Skałka i jej zabytki, groby zasłużonych:
Z HISTORI SKAŁKI:
Dokładna data powstania kościoła na skałce nie jest znana:
1. Wezwanie kościoła: Michała Archanioła jest jednym z najstarszych wezwań pojawiających się w Polsce po przyjęciu chrztu w 966r. Michał Archanioł – patron chorych – lekarz niebiański. Świątynie jemu poświęcone stawiano wokół cudownych źródeł, sadzawek na wzgórzach i skałach.
2. Kościół jest nierozerwalnie związany z osobą biskupa Stanisława (legendy nie przytaczam – każdy zna) w wieku XIII pojawia się Skałka w żywotach św. Stanisława jak również w zapiskach rocznikarskich. Głównym msc. Kultu grób męczennika na Wawelu, – ale kult zogniskował się również na Skałce, gdzie legenda lokalizuje msc. Śmierci i pierwotnego pochówku.
3. Kościół na Skałce od początku był kościołem parafialnym, dlatego uważa się, że mógł postać w XII w., kiedy kształtowała się polska sieć parafialna. Hipotezę tę potwierdzają badania Adolfa Szyszko – Bohusza i Gabriela Leńczyka z 1946 r. powtórzone w roku 1962 przez Władysława Grabskiego i Wiktora Zina, – które wykazały obecność fundamentów wczesnopiastowskiej budowli pod obecną Skałką.
4. XV wieczna skałka stała się celem pątników oddających cześć relikwiom Stanisława, mimo napływu wiernych XV wieczna Skałka pozostaje w zaniedbaniu:.
· 1436 – erekcja ołtarza Podwyższenia Krzyża dokonana przez Bp. Zbigniewa Oleśnickiego.
· 1441 fundacja na rzecz rozbudowy podupadającego kościoła dokonana przez kupca krakowskiego Piotra Hirsperka.
· 1479 – Fundacja Jana Długosza – wielkiego czciciela św. Stanisława. Wtedy w msc drewnianego kościoła powstaje murowany! Długosz wyposażył odnowiony kościół w przedmioty liturgiczne.
· Długosz przekształca zaniedbany kościół w klasztor zakonny: na jego prośbę Kazimierz Jagiellończyk z biskupem Janem Rzeszowskim sprowadzają 25 marca 1471 na Skałkę Paulinów. Prace odnawiające kościół trwały do 1482r.
5. Wawelski grób św. Stanisława pełnił rolę ołtarza Ojczyzny. Tylko raz w dziejach Skałki przy ołtarzu św. Stanisława złożono chorągwie. 1593r. książę Konstanty Wasyl Ostrogowski odnosi pod Piątkiem zwycięstwo nad zbuntowanymi kozakami – chorągwie wysyła na Skałkę.
6. W XVI w. przybył na Skałkę srebrny posąg Stanisława (zaginął podczas II wojny światowej) oraz relikwiarz w kształcie ręki na szczątki świętego.
7. XVII w. barokizacja Skałki. 1633 zakonnicy przystępują do budowy klasztoru. Od połowy XVII w. działało przy klasztorze studium teologiczne z fundacji Elżbiety Myszkowskiej. 1680r. – konsekracja ołtarza Aniołów Stróżów poświęconego przez biskupa Mikołaja Oborskiego (istniało przy nim bractwo Aniołów Stróżów)
8. XIX w. czasy niewoli – Skałka staje się symbolem polskości ciągłości i tradycji.
KRÓLEWSKA CANOSSA:
Od XIV w. Skałka pełni rolę: „Canossy dla polskich królów”, Z obrzędem koronacyjnym wiązał się zwyczaj pielgrzymki na skałkę do msc. Męczeństwa św. Stanisława. Była to symboliczna pokuta za zbrodnię Bolesława Śmiałego. Uroczystość koronacyjna trwała 2 dni – 1 dnia król pościł, rozdawał jałmużnę, spowiadał się i odbywał pielgrzymkę na skałkę. Procesja wyruszała z Wawelu, monarchę poprzedzał kler krakowski z biskupami, którzy nieśli relikwiarz z głową św. Stanisława. Po drodze monarcha wstępował do kościoła św. Katarzyny, królowie podążali na skałkę powozem wracali pieszo.
- Jako ostatni pielgrzymkę na skałkę odbywa Poniatowski odwiedzając Kraków 21 czerwca 1787r.
PROCESJA MAJOWA:
Procesja odbywająca się rokrocznie z Wawelu na Skałkę mniej więcej od XV w. odbywa się ona w oktawę św. Stanisława tj. w ciągu 8 dni od 8 maja.
BAROKOWY KOŚCIÓŁ ŚW. ŚW. MICHAŁA ARCHANIOŁA I STANISŁAWA
Projekt budowy nowego kościoła zrodził się ok. 1732r. Paulini zawarli kontrakt z cieślą Matyjaszem Sieradzkim oraz architektem Antonim Gerardem Muntzerem. W wyniku nieporozumień między Paulinami a Muntzerem, który urósł do wybuchu konfliktu (sprawy finansowe) architekt opuszcza Skałkę. Prace przejmuje majster budowlany Mikołaj Pucek oraz polecony przez warszawskich Paulinów architekt Antoni Solari. To Solari ukończył budowę kościoła na Skałce nadając mu dzisiejszy kształt.
· Kościół o klasycznej formie włoskiego baroku
· Monumentalna budowla trójkondygnacyjna o 3 osiach i 2 wieżach wtopionych w fasadę
· Cofnięta część środkowa z trójkątnym przyczółkiem
· Całość podzielona zwielokrotnionymi pilastrami i półkolami – fasada dynamiczna
· Wejście do kościoła poprzedzają okazałe dwuramienne schody zaczerpnięte z rzymskiego kościoła S. Domenico e Sisto.
