lament świętokrzyski.pdf

Lament świętokrzyski - analiza i interpretacja

Znamy kilka tytułów analizowanego utworu: [i]Lament świętokrzyski, Posłuchajcie bracia miła,

Żale Matki Boskiej pod krzyżem[/i]. Pierwszy tytuł pochodzi od benedyktyńskiego klasztoru Św.

Krzyża na Łysej Górze, gdzie tekst był przechowywany. Wiersz powstał w drugiej połowie wieku

XV, zapisał go w latach 70. przeor klasztoru, Andrzej ze Słupi. Jest to obok [i]Bogurodzicy[/i]

najwspanialszy przykład polskiej liryki średniowiecznej.

Podmiotem licznym autor uczynił Matkę Bożą. Utwór ma formę monologu Maryi stojącej pod

krzyżem, na którym wisi jej syn, Jezus. Motyw ten był często wykorzystywany zarówno w

malarstwie średniowiecznym, jak i w apokryfach. Pieśń składa się z ośmiu zróżnicowanych pod

względem długości i budowy strof.

Utwór rozpoczyna się apostrofą Maryi do wszystkich ludzi; Matka Chrystusa prosi ich o

wysłuchanie jej historii o tym, co stało się w Wielki Piątek:

[c]Posłuchajcie, bracia miła,

Kcęć wam skorżyć krwawą głowę;

Usłyszycie moj zamętek,

Jen mi się [z]stał w Wielki Piątek.[/c]

Maryja zakłada dobrą wolę słuchających jej ludzi, dlatego mówi do nich z czułością i przyjaźnią:

„bracia miła”. Prosi ich nie tylko o wysłuchanie, ale także o współcierpienie wraz z nią, o okazanie

jej litości:

[c]Pożałuj mię, stary, młody (...)[/c]

Pierwsze dwie czterowersowe strofy pełnią rolę wprowadzenia do właściwego lamentu. Maryja

zarysowuje przyczynę swojego cierpienia, którą jest śmierć jej jedynego syna. W tych strofach

pojawiają się określenia ekspresywne, dwukrotnie występuje przymiotnik [i]krwawy[/i]: „kcęć wam

skorżyć krwawą głowę” i „krwawe gody”, co podkreśla tragizm głównej bohaterki. Druga zwrotka

kończy się wersami:

[c]Jednegociem syna miała

I tegociem ożalała[/c]

Paralelizm składniowy, uwydatniony jeszcze rymem wewnętrznym (jednegociem – tegociem) i

zewnętrznym (miała – ożalała) podkreśla wielkość straty „jedynego syna”.

W trzeciej strofie nie pojawiają się już żadni adresaci, jest to liryka pośrednia. Maryja opisuje scenę

ostatnich chwil Jezusa. Po raz kolejny pojawia się dwukrotnie epitet [i]krwawy[/i], dwa razy

powtórzony jest także epitet [i]ciężki[/i]. Maryja mówi w czasie teraźniejszym, co uwydatnia

ekspresję – czytelnik wiersza staje wraz z nią pod krzyżem, wraz z nią cierpi.

Lament świętokrzyski - analiza i interpretacja

Strofa czwarta i piąta zawierają apostrofy Matki do Syna. Są to fragmenty najbardziej przejmujące.

Maryja zwraca się do Jezusa bardzo czule, używając zdrobnień („synku”, „głowka”) i czułych

określeń („miły”, „wybrany”). Chce dzielić cierpienie z Chrystusem oraz ulżyć mu w niedoli –

podeprzeć jego opadającą głowę, wytrzeć krew na ciele, dać pić. Bohaterka powołuje się na swoje

macierzyństwo i służbę dla Syna:

[c] A wszakom cię, Synku miły, w swem sercu nosiła,

A takież tobie wiernie służyła.[/c]

Fragmenty te mają formę jednostajnego zawodzenia – sprawiają to liczne paralelizmy i

powtórzenia.

