Terytorium – pewna przestrzeń w obrębie której działają państwa i inne podmioty prawa międzynarodowego
Reżimy terytorialne:
a) Terytoria państwowe – podlegają zwierzchnictwu suwerennej władzy państw
b) obszary niepodlegające zwierzchnictwu państw, ale istnieje możliwość rozciągnięcia na nie zwierzchnictwa państw (tzw. Terra nullus), np. obszar polarny (Północna Arktyka i Południowa Antarktyka podzielone na sektory polarne)
c) terytoria wspólne – (terra communis) – nie podlegają zwierzchnictwu państw, nie można nad nimi rozciągnąć zwierzchnictwa (np. morze otwarte), grupa obszarów stanowiących wspólne dziedzictwo ludzkości (księżyc, ciała niebieskie i zasoby dna mórz i oceanów, które znajdują się poza obszarami jurysdykcji państwowej)
d) terytoria zależne:
- typu kolonialnego:
- terytoria niesamodzielne – terytoria, gdzie ludność pozostaje w stosunku nierównoprawnym w stosunku do ludności państwa administrującego, są to głównie terytoria zamorskie, ONZ wyliczy ok. 80, wiele z nich utworzyło już państwa
- terytoria powiernicze – to dawne terytoria mandatowe Ligi Narodów i innych państw, ostatnim terytorium powierniczym było terytorium powiernicze USA – Wyspy Marshalla (1994 r.).
- inne terytoria kolonialne – francuskie departamenty zamorskie (Gujana Francuska, Gwadelupa, Martynika) i terytoria zamorskie (Polinezja Francuska, Nowa Kaledonia) oraz brytyjskie zamorskie terytoria zależne (Bermudy, Wyspy Dziewicze) i terytoria zależne korony (wyspa Man, Wyspy Kanałowe).
- typu niekolonialnego:
- wolne (np. Wolne Miasta)
-przyległe (kiedyś Andora)
57.Zwierzchnictwo,
Zwierzchnictwo terytorialne lub suwerenność to władza państwa na jego terytorium. Wszystkie osoby (obywatele i cudzoziemcy) i rzeczy znajdujące się na terytorium państwa podlegają jego władzy i prawu, każde państwo może postępować na własnym terytorium tak jak chce, tzn. jak dyktują to jego interesy. Ponieważ zwierzchnictwo terytorialne jest władzą wyłączną, oznacza to, że żadna inna władza nie może działać na terytorium państwa bez jego zgody. Zatem państwo ma pełnię władzy na własnym terytorium, ale obowiązujące normy prawa międzynarodowego (zwyczajowe i umowne) nakładają nań w tym względzie pewne ograniczenia.
Zasada zwierzchnictwa terytorialnego, a więc suwerenności terytorialnej oznacza:
że ten, kto powołuje się na ograniczenie zwierzchnictwa terytorialnego, tzn. pełnej władzy i kompetencji państwa, musi dowieść, iż ograniczenie takie wynika z konkretnej normy prawa międzynarodowego, wiążącej dane państwo
że każde państwo związane jest tylko takimi ograniczeniami, jaki uznało, przyjmując konkretne zobowiązania międzynarodowe
Tak więc na własnym terytorium można robić wszystko, co nie jest zakazane przez prawo międzynarodowe.
Zwierzchnictwo terytorialne może być ograniczone na rzecz społeczności międzynarodowej, czyli na rzecz wszystkich państw i ich obywateli (np. prawo przepływu przez obce morze terytorialne lub immunitety jurysdykcyjne dla dyplomatów) lub na rzecz niektórych konkretnych państw (np. umowy tranzytowe). Jeśli chodzi o działalność podejmowaną przez państwo na obszarze innego państwa, które może spowodować szkodliwe skutki (w sensie fizycznym) obowiązuje zasada: żadne państwo nie może korzystać z własnej suwerenności terytorialnej w sposób, który narusza suwerenność terytorialną drugiego państwa.
