Jack London - Martin Eden.doc

                           Jack London

                           Martin Eden

Przełożył Zygmunt Glinka

Niechaj mi życie wulkanem wybucha

I winem perli się jak pełny kruż-

Byłem nie widział, jak przybytek ducha

W próchna upiorny rozwiewa się kurz…

ROZDZIAŁ  PIERWSZY

Pierwszy z idących przekręcił klucz w zamku, otworzył drzwi i wszedł do domu, wprowadzając za sobą młodego chłopaka, który niezgrabnie zdjął czapkę. Miał on na sobie pospolitą odzież przesyconą zapachem morza i raził swą obecnością w przestronnym przedpokoju, w którym się znalazł. Nie wiedział, co ma zrobić z czapką, i już miał wepchnąć ją do kieszeni kurtki, gdy odebrał mu ją towarzysz. Zrobił to spokojnie I naturalnie, za co młody niezdara był mu bardzo wdzięczny. Rozumie — pomyślał sobie. — Dopomoże mi przebrnąć jakoś przez to wszystko.

Kroczył tuż za swym przewodnikiem, kołysząc ramionami i bezwiednie rozstawiając szeroko nogi, jak gdyby równa posadzka wznosiła się i opadała w takt poruszeń morskiej fali. Obszerne pokoje zdawały się zbyt wąskie jak na jego zataczający się chód, w głębi duszy zaś odczuwał lęk, by jego barczyste ramiona nie zderzyły się z obramowaniem drzwi lub nie zmiotły na ziemię drobiazgów rozstawionych na niskiej półeczce nad kominkiem. Rzucał się to w jedną, to w drugą stronę pośród najróżniejszych przedmiotów, mnożąc niebezpieczeństwa, które w rzeczywistości istniały jedynie w jego wyobraźni Pomiędzy wielkim fortepianem a stojącym pośrodku pokoju stołem, na którym piętrzyły się stosy książek, miejsca było dosyć dla pół tuzina idących obok siebie osób, mimo to jednak on wkroczył tam z trwogą. Jego ciężkie

ramiona. zwisały luźno wzdłuż ciała. Nie wiedział, co z nimi zrobić, kiedy zaś w podnieceniu przywidziało mu się, że jedno z ramion może zwalić książki leżące na stole, odskoczył w bok jak spłoszony koń, o mało nie wpadając na krzesełko przy fortepianie. Spoglądając na swobodną postawę idącego przed nim towarzysza, po raz pierwszy zdał sobie sprawę, że porusza się inaczej niż przeciętni ludzie. Świadomość własnej niezręczności przyprawiła go o wstyd. Pot w drobnych kropelkach wystąpił mu na czoło. Zatrzymał się więc i chustką wy- tarł ogorzałą twarz.

— Poczekaj no, Arturze, mój kochany — rzekł, usiłując ukryć niepokój pod niefrasobliwym  tonem. — Nieco tego za wiele dla twego uniżonego sługi. Pozwól mi ochłonąć. Wiesz dobrze, że nie chciałem tu przyjść, a z pewnością twoja rodzina też się nie pali do mnie.

— Ależ wszystko w porządku — brzmiała uspokajająca odpowiedź. — Nie powinieneś się nas obawiać. Jesteśmy skromnymi ludźmi. O, list do mnie.

Zawrócił do stołu, rozdarł kopertę i zaczął czytać, dając gościowi czas na odzyskanie równowagi. Gość zrozumiał to i ocenił należycie. Miał dar podzielania uczuć innych ludzi i życzliwego ich rozumienia; pod powierzchownym zakłopotaniem ten kojący proces toczył się nieprzerwanie. Obtarł do sucha zroszone czoło i rozejrzał się dookoła z opanowaną twarzą, choć w oczach tkwił wyraz właściwy dzikim zwierzętom, które lękają się wpadnięcia w potrzask. Otoczony był nieznanym, odczuwał obawę przed tym, co może się zdarzyć, nie wiedział, co mu wypada czynić, a uświadamiając sobie niezgrabność swego chodu i zachowania, bał się, że i pod innymi względami okaże się równie niezręczny. Był niesłychanie wrażliwy, beznadziejnie zmieszany, ubarwione zaś spojrzenie, jakie tamten rzucił nań nieznacznie sponad listu, odczuł niczym pchnięcie sztyletem. Widział to spojrzenie, lecz nie dał tego poznać po sobie, jako iż jedną z rzeczy, których zdążyło nauczyć go życie, było utrzymywanie w karbach własnych odruchów. Tym bardziej sztylet ten godził w jego dumę. Przekimał

sam siebie za to, że dał się tu zwabić, a jednocześnie postanowił, że skoro już przyszedł, wytrwa do końca. Rysy jego twarzy stwardniały, w oczach ukazał się błysk przekory. Rozejrzał się już bardziej swobodnie, przypatrując się bacznie wszystkiemu I notując w pamięci każdy szczegół wytwornego wnętrza. Oczy jego, szeroko rozwarte, chciały widzieć wszystko; kiedy tak chłonęły roztaczające się przed nimi piękno, zaczepne iskry powoli w nich gasły, ustępując miejsca ciepłemu blaskowi. Czuły był na piękno, a tu nie brakło rzeczy pięknych.