Zwrotka szósta to pełen wyrzutu zwrot do Archanioła Gabriela. Maryja odwołuje się do sceny

Zwiastowania, w której anioł obiecywał jej szczęście, mówiąc:

[c] "Panno, pełna jeś miłości!"[/c]

Obietnica ta nie została spełniona, Maryja nie czuje miłości, ale „smutek” i „żałość”.

Strofa następna przybiera formę apostrofy do wszystkich matek. Maryja utożsamia się z nimi i

życzy im, aby nigdy nie doświadczyły tak ogromnego jak ona cierpienia. Utwór zamyka powtórna

apostrofa do Chrystusa, podkreślająca wyjątkowość jego śmierci. Jest on „jedynym” synem Maryi,

będzie ona trwać przy nim do końca.

[i]Lament świętokrzyski[/i] to pierwszy polski wiersz, w którym zawarte zostały liryczne przeżycia,

wzruszenia podmiotu. Autor czyniąc podmiotem Maryję wyposażył ją we wszystkie emocje

ludzkie, takie jak żal, poczucie straty, nieszczęścia, smutku, a nawet bunt. Utwór można uznać za

odmianę średniowiecznego gatunku o nazwie [i]planctus[/i] (lament, płacz, żal, narzekanie).

Wielokrotnie występujące w wierszu apostrofy do różnych osób (ludzi, Chrystusa, anioła Gabriela,

matek) mogą świadczyć o tym, że był on fragmentem misterium przedstawiającego wydarzenia

wielkopiątkowe.

Bogurodzica i Lament świętokrzyski - analiza

porównawcza

[i]Bogurodzica[/i] oraz [i]Lament świętokrzyski[/i] to najbardziej znane wiersze średniowieczne.

Oba utwory są pieśniami religijnymi, oba podejmujące tematykę maryjną. [i]Bogurodzica[/i] jest

utworem wcześniejszym, powstała ok. XIII wieku, [i]Lament[/i] pochodzi z wieku XV.

Podstawową różnicą między utworami, warunkującą wszystkie inne jest układ podmiot-adresat , a

co za tym idzie sytuacja liryczna. Podmiotem lirycznym [i]Bogurodzicy[/i] jest zbiorowość ludzka,

adresatem zaś w I zwrotce Maryja, w II – Jezus za pośrednictwem Jana Chrzciciela. Całość utworu

ma formę modlitwy. Pierwsza zwrotka to modlitwa skierowana do Matki Bożej z prośbą o

wstawiennictwo u Chrystusa w celu wyjednania wiernym obfitych łask. W zwrotce drugiej podmiot

liryczny, powołując się na Jana Chrzciciela, zwraca się do Chrystusa, by wysłuchał modlitw

wiernych i dał im to, o co proszą – szczęśliwe życie na świecie, a po śmierci możliwość pobytu w

raju. Obecność w utworze trzech adresatów – Maryi, Jana Chrzciciela i Chrystusa przypomina

wzorzec ikonograficzny, charakterystyczny dla kościoła wschodniego - deesis. Według niego

majestatycznie wyobrażony Chrystus - Władca (Gospodzin) występuje w asyście Matki Boskiej i

Jana Chrzciciela, którzy pełnią funkcję pośredników między Bogiem a człowiekiem.

Podmiotem lirycznym [i]Lamentu[/i] autor uczynił samą Matkę Bożą, utwór ma formę monologu

lirycznego stojącej pod krzyżem Maryi, rozpaczającej z powodu śmierci Chrystusa. Adresatami

wypowiedzi Maryi są różne osoby. W pierwszej i drugiej strofie Maryja kieruje swoje słowa do

słuchających ją ludzi, prosi ich o wysłuchanie i współcierpienie wraz z nią. Zapowiada także treść

utworu – będzie to opis dramatu, jaki wydarzył się w Wielki Piątek. Drugim adresatem jest

Chrystus, do którego Maryja zwraca się w czułych słowach, będących wyrazem jej chęci dzielenia

cierpienia ze swoim synem. Kolejnym adresatem jest Archanioł Gabriel, któremu Maryja robi

wyrzuty z powodu niespełnienia się obietnicy o jej szczęściu, jakiej anioł udzielił jej w momencie

Zwiastowania. Czwartym adresatem są wszystkie inne matki. Maryja prosi Boga by ten

zaoszczędził im cierpienia, jakie stało się jej udziałem. Utwór kończy ponowna apostrofa do

Chrystusa, w której Maryja wyraża przekonanie, że nie będzie mieć innego syna poza Nim i że

nigdy nie odnajdzie pocieszenia.