Zwierzchnictwo terytorialne obejmuje władzę polegającą z jednej strony na sprawowaniu w obrębie terytorium wszystkich działań i funkcji właściwych państwu, z drugiej zaś – na zapobieganiu wykonywania analogicznych działań ze strony innych podmiotów.
58.Nabycie i utrata terytorium,
Terytorium państwowe – sprawowanie przez państwo zwierzchnictwa terytorialnego nad własnym terytorium
Sposoby nabycia terytorium państwowego:
I. Nabycie pierwotne (jeśli państwo nabywa terytorium, które do tego czasu nie pozostawało pod władzą żadnego państwa):
a) zawłaszczenie ziemi niczyjej (efektywna okupacja) - Okupacja w tej chwili nie ma już większego znaczenia, gdyż cały świat jest już zajęty. Jeśli chodzi o zawłaszczenie ziemi niczyjej ukształtowały się zasady: rzeczywistości (dokonanie efektywnej okupacji, faktyczne objęcie danego obszaru w posiadanie, traktowanie go jako części swego terytorium i wykonywanie tam władzy suwerennej) i jawności (obowiązek notyfikowania innym państwom o dokonanym zawłaszczeniu)
b) przyrost – uzyskiwanie terytoriów, np. kosztem obszarów morskich lub zmiany rzeki granicznej, albo powstaje nowa wyspa wskutek wybuchu podwodnego wulkanu (np. islandzka Surtsey) lub prąd morski usypuje tak dużo materiału wzdłuż wybrzeża, że tworzy mierzeję zamykającą zatokę (co ma powoli miejsce w Polsce). Może nastąpić w sposób naturalny (siły przyrody) poprzez zjawiska na wybrzeżu morskim, morzu terytorialnym lub na rzekach granicznych lub sztuczny (działalność człowieka) poprzez budowę na morzu portów, falochronów czy osuszanie części obszaru morskiego
II. Nabycie pochodne (jeśli państwo nabywa terytorium, które do czasu nabycia należało do innego państwa; nabycie pochodne terytorium przez jedno państwo jest więc utratą terytorium dla państwa drugiego):
a) cesja terytorialna – mogła przyjmować postać cesji odpłatnej (sprzedaż Alaski, sprzedaż Luizjany) albo cesji wzajemnej (wymiana terytorium – np. polsko-radziecka wymiana terytoriów w 1951 r.). Podstawą cesji jest zawsze umowa międzynarodowa. I państwo nazywane jest cedentem, a II- cesjonariuszem
b) zasiedzenie – długotrwałe pokojowe korzystanie z terytorium jako podstawa do uzyskania tytułu prawnego.
c) plebiscyt – powiązany z cesją, ludność zamieszkująca terytorium decyduje o przynależności państwowej terytorium (O przynależności państwowej jakiegoś terytorium decyduje głosowanie ludności zamieszkałej na danym obszarze)
d) zawojowanie (deberacja) – zawładnięcie terytorium przy pomocy siły
59.Granice,
Granice państwa mogą mieć charakter:
• orograficzny, czyli uwzględniający właściwości terenu
• geometryczny, gdy nie spełniają tego warunku
• astronomiczny, gdy pokrywają się z południkiem lub równoleżnikiem geograficznym
Dawniejszy podział na granice naturalne (góry, rzeki) i sztuczne stracił w związku z rozwojem techniki wiele na znaczeniu.
Granice między państwami ustalane są w drodze umów. Opis granic w umowie międzynarodowej, do której załączona jest mapa, stanowi delimitację, po której następuje wytyczenie jej bezpośrednio na miejscu z udziałem przedstawicieli obu stron, czyli demarkacja, z ustawieniem na granicy odpowiednich znaków (słupów granicznych). Redemarkacja - sprawdzenie granicy i przywrócenie zniszczonych słupów. Jeśli terytorium dwóch państw oddziela rzeka nieżeglowna, to granica przebiega w środku rzeki (mediana) lub w środku głównego nurtu, Jeśli jest to rzeka żeglowna, to granica przebiega zawsze, niezależnie od charakteru rzeki, środkiem mostu.