Jedno malowidło olejne przyciągnęło jego uwagę na dłużej. Gwałtowna fala biła o wysuniętą skalę, oblewając- ją pianą; nisko zwisające chmury deszczowe pokrywały niebo; za wałem pian, na tle wróżącego burzę zachodu słońca, widać było zmagający się z wiatrem szkuner, tak przechylony, że można było dostrzec każdy szczegół pokładu. Było w tym piękno, które przyciągało go nieodparcie. Zapomniał o swym niezdarnym chodzie i przybliżył się do samego obrazu. Piękno uleciało z płótna. Na twarzy chłopca odbiło się zakłopotanie. Rzucił okiem na to, co wydawało się teraz bezdusznym zestawieniem farb; po chwili cofnął się nieco. Całe piękno napłynęło z powrotem na płótno. Jakaś sprytna sztuczka — pomyślał zwracając z kolei uwagę na inne przedmioty, chociaż wśród różnorodnych wrażeń znalazł dość czasu, by oburzyć się, iż tyle piękna zużyto w służbie tak niepoważnej sprawy. Nie znal się na malarstwie. Smak jego urabiał się na oleodrukach i litografiach, które z bliska czy z daleka — przedstawiały się zawsze jednakowo wyraźnie. Widywał wprawdzie i olejne obrazy na wystawach sklepów, lecz szyby okien nie pozwalały zbytnio zbliżać się jego ciekawym oczom.

Obejrzał się na przyjaciela czytającego list i dostrzegł książki na stole. W jego oczach natychmiast pojawił się wyraz takiej tęsknoty, jak w oczach człowieka głodnego na widok pożywienia. Gwałtownym ruchem zbliżył się do stołu, ramiona zakołysały mu się raz w prawą, raz w lewą stronę, po czym jął z nabożeństwem przerzucać książki. Przeglądał tytuły dzieł I nazwiska ich autorów, odczytywał urywki tekstu, pieszcząc

tomy wzrokiem I dotykiem, a raz natknął się nawet na książkę, którą kiedyś przeczytał Poza tym były to obce książki, nie znanych mu autorów. Wreszcie natrafił na tom Swinburne”a

i począł go czytać uważnie, z zapłonioną twarzą, niepomny, gdzie się znajduje. Dwukrotnie — przytrzymując czytaną stronę wskazującym palcem — zamykał książkę, by się upewnić, jak brzmi nazwisko jej autora. Swinburne! Zapamięta sobie to nazwisko. Ten chłop miał oczy co się zowie i umiał patrzeć na barwy i grę świateł. Ale kimże był Swinburne? Czy umarł przed stu laty, jak większość poetów? czy też żyje jeszcze I pisze nadal? Znów spojrzał na tytułową stronę. A więc autor napisał także i inne książki. Zaraz jutro trzeba będzie pójść do bezpłatnej czytelni i postarać się o jakieś dzieła Swinburne”a. Pogrążył się znów w czytaniu, tracąc poczucie rzeczy- rzeczywistości. Nie zauważył, że do pokoju weszła młoda kobieta. Dowiedział się o tym dopiero, gdy usłyszał słowa Artura:

— Ruth, to jest pan Eden.

Zamknął książkę na wskazującym palcu, ale zanim zdążył się odwrócić, przeszyło go nowe wrażenie, związane nie tyle Z ukazaniem się panny, co ze słowami wypowiedzianymi przez jej brata. W tym muskularnym ciele kryła się przeczulona wrażliwość. Za najlżejszym zetknięciem świata zewnętrznego Z jego świadomością — myśli, uczucia i wzruszenia wypełzały zeń, pląsając niby chybotliwy płomień na wietrze. Był niezwykle wrażliwy i czuły, a jego bujna wyobraźnia zajęta była nieustannie chwytaniem istniejących pomiędzy zjawiskami podobieństw i różnic. Pan Eden oto co go wprawiło W podniecenie, jako że dotąd nazywano go zawsze Eden, Martin Eden lub wprost tylko Martin. Aż tu nagle p a n. — A więc czynimy postępy — rzekł w duchu. W jego urny- śle utworzyła się znienacka niby jakaś wielka camera obscura, na tle której począł się przesuwać nieskończony szereg obrazów Z jego życia: kotłownia, przednie kasztele na statkach,

obozy i morskie wybrzeża, więzienia i spelunki, szpitale zakaźne i nędzne zaułki miejskie. Nicią kojarzącą te obrazy był sposób, w jaki się do niego zwracano w tych różnorodnych okolicznościach.