· Portal główny projektu Solariego. Drzwi obite żelazna blachą wyk. Franciszek Fogt.
Kościół ukończono w 1742r.
1751 – Stanisław Kostka Załuski konsekruje świątynię, nadając jej podwójne wezwanie.
Obok architektów pracują rzeźbiarze, sztukatorzy, kamieniarze, którym zawdzięczamy wystrój zewnętrzny świątyni.
4 ołtarze wykonane z marmuru Dębnickiego projektu Solarnego wyk. Kamieniarzy z Czernej: Franciszka Bielawskiego, Tomasza Góreckiego, Kazimierza Stachowskiego:
· Ołtarz św. Stanisława odkuty przez Góreckiego
· Ołtarz św. Pawła i Antoniego Pustelnika - obraz Józefa Halewicza, posąg Tomasz z Akwinu, Euzebiusz z Ostrychomia.
· Ołtarz św. Jana Nepomucena - obraz Władysława Rossowskiego, posągi św. Walenty, św. Jan Kanty.
· Ołtarz św. Barbary – Obraz Tomasz Lisiewicz, posągi ż. Tekla, św. Katarzyna Aleksandryjska.
Prace nad ołtarzem głównym zaczęto w roku 1758 trwały 3 lata. Obraz w ołtarzu fundacji biskupa Andrzeja Kostki Kałuskiego, wykonany przez Tadeusza Kuntze Konicza przedstawia apoteozę Michała Archanioła wokół posągi aniołów:
· Z kadzielnicą – symbol funkcji chwalebnej
· Z dzieckiem – funkcja opiekuńcza
· Z igielnicą – funkcja budowy wszechświata
· Okowy św. Piotra – funkcja wysłannik Boga.
GROBY ZASŁUŻONYCH: (1880 -1955)
Gdy brakło w Państwie monarchów, postanowiono w katedralnych podziemiach grzebać przywódców i bohaterów. Niedługo później w roku 1880 z inicjatywy prof. Józefa Łepkowskiego (projekt z roku 1876.) utworzono na skałce Panteon Zasłużonych.
W katakumbach Kościoła pochowano kolejno:
1880 – pierwszym, który został pochowany na Skałce, był Jan Długosz, darczyńca świątyni. Był to jego już trzeci pogrzeb, poprzednie również miały miejsce w kościele Paulinów. Okazją było 400-lecie śmierci krakowskiego kanonika.
1881 – przeniesiono na Skałkę szczątki Wincentego Pola; w tym samym roku z Cmentarza Rakowickiego przeniesiono szczątki Lucjana Siemieńskiego.
1887 –w sarkofagu nr IV pochowano zmarłego w Genewie Józefa Ignacego Kraszewskiego. W trumnie znalazło się również miejsce na ołowianą skrzynię, wypełnioną gazetami z artykułami z jego pogrzebu.
1893 – sprowadzono prochy zmarłego we Florencji Teofila Lenartowicza. Uroczystości poprzedził spór między Krakowem a Lwowem o miejsce spoczynku Lirnika Mazowieckiego. Nad trumną przemawiał Adam Asnyk.
1897 – w sarkofagu nr VI pochowano Adama Asnyka. Instytucje, osoby prywatne (między nimi obecny na pogrzebie Henryk Sienkiewicz) zamiast wieńców i kwiatów składały datki z przeznaczeniem na budowę szkoły w Białej.
1902 – na Skałce spoczęły szczątki Henryka Siemiradzkiego. Uroczystości były szczególnie okazałe, w dowód wdzięczności krakowian za ofiarowany przez malarza własny obraz Pochodnie Nerona, który dał początek zbiorom Muzeum Narodowego.Pogrzeb wielkiego malarza zapisał na stałe w świadomości Polaków krakowską Skałkę - obok krypt wawelskich - jako miejsce szczególne w narodowej historii.
1907 – w Panteonie Zasłużonych spoczął Stanisław Wyspiański. Zgodnie z jego ostatnią wolą nie było przemówień. Żegnał go głos Zygmunta i hejnał z wieży mariackiej.
1929 – po ponad dwudziestu latach na Skałce odbyła się kolejna uroczystość, złożono szczątki Jacka Malczewskiego. Było to wbrew woli malarza, który chciał być pochowany na Salwatorze. Wybór katakumb kościoła Paulinów uzasadniony był motywami patriotycznymi i oczekiwaniami społecznymi.
1937 – z Lozanny sprowadzono prochy Karola Szymanowskiego. Spoczął w dziesiątym sarkofagu, ale jego serce zostało przewiezione do Warszawy. Tam spłonęło w powstaniu warszawskim.
1954 – na Skałce odbyły się uroczystości pogrzebowe Ludwika Solskiego. Ostatniej drodze zmarłego towarzyszyła melodia hejnału mariackiego grana z ganku przed kościołem.
1955 – złożenie w podziemiach kościoła prochów profesora astronomii Tadeusza Banachiewicza. Ekshumacji z Cmentarza Rakowickiego na własny koszt i z własnej inicjatywy, nie pytając nikogo o zgodę, dokonał uczeń profesora, doc. dr Kazimierz Kordylewski.
2004 – Kraków pożegnał Czesława Miłosza. Po uroczystej mszy w bazylice mariackiej, podczas której odczytano list papieża Jana Pawła II, w którym wspomina swoją ostatnią korespondencję z poetą, Królewskim Traktem kondukt żałobny udał się na Skałkę.
Bibliografia:
- Michał Rożek „Panteon Narodowy na Skałce”
3
chomikmuzyczka