Oba utwory stanowią przykład liryki bezpośredniej – występują w nich liczne apostrofy do

adresatów. Różnica między podmiotami i adresatami obu utworów wpływa na ich charakter. Jak

już zostało powiedziane, [i]Bogurodzica[/i] jest modlitwą, zaś [i]Lament świętokrzyski[/i] można

określić jako plankt (płacz). Jest to w ścisły sposób związane z wizerunkami Maryi ,

przedstawionymi w obu utworach. Matka Boska z [i]Bogurodzicy[/i] to istota bardziej boska niż

ludzka. Charakteryzuje się wieloma przymiotami – jest Bogurodzicą (matką Boga), podkreślona

zostaje jej czystość jako dziewicy i wybranie jej przez Boga. Zajmuje szczególne miejsce w planie

zbawienia, jest pośredniczką między ludźmi a Bogiem, ma możliwość wpływania na przychylność

Chrystusa wobec ludzi. Mimo swojej majestatyczności jest osobą bliską zbiorowemu podmiotowi

lirycznemu, który się do niej zwraca. Modlący się ludzie zwracają się do niej z ufnością, licząc na

to, że spełni ich prośby.

Zupełnie inaczej przedstawiona jest Maryja w [i]Lamencie świętokrzyskim[/i]. Podkreślone są jej

cechy jako człowieka, utwór zawiera wiele informacji na temat emocji Maryi, przeżywającej swój

dramat pod krzyżem. Maryja jest przede wszystkim matką, taką, jak inne matki. Jest to w utworze

podkreślone przez zwracanie się jej do syna przy pomocy zdrobnień, bardzo czule („Synku”,

„Twoja glowka”). Widać to także, gdy Maryja zwraca się w formie apostrofy do innych matek –

niejako stawia się na ich miejscu, nie ma między nią a innymi matkami żadnej przepaści boskości.

Maryja ujawnia swoje emocje, takie jak smutek, żal, a nawet bunt. Jest bezradna wobec cierpienia

syna, nic nie może zrobić, zupełnie inaczej niż Maryja w [i]Bogurodzicy[/i], do której zwracają się

ludzie z prośbą o pomoc.

Oba utwory są bardzo kunsztownie ukształtowane pod względem językowym , kunszt ten objawia się

w każdej z pieśni trochę inaczej. Oba utwory posiadają dużo paralelizmów składniowych i

leksykalnych, powtórzeń, rymów i to właśnie głównie te środki wpływają na ich kształt poetycki.

W [i]Bogurodzicy[/i] środki te służą wyrażeniu jak największej ilości prawd teologicznych

dotyczących Matki Bożej i jej Syna w jak najmniejszej liczbie słów oraz podkreśleniu

majestatyczności Maryi. W [i]Lamencie[/i] służą one uwydatnieniu emocji bohaterki, dramatyzmu

utworu.

Każdy z utworów odwołuje się do innego obrazu Maryi, zakorzenionego w średniowiecznej

kulturze i malarstwie. [i]Bogurodzica[/i] odwołuje się do motywu Deesis, [i]Lament[/i] zaś

przywołuje na myśl motyw [i]Mater Dolorosa[/i] – matki cierpiącej, stojącej pod krzyżem.

Pierwszy utwór stanowi dowód niezwykle silnego już w XIII wieku kultu maryjnego, drugi –

charakterystycznego dla jesieni Średniowiecza humanizmu średniowiecznego.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: