a zatem skazany z tego przepisu może być ten, kto zniszczył, uszkodził, lub uczynił niezdatną do użytku rzecz cudza i przy tym miał zamiar to zrobić.
Zasadą jest alternatywa rozłączna, że typ przestępstwa da się popełnić albo z winy umyślnej, albo z nieumyślnej, albo z kombinowanej.
Jest jeden minimalny wyjątek. Niesłychanie rzadko – art. 177§1, są to tzw. typy hybrydalne.
Hybrydalne typy przestępstw – są to wyjątkowe typy przestępstw, które dadzą się popełnić zarówno z winy umyślnej, jak i nieumyślnej.
Rozpoznajemy je po tym, że ustawodawca nie zaznacza NIEMYŚLNIE, tylko CHOĆBY NIEUMYŚLNIE.
Gdyby był przepis o postaci:
Kto choćby nieumyślnie uśmierca chomika, podlega karze,
to byłby to typ przestępstwa, który obejmuje zamierzone zabicie chomika, jak rozdeptanie chomika niechcący, o ile da się sprawcy przypisać winę nieumyślną.
Typ przestępstwa z art. 177§1 jest tylko połowicznie typem hybrydalnym, bo jest w nim:
- choćby nieumyślnie narusza zasady w ruchu i nieumyślnie powoduje wypadek taki a taki. Wypadek musi być objęty winą nieumyślną. Naruszenie zasad bezpieczeństwa może być objęte winą umyślną lub nieumyślną, ale efekt w postaci wypadku ma być objęty winą nieumyślną.
Następny podział:
Podział przestępstw na:
- typy przestępstw powszechne
- typy przestępstw indywidualne
Indywidualnym typem przestępstwa nazywa się taki typ przestępstwa, w którego znamionach występuje szczególna cecha podmiotu.
Powszechnym typem przestępstwa nazywa się taki typ przestępstwa, w którego znamionach nie występuje szczególna cecha podmiotu.
Najczęściej przepisy części szczególnej zaczynają się od zaimka „kto”.
Znacznie rzadziej zaczynają się od jakiegoś rzeczownika (w części wojskowej artykuły zaczynają się od rzeczownika „żołnierz”)
Ustawodawca może wprowadzić do przepisu części szczególnej znamię szczególnej cechy podmiotu. Może to zrobić na dwa sposoby.
Pierwszym sposobem jest zastąpienie zaimka „kto” jakimś rzeczownikiem. Przykładowo, jeżeli mamy typ przestępstwa zdefiniowany następująco:
Łysy, który zabija chomika, podlega karze., to przestępstwo z tak zdefiniowanego przepisu nie może być popełnione przez kogokolwiek, kto nie jest łysy.
Jeżeli przepis części szczególnej zaczyna się od jakiegoś rzeczownika, to z całą pewnością w tym przepisie jest zdefiniowany indywidualny typ przestępstwa.
Natomiast, jeżeli jakiś przepis części szczególnej zaczyna się od zaimka „kto”, to wcale nie jest powiedziane, że to jest typ powszechny, ponieważ są typy indywidualne, które zaczynają się od „kto”.
Art. 296§1
Długie, rozbudowane znamię cechy szczególnej podmiotu, które zajmuje 2/3 przepisu, a zaczyna się od zaimka „kto”. Jeden i ten sam przepis definiujący typ indywidualny zawsze można napisać na dwa sposoby:
Łysy, który zabija chomika, podlega karze
Albo
Kto, będąc łysym, zabija chomika, podlega karze.
Na teście dostaniemy przepis, w którym będziemy musieli zdefiniować zbrodnię lub występek, przestępstwo materialne, czy formalne, czy to przestępstwo da się popełnić z winy umyślnej, nieumyślnej, czy kombinowanej, czy jest to typ powszechny, czy indywidualny.
Pierwszym sposobem wprowadzenia do ustawy typu indywidualnego jest albo użycie rzeczownika na początku przepisu, albo możliwość druga:
Użycie zaimka „kto” z dodatkowymi określeniami.
Jest jeszcze jedna grupa typów indywidualnych (najtrudniejsze do rozpoznania). Kiedy ustawodawca nie wprowadza wyraźnie znamiona cechy szczególnej podmiotu, tylko wprowadza takie znamię przedmiotu czynności wykonawczej, z którego pośrednio wynika jaką cechę musi mieć podmiot przestępstwa.
Art. 201
Kazirodztwo.
Wszystkie osoby tu wymienione, każda nazwa nie wskazuje na obiektywną cechę człowieka, tylko na relacje.
Skoro przedmiotem czynności wykonawczej, jednym z 6 wymienionych w przepisie, ma być np. siostra, to w tym momencie sprawca musi być bratem lub siostrą. Z tego możemy pośrednio wywnioskować o cesze, którą z natury musi mieć sprawca. Jeżeli przedmiotem czynności wykonawczej ma być zstępny, to w tym momencie sprawcą musi być wstępny. Niekiedy ustawodawca nie wymieniając wyraźnie znamienia szczególnej cechy podmiotu, wskazuje, że podmiot musi mieć pewną cechę szczególną, ale w relacji do przedmiotu czynności wykonawczej, np. art.201.
Podział na typy powszechne i indywidualne jest dość skomplikowany.
KWALIFIKOWANE UPRZYWILEJOWANE
gosicka