W strefach pogranicznych ustanawia się specjalny porządek prawny, odmienny od istniejącego na pozostałym terytorium, np. ograniczenia wjazdu do strefy pogranicznej. Celem zapobieżenia konfliktom granicznym i regulowania ich w sposób pokojowy, odnośne państwa powołują często w oparciu o specjalne układy komisarzy granicznych, załatwiających konflikty wynikające z naruszenia granic.
Delimitacja (łacińskie delimitatio – rozgraniczenie), określenie i wytyczenie granicy państwa na podstawie umowy międzynarodowej. Dokonuje jej powołana przez zainteresowane strony wspólna komisja
Demarkacja rozgraniczenie; wyznaczenie w terenie granic między państwami; wytyczenie linii demarkacyjnej dzielącej wrogie sobie armie w okresie zawieszenia broni
60.Rzeki,
Rzeka międzynarodowa – rzeka która spełnia określone warunki geograficzne i na której mocą umowy międzynarodowej została ustanowiona wolność żeglugi dla statków handlowych wszystkich państw. Dunaj, Ren, Właściwości geograficzne:
Ø przepływa kolejno przez terytorium co najmniej dwóch państw lub stanowi między nimi granicę,
Ø jest spławna lub żeglowna
Ø jest połączona z morzem bezpośrednio lub pośrednio
Rzeka graniczna – są podzielone przez państwa nadbrzeżne linią środkową (medianą) lub linią głównego nurtu (talwegiem). Sprawa korzystania wymaga porozumienia państw graniczących ze sobą, które zawierają w tym celu umowy międzynarodowe.
61.Obszary morskie,
Podział obszarów morskich (wg zmniejszającej się kompetencji państwa nadbrzeżnego):
1. obszary należące do terytorium państwa nadbrzeżnego:
Ø wody wewnętrzne
Ø wody archipelagowi
Ø morze terytorialne
2. obszary nie należące do terytorium państwa nadbrzeżnego:
Ø obszary podlegające częściowej jurysdykcji państwa nadbrzeżnego:
· strefa przyległa
· wyłączna strefa ekonomiczna, ewentualnie strefa wyłącznego rybołówstwa
· szelf kontynentalny
Ø obszary nie podlegające jurysdykcji żadnego państwa:
· morze otwarte
· obszar dna i podziemia morskiego
62.Obszary podbiegunowe,
Arktyka – jest to obszar położony wokół bieguna północnego. Obszary te są przeważnie zamarznięte oraz pokryte lodami pływającymi morza nielicznymi wyspami. Niektóre państwa stosują do obszarów arktycznych teorię sektorów. Polega ona na tym, że państwo, którego terytorium przylega do obszarów arktycznych, rości sobie prawo do wszystkich obszarów lądowych, zarówno odkrytych jak tych, które zostaną odkryte w przyszłości w sektorze.
Antarktyka – jest to obszar wokół bieguna południowego. Obszar ten obejmuje, w odróżnieniu od przestrzeni arktycznych, przeważnie ląd stały pokryty lodem, mało jeszcze znany i niezamieszkały, uznawany za szóstą część świata. Celem jest stworzenie na tym terytorium ogólnoświatowego rezerwatu naturalnego.
63.Przestrzeń powietrzna i kosmiczna.
ONZ w 1959 powołała Komitet ds.. Pokojowego Wykorzystania Przestrzeni Kosmicznej
W 1967 roku podpisany został równocześnie w Moskwie, Londynie i Waszyngtonie układ o zasadach działalności państw w zakresie badań i użytkowania przestrzeni kosmicznej łącznie z Księżycem i innymi ciałami niebieskimi.