Wreszcie odwrócił się i ujrzał dziewczynę. Na ten widok gra skojarzeń znikła z jego mózgu. Stała przed nim blada zwiewna istota, O wielkich, uduchowionych, niebieskich oczach i wspaniałej obfitości złocistych włosów. Nie zdawał sobie sprawy, jak jest ubrana, czul jednak, że jej szaty są nie mniej cudowne od niej samej. Przyrównywał ją do bladozłotego kwiatu na smukłej łodydze. Nie, ona musiała być duchem, boginią — tak wysubtelniona uroda nie mogła należeć do tego świata. A może zresztą książki miały słuszność i wiele tego rodzaju istot przebywa na wyższych szczeblach społecznych. Ją właśnie opiewać mógł taki Swinburne. Może miał na myśli kogoś podobnego do niej, kiedy malował dziewiczą postać Izoldy w tej książce leżącej na stole? Całe to mnóstwo wrażeń wzrokowych, uczuć i myśli ogarnęło Martina w mgnieniu oka. Ale sytuacja nie pozwalała na dalsze rozmyślania. Dojrzał rękę panny wyciągniętą ku jego dłoni; ściskając ją szczerze i po męsku, Ruth patrzyła mu prosto w oczy. Kobiety, które znał, nie podawały ręki w ten sposób. Co prawda, większość ich w ogóle nie podawała ręki. Przez mózg jego przepłynął, grożąc zalaniem, wezbrany potok skojarzeń i wspomnień, W jaki sposób poznawał różne kobiety. Strząsnął jednak Z siebie te wspomnienia i spojrzał na nią. Nigdy nie widział podobnej kobiety. Ach, te jego dotychczasowe znajome. W jednej chwili po obu stronach Ruth pojawiły się szeregi znanych mu kobiet. Przez sekundę, długą jak wieczność, znalazł się jakby W galerii obrazów, gdzie Ruth zajmowała miejsce środkowe, otoczona portretami wielu kobiet, a każda z nich musiała przejść przez chwilę oceny, dla której miernikiem porównawczym była sama tylko Ruth. Ujrzał wynędzniałe, chorowite twarze młodych robotnic fabrycznych i głupie, wyzywające uśmiechy dziewcząt z południowej części ulicy Targowej. Były tam poganiaczki bydła z farm hodowlanych i smagłolice

kobiety ze Starego Meksyku, z nieodłącznym papierosem w ustach. Z kolei ustąpiły one miejsca drobnym jak lalki Japoneczkom, stąpającym z wdziękiem w drewnianych chodakach. Dalej przed jego oczyma przesunęły się delikatne rysy kobiet eurazyjskich, naznaczone piętnem degeneracji, oraz bujne ciała kobiet z wysp na morzach południowych, ogorzałe i uwieńczone kwiatami. Wszystkie one wyparte zostały wreszcie przez ponury i niesamowity majak nocny: korowód ulicznic z dzielnicy White Chapel, ziejące wódką wiedźmy z zakazanych nor i cały orszak, harpii z piekła rodem, o niechlujnym wyglądzie i plugawej mowie. Pod postacią samic o potwornych kształtach czyhają na marynarzy — istne szumowiny ludzkiej nędzy, pozbierane z portowych zaułków.

— Niechże pan spocznie, panie Eden — rzekła dziewczyna. — Od czasu gdy Artur opowiedział nam o swej przygodzie, pragnęłam pana poznać. Zachował się pan tak dzielnie.

Machnął ręką lekceważąco i mruknął, że nie ma o czym mówić, bo przecież każdy na jego miejscu postąpiłby tak samo. Zauważyła, że ręka, którą jej podał, pokryta była świeżymi, gojącymi się dopiero rankami, a rzut oka na drugą, luźno zwisającą rękę przekonał ją, że I ta też jest pokaleczona. Szybkie, badawcze spojrzenie ukazało jej bliznę na policzku, drugą, wyglądającą spod włosów zaczesanych na czoło, i trzecią, kryjącą się na szyi pod sztywno nakrochmalonym kołnierzykiem. Z trudem powstrzymała uśmiech na widok czerwonej pręgi znaczącej miejsce zetknięcia się kołnierzyka z opaloną skórą szyi. Widać było, że nie nawyki do noszenia twardych kołnierzyków. Równocześnie kobiecym okiem ogarnęła jego ubranie, tanie i źle skrojone, pomarszczone u ramion, z mnóstwem fałd na, rękawach, które świadczyły o kryjących się tam potężnych bicepsach.

Protestując gestem i słowem przeciw nie zasłużonym pochwałom, starał się jednocześnie uczynić zadość wezwaniu panny I usiąść. Podziwiał swobodny wdzięk, z jakim usiadła, sam zaś pragnął usadowić się naprzeciwko niej, lecz nie mógł uwolnić się od świadomości, jak bardzo niezgrabnie to robi.

Byto to dla niego nowe doznanie. Przez całe dotychczasowe życie nie istniało dlań zagadnienie, czy zachowuje się zręcznie czy też niezręcznie. Podobne myśli o samym sobie nigdy mu nie przychodziły do głowy. Usiadł z przesadną starannością na brzegu fotela, wielce zakłopotany własnymi rękami. Gdziekolwiek je umieścił, zawsze zawadzały. Artur wyszedł z pokoju i Martin Eden odprowadził go tęsknym spojrzeniem. czuł się zagubiony i osamotniony, pozostawszy oko W oko z ową bladą zjawą kobiecą. Nie było tu barmana, który by podał Coś do picia, ani też chłopca, którego można by posłać po kufel piwa, ułatwiając sobie tym sposobem nawiązanie pierwszych nici przyjaźni.

— Cóż to za szramę ma pan na szyi, panie Eden? — zagadnęła dziewczyna. — Jak się to stało? Musiała pana spotkać jakaś przygoda.

— Pewien Meksykanin zrobił to nożem, proszę pani — odrzekł zwilżając zaschnięte wargi i odchrząkując. — Zwyczajna sobie bitka. Kiedy odebrałem mu nóż, chciał mi jeszcze odgryźć nos.

Choć powiedział to tak po prostu, przed oczyma jego roztoczy1a się bogata wizja owej gorącej nocy gwiaździstej .W Salina Cruz: biały pasek wybrzeża, światła na statkach stojących w parcie z ładunkiem trzciny cukrowej, głosy pijanych marynarzy dochodzące z daleka, tłoczący się tragarze, płomień namiętności w twarzy Meksykanina, błysk jego zwierzęcych oczu w świetle gwiazd, ukłucie stali w szyję, wytrysk krwi, tłum, okrzyki, dwa ciała splecione w walce, przetaczając się i wznoszące tumany piasku — I skądś z oddali napływający słodki brzęk gitary Tak przedstawiał się obraz, na. którego wspomnienie Martin zadrżał z podniecenia, zapytując sam siebie, czy zdołałby go odtworzyć ów malarz, co namalował ten szkuner wiszący na ścianie .Pomyślał, ze białe

gwiazdy i światła na „statkach handlowych sprawiałyby Wspaniale wrażenie w zestawieniu z widoczną na bliższym planie ciemną grupą postaci, otaczającą zapaśników. Nóż W tym obrazie zajmowałby ważne miejsce i wyglądałby

efektownie, błyskając ostrzem w świetle gwiazd. Ale nawet ślad tego wszystkiego nie przeniknął do jego słów.

— Chciał mi jeszcze odgryźć nos — zakończył.

Och! — szepnęła panna słabym, zgaszonym głosem, a na jej wrażliwej twarzy dał się zauważyć wyraźny niesmak.

On sam też poczuł się nieswojo i na jego ogorzałe policzki wypłynął ledwie widoczny rumieniec zakłopotania, choć wy- dawało mu się, że płonie takim żarem, jakby nachylił się nad otwartym paleniskiem okrętu. Tak ordynarne sprawy jak bójki na noże najwidoczniej nie były właściwym tematem rozmowy z damą. Sądząc z książek, ludzie z jej sfery nie mówili o podobnych rzeczach, a może nawet zgoła nie wiedzieli o ich istnieniu.

W pogawędce nastąpiła krótka przerwa. Po chwili panna zapytała od niechcenia o b1iznę na policzku. Słysząc te słowa Martin zdał sobie sprawę, że stara się W ten sposób dostosować do jego poziomu umysłowego. Zaraz też postanowił z tym skończyć i skierować rozmowę na interesujące ją tematy.

Był to zwykły wypadek — rzekł dotykając ręką policzka. Pewnej nocy podczas ciszy, gdy fala była bardzo silna, oderwała się główna lina do podnoszenia bomu wraz z częścią. takelunku. Lina była stalowa i wiła się dookoła jak wąż, smagając wszystko, co napotykała po drodze. Cała wachta starała się ją pochwycić, ja też podleciałem i dostało mi się.

— Więc to tak było rzekła panna, tym razem. z akcentem zrozumienia, choć w rzeczywistości jego słowa były dla niej chińszczyzną i nie domyślała się nawet, co znaczy „bom” lub „takelunek”.

— Ten Swinburne — zaczął, usiłując wprowadzić w czyn obmyślony plan, lecz wymawiając w nazwisku „aj” zamiast „i”.

— Kto taki?

— Swinburne — powtórzył z tą samą niefortunną wymową. — No, ten poeta.

Swinburne poprawiła „dziewczyna.

— Tak, on właśnie bąknął Martin, znów cały w pąsach. — Czy od dawna już nie żyje?

— Nic o tym nie słyszałam, żeby miał umrzeć. — Spojrzała

nań z zaciekawieniem. — Gdzież to pan go poznał?

— Ależ nigdy go na oczy nie widziałem — odpowiedział. — Tylko przeczytałem kilka wierszy z tej książki tam na stole, zanim pani weszła. Co pani myśli O jego poezji?

Zaczęła mówić szybko i swobodnie na poruszony przez nie- go temat. Poczuł się raźniej i nieco głębiej zasiadł w fotelu. Trzymał się kurczowo poręczy, jakby groziło mu niebezpieczeństwo nagłego upadku. Udało nu się zmusić pannę, by mówiła o rzeczach odpowiadających jej poziomowi, a gdy już się na dobre rozgadała, starał się iść śladem jej myśli; podziwiał ogrom wiedzy mieszczący się W tej ładnej główce i wchłaniał W siebie bladą urodę jej lic. Rozumiał ją nienajgorzej, mimo iż wielu słów wymawianych przez nią tak płyn- nie nie znał zupełnie; obce mu też były zarówno zwroty krytyczne, jak i procesy myślowe, które jednak podniecały jego umysł, jak gdyby zmuszając go do wibracji. Oto jest prawdziwe życie umysłowe — pomyślał — a wraz z nim piękno tak

żywe i cudowne, o jakim nigdy nie marzył. Stracił panowanie nad sobą i wpatrywał się w dziewczynę zgłodniałymi oczyma. Dla takiej warto żyć, zdobywając ją i walcząc O nią, choćby przy tym wypadło nawet zginąć. Książki mówiły prawdę Istnieją takie kobiety na świecie, a ona jest właśnie jedną Z nich. Zdawała się przypinać skrzydła jego wyobraźni, aż rozpostarły „się przed nim wielkie, promienne ekrany, wypełnione niewyraźnym zarysem olbrzymich postaci z „dziejów romantycznej miłości i bohaterskich czynów spełnianych na cześć kobiety — bladej kobiety, złocistego kwiatu. A poprzez barwną, tętniącą wizję, niby przez czarodziejski miraż, oczy jego wpijały się W żywą kobietę, siedzącą tu przed nim i gawędzącą O literaturze i sztuce. Słuchał uważnie, ale nie spuszczał z niej oczu, nieświadom uporczywości własnego spojrzenia

ani tego, że W oczach ześrodkowało się wszystko, co było

W im bujną męskością. Ale Ruth, choć niewiele wiedziała

O świecie mężczyzn, jako kobieta czuła to palące spojrzenia

Nigdy dotąd nie zdarzało się, by mężczyźni tak się w nią wpatrywali,

krępowało ją to. Zaczęła jąkać się i gubić wątek myśli. Tok logicznych wywodów wymykał się jej raz po raz. Bała. się tego człowieka, a jednocześnie odczuwała osobliwą przyjemność, że ktoś tak na nią patrzy. Wychowanie jakie otrzymała, ostrzegało ją przed niebezpieczeństwem i przed złem, wabiącym subtelnie i tajemniczo; w-tejże samej chwili głos instynktu, grający dźwiękiem surm poprzez całą jej istotę, zniewalał do nieuczenia się z przesądami kastowymi ani ze stanowiskiem i do poddania się czarowi tego przybysza z innego świata: nieogładzonego młodzieńca o pokaleczonych rękach i czerwonej prędze na szyi nie przyzwyczajonej do kołnierzyka, człowieka, który z całą pewnością zbrukany był i napiętnowany przez niegodne warunki bytowania. Ruth była czysta i czystość ta podnosiła w niej bunt, ale była też kobietą, która właśnie po raz pierwszy zetknęła się z paradoksem kobiecości.

— Więc jak mówiłam... ale cóż to ja właściwie mówiłam? — Urwała nagle i roześmiała się wesoło z własnego roztargnienia.

— Powiedziała pani, że ten Swinburne nie zasługuje na miano wielkiego poety, ponieważ.., do tego właśnie miejsca pani doszła — pośpieszył z odpowiedzią Martin, czując W sobie nagle zbudzone uczucie głodu i rozkoszne dreszczyki przebiegające po .plecach na dźwięk jej śmiechu.

Jak srebro — pomyślał — jak roztętnione srebrne dzwoneczki. W tej samej chwili, i zresztą tylko na chwilę, uniesiony został do odległej krainy, gdzie pod różowym kwieciem wiśni przysłuchiwał się z papierosem w ustach dzwonom, które ze szczytu wygiętej spiczasto pagody wzywały na modlitwę wiernych obutych w słomiane sandały.

— Ach, prawda, dziękuję panu — rzekła. — Swinburne nie zadowala nas, prawdę mówiąc, dlatego, że brak mu subtelności. Wiele jego poematów w ogóle nie zasługuje na to, by je kiedykolwiek czytano. Każdy wiersz napisany przez istotnie wielkiego poetę pełen jest przepięknej prawdy i znajduje oddźwięk w tym wszystkim, co jest w człowieku wzniosłego

I szlachetnego .Ani jednej zwrotki wielkiego poety nie wolno pominąć jeśli nie chcemy zubożyć świata.