Układ przewiduje, ze przestrzeń kosmiczna, łącznie z Księżycem i innymi ciałami niebieskimi:
· jest wolna dla badań i użytkowania przez wszystkie państwa, bez jakiejkolwiek dyskryminacji, na zasadzie równości i zgodnie z prawem międzynarodowym,
· nie podlega zawłaszczeniu przez państwa,
· państwa ponoszą międzynarodową odpowiedzialność za swoja działalność w przestrzeni kosmicznej oraz zachowują jurysdykcję i władze nad obiektami wysłanymi w przestrzeń kosmiczną
· astronauci powinni być uważani za wysłanników ludzkości i należy im udzielić pomocy w razie wypadku lub przymusowego lądowania na obcym terytorium lub pełnym morzu
· zakaz rozszerzania na te tereny wyścigu zbrojeń
Organizacje międzynarodowe:
64. Pojęcie,
l Rządowe – forma współpracy i współdziałania państw określona w wielostronnej umowie międzynarodowej, która zakłada pewien stały zakres uczestnictwa (w postaci członkostwa) i określa strukturę wewnętrzną (organy funkcjonujące w ramach tej organizacji)
l Pozarządowe – forma współpracy i współdziałania osób fizycznych, prawnych, instytucji i stowarzyszeń pochodzących z różnych państw działających na podstawie różnych dokumentów (tzw. porozumień nieformalnych, niekiedy aktów prawa wewnętrznego)
Organizacje międzynarodowe o charakterze rządowym możemy podzielić według różnych kryteriów, przy czym istnieją kryteria podstawowe klasyfikacji:
Ze względu na kryterium członkostwa:
· charakterze uniwersalnym (powszechnym)
· charakterze grupowym (partykularnym), regionalnym (np. Liga Państw Arabskich, Konferencja Państw Islamskich, Rada Europy, Organizacja Państw Amerykańskich, Unia Afrykańska – dawna Organizacja Jedności Afrykańskiej)
Ze względu na zakres kompetencji:
· kompetencjach ogólnych (zajmują się całokształtem stosunków międzynarodowych)
· kompetencjach wyspecjalizowanych (zajmujące się fragmentem, wybraną dziedziną stosunków międzynarodowych)
Ze względu na zakres władzy:
· Koordynacyjne (nie podejmują zasadniczo uchwał wiążących dla państw)
Ponadnarodowe (państwa przekazują część swoich uprawnień na rzecz organów tych organizacji; np. Wspólnoty Europejskie
65.Międzynarodowe organizacje rządowe,
Organizacje rządowe – tworzone są przez państwa i działają na podstawie u.m. Ich członkami są w zasadzie tylko państwa, a jedynie w wyjątkowych przypadkach obszary nie rządzące się samodzielnie, organizacje ruchów narodowo-wyzwoleńczych, względnie wyznaczone przez państwa osoby prawne. Można ją określić jako formę współpracy państw, ustaloną w wielostronnej u.m., obejmującą względnie stały zakres uczestników i której podstawową cechą jest istnienie stałych organów o określonych kompetencjach i uprawnieniach, działających dla realizacji wspólnych celów.
65.Międzynarodowe organizacje pozarządowe,
Organizacje pozarządowe – członkami nie są państwa, lecz związki, instytucje, osoby prawne i fizyczne z różnych państw. Istnieją na podstawie wspólnych interesów i zainteresowań. Jest ich znacznie więcej niż organizacji rządowych. Organizacje pozarządowe nie działają na podstawie u.m., lecz na podstawie porozumień nieformalnych lub porozumień o charakterze wewnętrznoprawnym.
Powstanie i rozwój – datuje się powstanie na drugą połowę XIX w. Przyczyny powstania organizacji (obiektywne):
· postęp techniki
· zacieśnianie się stosunków międzynarodowych, które doprowadziły do wzrostu zależności państw w wielu dziedzinach m.in. w łączności i komunikacji
Organizacja Narodów Zjednoczonych:
66.podstawy prawne ONZ,
Karta Narodów Zjednoczonych – to prawna podstawa istnienia i działania ONZ. Weszła w życie 25 X 1945 r. Jest to wielostronna umowa, otwarta warunkowo. Jeżeli są sprzeczności między zobowiązaniami z Karty a zobowiązaniami wynikającymi z innych umów, przeważa Karta! Składa się ona z 111 art. a załącznikiem stanowiącym integralną cześć jest część dotycząca Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości.
Siedziba – stała siedziba w Nowym Jorku. Okręg stanowiący siedzibę ONZ jest nietykalny i władze amerykańskie nie mogą tam wkraczać bez zgody Sekretarza Generalnego.
67.członkostwo w ONZ,
Członkowie pierwotni – są nimi państwa, które bądź uczestniczyły w konferencji w San Francisco, bądź uprzednio podpisały deklarację Narodów Zjednoczonych z 1 I 1942 r. oraz podpisały i ratyfikowały Kartę. ONZ liczy 51 członków pierwotnych. Polska podpisała deklarację w 1942 r., lecz nie brała udziału w konferencji w San. Wśród członków pierwotnych szczególne miejsce zajmuje pięć wielkich mocarstw (Rosja, Stany, Wielka Brytania, Francja i Chiny).
Nowych członków – przyjmuje Zgromadzenie Ogólne na zalecenie Rady Bezpieczeństwa. Uchwała w tej sprawie wymaga większości 2/3 głosów. Państwo starające się o przyjęcie powinno spełniać następujące warunki:
· musi być państwem miłującym pokój
· musi przyjąć zobowiązania wynikające z Karty
· musi być zdolne i zdecydowane zobowiązania te wykonywać
68.cele i zasady ONZ,
Cele – można tu wyliczyć takie jak:
· zapewnienie trwałego pokoju
· rozwijanie przyjaznych stosunków między państwami, oparte na poszanowaniu zasady równości i samostanowienia narodów
· popieranie współpracy międzynarodowej w dziedzinie gospodarczej, społecznej, kulturalnej, humanitarnej oraz poszanowania praw człowieka
Zasady – wylicza się;
· suwerenna równość
· nieinterwencja
· wykonywanie zobowiązań międzynarodowych
· pokojowe załatwianie sporów
· wyrzeczenie się siły
· bezpieczeństwo zbiorowe (polega na obowiązku udzielania członkom wszelkiej pomocy w każdej akcji, podjętej zgodnie z Kartą)
69.organy ONZ
Organy główne – są nimi: Zgromadzenie Ogólne, Rada Bezpieczeństwa, Rada Gospodarczo – Społeczna, Rada Powiernicza, Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości i Sekretariat.
Zgromadzenie Ogólne – składa się ze wszystkich członków ONZ. Zbiera się raz do roku na sesję zwyczajną. Poza tym może być zwoływane na sesje nadzwyczajne. Sesja wybiera swego przewodniczącego oraz jego zastępców. Po ich wyborze zaczyna się debata generalna. Powoływanych jest 7 komisji głównych:
1. Polityczna i Bezpieczeństwa
2. Gospodarcza i Finansowa
3. Społeczna, Humanitarna i Kulturalna
4. Powiernictwa i Obszarów Niesamodzielnych
5. Administracyjna i Budżetowa
6. Prawna
7. Specjalna Komisja Polityczna
Może ono udzielać zaleceń państwom członkowskim. Do kompetencji należą również inicjowanie badań i wydawanie zaleceń w celu:
· rozwoju współpracy w dziedzinie politycznej
· popierania stopniowego rozwoju prawa i jego kodyfikacja
· popieranie współpracy w dziedzinach gospodarki, kultury, wychowania i zdrowia
·...
gosicka