— A mnie się zdawało, że to, co przeczytałem, jest wspaniałe — powiedział z wahaniem w głosie — choć co prawda nie było tego wiele. Nie przypuszczałem, że z niego taki szelma. Pewnie to widać z innych jego książek.

— Także i w tej książce, którą pan przeczytał, wiele jest wierszy zbytecznych — oświadczyła, nadając głosowi ton niezmiernie stanowczy i dogmatyczny.

— Widocznie nie zauważyłem ich — oznajmił Martin. — To, co czytałem, było pierwsza klasa. Całe jaśniejące i tak promienne, że aż i mnie oświetliło tym blaskiem, niby słońce lub reflektor. Tak ja to przynajmniej odczułem, choć oczywiście nie znam się na poezji, proszę pani.

Zamilkł bezradnie. Był zmieszany, boleśnie świadom nieumiejętności wysławiania się. Wyczuwał wielkość i blask życia w przeczytanych utworach, ale jego mowa była nieporadna. Nie umiał wyrazić tego, co czuje, i we własnym mniemaniu przyrównywał się do żeglarza, który na nie znanym statku pośród ciemnej nocy zmaga się z obcym sobie olinowaniem. Postanowił w duchu, że musi zapoznać się z tym nowym dla niego światem. Nigdy nie zdarzyło mu się spotkać czegoś, z czym by się nie mógł oswoić, jeśli tego naprawdę pragnął, a pora już, by się nauczył mówić o rzeczach, które w nim tkwiły, w sposób dla niej zrozumiały. O n a zaczynała coraz bardziej przesłaniać jego horyzont.

— A taki Loingfllow...  — podjęła panna.

— Wiem, wiem, czytałem go — przerwał impulsywnie Martin, pałając chęcią wykazania i przedstawienia w jak najlepszym świetle tego niewielkiego zasobu wiedzy książkowej, jaki posiadał, i pragnąc przede wszystkim udowodnić jej, że me jest znowu takim durniem — Psalm życia, Excelsior i... to już chyba wszystko.

Kiwnęła głową z uśmiechem, on zaś odczuł w tym uśmiechu zaś jakby pobłażanie zmieszane z litością. Głupi był chcąc popisywać się wiedzą. Ten cały Longfellow napisał pewnie niezliczone mnóstwo tomów poezji.

— Niech się pani nie gniewa, że przerwałem tak nie w porę. Właściwie to ja wcale się nie znam na tych rzeczach. Nie stykałem się z tym. Ale teraz wszystko się musi zmienić.

Zabrzmiało 1o jak groźba. Głos jego dźwięczał stanowczością, z oczu biły płomienie, rysy twarzy nabrały twardości. Pannie zdawało się, że jego dolna szczęka wysunęła się do przodu, przybierając wyraz niemile zaczepny. Jednocześnie miała wrażenie, że zalewa ją płynąca od niego fala bujnej męskości.

— Nie wątpię, że pan zacznie się teraz z tym stykać — zakończyła ze śmiechem. — Pan jest bardzo silny.

Wzrok jej przez chwilę zatrzymał się na muskularnej szyi o mocnych ścięgnach i byczej tężyźnie — brązowej od słońca, dyszącej nadmiarem zdrowia i siły. I chociaż siedział przed nią zarumieniony i pokorny, Ruth poczuła znowu, że coś ją ku niemu pociąga. Ze zdumieniem uprzytomniła sobie, że do głowy wtargnęła jej szalona myśl. Gdyby tak mogła zarzucić mu ręce na szyję, cała ta krzepkość i potęga przepłynęłaby na nią. Myśl ta wstrząsnęła dziewczyną. Zdawała się ona odsłaniać w Ruth jakieś nieznane zepsucie. Ponadto siła fizyczna wydawała się jej dotychczas czymś ordynarnym i niemal zwierzęcym. Ideałem urody męskiej był dla niej zawsze smukły wdzięk. Mimo to osobliwa myśl nie ustępowała. Przeraziło ją poczucie, że może pragnąć zarzucenia rąk na tę ogorzałą szyję. W rzeczywistości, sama wiotka i słaba, całym ciałem i duszą odczuwała potrzebę siły. Nie zdawała sobie jednak z tego sprawy. Wiedziała tyle tylko, że nigdy dotąd żaden mężczyzna nie działał na nią w tym stopniu, co ten obcy przybysz, rażący ją co chwila okropnymi błędami językowymi.

— No tak, ułomek to ja nie jestem — odrzekł. — Jak bieda dokuczy, to potrafiłbym „strawić żelazo. Ale „teraz cierpię na umysłową niestrawność. Nie mogę na przykład rozgryźć większości

tego, co pani mówiła. Po prostu brak mi wprawy.

Lubię książki i wiersze, poświęcałem im wszystek wolny czas,

ale nigdy nie rozmyślałem nad nimi tak jak pani. Dlatego właśnie nie umiem o nich mówić. Czuję się jak żeglarz zabłąkany na obcym morzu bez mapy i busoli. Ale teraz chciałbym ściśle ustalić położenie mego statku. Może pani zechciałaby mi dopomóc? Jak zdołała się pani nauczyć tylu rzeczy?

— Chyba w szkole i na. studiach — odrzekła.

— Ja też jako mały bąk chodziłem do szkoły — próbował przeciwstawić się Martin.

— Tak, ale ja mam na myśli szkołę średnią, wykłady i uniwersytet.

— To pani chodziła na uniwersytet? — zapytał ze szczerym zdurnieniem. Poczuł, że w tej chwili oddaliła się od niego przynajmniej o milion mil.

— I teraz tam studiuję. Specjalnością moją jest anglistyka. Nie wiedział wprawdzie, co ostatni wyraz oznacza, ale zanotował sobie w pamięci ten brak w swym wykształceniu i ruszył dalej naprzód.

— Ile czasu musiałbym się uczyć, aby móc wstąpić na uniwersytet? — zagadnął.

Uśmiechnęła się zachęcająco wobec takiego zapału do

nauki i rzekła:

— To zależy od tego, co pan już urnie. Nigdy pan nie uczęszczał do szkoły średniej? Oczywiście, że nie. Ale czy

skończył pan szkołę powszechną?

— Pozostało mi jeszcze dwa lata, kiedy ją rzuciłem — odpowiedział. — Ale zawsze przechodziłem chlubnie z klasy do

klasy.

Już w następnej chwili porwała go taka wściekłość na własne samochwalstwo, że wpił obie dłonie w poręcze fotela, aż w koniuszkach palców poczuł ukłucia bólu. Jednocześnie zdał sobie sprawę, że do pokoju weszła jakaś pani. Ujrzał, jak dziewczyna zerwała się z miejsca i śpiesznie podbiegła do nowoprzybyłej. Ucałowały się i objąwszy ramionami szły teraz

ku niemu. To pewnie jej matka — pomyślał.

Była to wysoka blondyna, o wyniosłej, smukłej postawie i pięknej twarzy. Strój jej nie odbiegał od tego, czego można się było w tym otoczeniu spodziewać. Oczy chłopca rozkoszowały się wdzięczną linią jej sukni. Zarówno postać jej, jak i szata przywodziły mu na pamięć kobiety widywane na scenie. Potem przypomniał sobie, że podobnie wystrojone damy oglądał też u wejścia do teatrów londyńskich, kiedy wystawał na chodniku, przypatrując się temu widowisku, a policjanci spychali go z podjazdu w szarugę ulicy. Następnie pamięć jego przesunęła się nagłym skokiem przed „Grand Hotel” w Yokohamie, gdzie również obserwował nieraz z chodnika wielkie damy. Po chwili miasto i part Yokoba.my poczęły w tysiącach obrazów migać przed jego oczami. Szybko jednak odsunął ten kalejdoskop pamięci, zmuszony do. tego pilnymi wymogami chwili bieżącej. Wiedział, że powinien być przedstawiony pani domu, toteż podźwignął się z wysiłkiem i, stanął ukazując beznadziejnie wypchnięte na kolanach spodnie; ramiona zwisały mu śmiesznie wzdłuż tułowia, a twarz przybrała zacięty wyraz gotowości poddania się nadchodzącym katuszom.

ROZDZIAL DRUGI

Przejście do jadalni okazało się dlań prawdziwą zmorą. Wśród przystanków, potknięć, szarpnięć i przechyleń zdawało się chwilami że posuwanie się naprzód przekracza granice możliwości. Wreszcie jednak udało mu się i oto

siedział przy stole obok Niej. Cały zestaw noży i widelców budził w nim trwogę. Groziły

szeregiem nieznanych niebezpieczeństw, patrzył więc na nie jak urzeczony, aż ich lśniąca powierzchnia stała się tłem, na. którym jęły przesuwać się kolejno sceny z okrętowego życia, przedstawiające go w gronie kolegów, gdy za pomocą kozika i palców jadł wraz z nimi peklowaną wołowinę lub blaszaną łyżką czerpał z miski gęstą grochówkę. W nozdrzach czuł zaduch nieświeżego mięsa, w uszach zaś — pod wtór trzeszczących desek i skrzypu drewnianych przepierzeń — brzmiało głośne mlaskanie biesiadników. Przyglądał się im w trakcie jedzenia i orzekł, że jedli jak świnie. Za to on teraz zachowa się ostrożnie. Nie będzie go wcale słychać. Musi tego pilnować nieustannie.

Rozejrzał się dokoła. Naprzeciwko niego siedział Artur ze swym bratem Normanem. Byli to przecież jej bracia — uprzytomnił sobie — i serce wezbrało mu „serdecznością ku nim. Jaką miłość wzajemną widać wśród członków całej tej rodziny. W myśl ach zajaśniał mu obraz wchodzącej matki i powitalnego pocałunku z córką. Widział, jak podchodzą do niego splecione ramionami. W jego świecie nie widywało się podobnych

dowodów uczucia między rodzicami i dziećmi. Było to objawienie wyżyn bytu osiąganych przez ludzi z wyższego świata. Ze wszystkich rzeczy, jakie w tym świecie dane mu było dotychczas zobaczyć, ta była najcudowniejsza. Wzruszyło go to niezmiernie i napełniło serce tkliwością. Przez całe życie był spragniony miłości. Jego natura pożądała jej do szaleństwa. Była to jego organiczna potrzeba. Mimo to obchodził się dotąd bez niej i stwardniał w tych warunkach. Nie zdawał sobie sprawy z tego, jak dalece potrzebował uczucia.. Nawet teraz jeszcze tego nie rozumiał Widział tylko przejawy miłości i drżał cały na widok jej wzniosłości, potęgi i czaru.

Rad był, że pana Morse nie było w domu. Dosyć miał poznając ją, matkę i brata Normana. Artura już trochę znał. Ale osoba ojca, czuł to doskonale, przeważyłaby szalę jego niedoli. Zdawało mu się, że nigdy w życiu tak się nie męczył. Najcięższy znój był w porównaniu z tym dziecinną igraszką. Na czoło wystąpiła mu wilgotna rosa, a koszula cała przesiąkła potem, wyciśniętym przez nawał niezwykłych czynności. Musiał jeść inaczej, niż zwykł to robić dotychczas, posługiwać się dziwacznymi narzędziami, rozglądając się nieznacznie dookoła, uczyć się każdej nowej czynności, z powodzi bijących weń wrażeń wyławiać każde, by utrwalić je w pamięci i należycie określić. Jednocześnie świadom był siły, która przyciągała go ku niej, przyprawiając o głuchy i bolesny niepokój; prócz tego odczuwał nie gasnące pragnienie wspięcia się na zajmowany przez nią szczebel życia I raz po raz łapał się na tym, jak umysł jego schodzi na manowce jałowych rozstań i mglistych planów dotyczących .sposobów przedarcia się ku niej. Zarazem zaś, ilekroć jego ukradkowe spojrzenie wybiegło ku siedzącemu naprzeciw Normanowi lub innym współbiesiadnikom, by sprawdzić, którego noża lub widelca należało użyć w danym wypadku, jego myśl chwytała obraz tej osoby, starając się ocenić go właściwie, zawsze jednak z jej punktu widzenia. Ponadto musiał jeszcze rozmawiać, słuchać zwróconych ku niemu i wymienianych pośród reszty towarzystwa słów i w razie potrzeby zdobywać się na

odpowiedź, z nieustanną troską O to, by niesforny język nie

przekroczył dozwolonych granic. Na domiar nieszczęścia był

jeszcze lokaj, który jak uporczywa plaga zjawiał się bezszelestnie za jego plecami i niby sfinks nieubłagany wysuwał co- raz to nowe zaklęcia i zagadki wymagające natychmiastowego  rozwiązania. Przez cały czas obiadu dręczyła go myśl o miseczkach do płukania palców. Natarczywie i zupełnie nie na czasie „stawało przed nim dziesiątki razy pytanie, kiedy się one

wreszcie zjawią i jak będą wyglądały. Słyszał kiedyś o takich  wymyślnych rzeczach i oto „teraz, wcześniej czy później, zapewne w ciągu najbliższych minut ujrzy je, siedzieć będzie przy stole z wyższymi istotami korzystającymi z nich i sam L też będzie z nich korzystał. Przede wszystkim jednak w tajnikach myśli, lecz wciąż przedostając się na plan pierwszy — tkwiło zagadnienie, jak w ogóle powinien zachowywać się wobec tych osób. Jaką postawę należy przyjąć? Nieustannie i z największą troską powracał do tego. Przychodziły mu do głowy tchórzliwe pomysły, aby odegrać jakąś rolę, jeszcze lękliwsze jednak głosy wewnętrzne ostrzegały go, że na tej drodze czeka go nieuchronna klęska, że to niezgodne z jego naturą i że musiałby w końcu wyjść na błazna.

Rozważania nad właściwym sposobem postępowania sprawiły, że na początku obiadu przeważnie milczał. Nie wiedział, że taką powściągliwością zadaje kłam wczorajszej zapowiedzi tura, iż przyprowadzi na obiad dzikiego człowieka, czym jednak nie trzeba się przejmować gdyż przy bliższym poznaniu dzikus ten okaże się wcale zajmujący. Martin Eden nie uwierzyłby, że jej brat zdolny jest do podobnej dwulicowości, zwłaszcza iż ten właśnie brat dzięki niemu wyszedł bez szwanku z bardzo niemiłej przygody. Siedział więc przy stole zatroskany swoim towarzyskim niedołęstwem i jednocześnie zachwycony wszystkim, co się dokoła niego działo. Po raz pierwszy uprzytomnił sobie, że jedzenie może być czymś więcej niż zaspokajaniem cielesnej potrzeby. Do...