Rodzaje i metody wykładni- gramatyczna, logiczna, systemowa, funkcjonalna.
I. Wykładnia prawa
Uwagi wstępne
– wykładnia to swoisty proces myślowy polegający na ustalaniu właściwego znaczenia tekstów prawnych, stanowiących podstawę do zrekonstruowania poszukiwanej normy prawnej;
* dokonuje sąd jedynie w zakresie koniecznym do rozstrzygnięcia konkretnej sprawy → wykładnia sądowa należy do tzw. wykładni operacyjnej (praktycznej) podporządkowanej bezpośrednio funkcji stosowania prawa;
– rozpowszechniony pogląd – clara non sunt interpretanda è argumenty przeciwne:
* wg współczesnej semiotyki wykładania zawsze jest konieczna, aby można było przypisać jakikolwiek sens zespołowi kresek na papierze;
* w/w pogląd niedopuszczalny ze względu na subiektywizację procesu wykładni, która jest niezgodna z zasadą praworządności → od sędziego zależałoby czy treść przepisu budzi wątpliwości czy nie;
* bezzasadne monopolizowanie werbalnej (językowej) dyrektywy wykładni;
→ dlatego słuszniejszy jest pogląd interpretatio cessat in claris → na tą paremię powołał się SN w 1998 r.;
– dyrektywy wykładni powinny być jednolite i przestrzegane przez wszystkie organy powołane do interpretacji prawa, ale ich treść nie jest ustalana normatywnie, ale w doktrynie → powszechnie akceptowany model wykładni zakłada występowanie dyrektyw wykładni: językowych, systemowych i funkcjonalnych;
Dyrektywy językowe (wykładnia językowa)
– odwoływanie się do reguł znaczeniowych i składniowych powszechnego języka etnicznego (polskiego), przy uwzględnieniu swoistych reguł języka prawniczego oraz ustanowionych przepisami prawnymi (nadają specyficzne znaczenie, precyzują ich treść);
– założenie, że prawodawca właściwie posługuje się językiem, w którym wysławia normy prawne → założenie, że każde słowo użyte w tekście jest potrzebne i nie może być pominięte w toku wykładni → założenie, że tym samym słowom należy przypisywać to samo znaczenie → postulat uwzględniania nie tylko tzw. przepisu bazowego (zrębowego) ale i innych postanowień aktu prawnego (nakaz semiotyki rozpatrywanie przepisu na tle całego tekstu);
– sędzia może opierać się nie tylko na własnej wiedzy, ale również korzystać z pomocy słowników i biegłych (tak orz. SN z 1998 r.);
– wykładania ta wspierana przez paralingwistyczne środki wyrazu, min.: organizacja przestrzenna tekstu (wyodrębnienie tytułów, nagłówków, podział na artykuły, paragrafy, punkty etc.), ale same napisy umieszczone jako tytuły pewnych części tekstu prawnego nie stanowią dostatecznej podstawy do konstruowania norm prawnych;
Dyrektywy systemowe
– oparte na założeniu, że poszczególne normy stanowią składnik spójnego systemu prawnego, więc nie dopuszcza się istnienia norm wzajemnie sprzecznych → w związku z tym min.:
* lex superior derogat legi inferiori;
* lex specialis derogat legi generali;
* exceptiones non sunt extendendae;
* lex posterior derogat legi anteriori, ale lex posterior generalis non derogat legi priori speciali;
– tradycyjny pogląd (tak też SN w 1995 r.), że gdy na podstawie wykładni jezykowej sens jest jednoznaczny to kończy się proces wykładni → ale wg Radwańskiego taki pogląd nie służy umacnianiu się praworządności, gdyż większa jest waga werbalnego znaczenia tekstu niż spójności systemu prawnego, dlatego zawsze przepis powinien być poddany też wykładni systemowej → wg TK znaczenie przepisu jest wyznaczane przez jego brzmienie oraz treść innych przepisów prawnych mających wpływ na rozumienie interpretowanego przepisu w ramach wykładni systemowej (też Z. Ziembiński);
* orz. SN z 1998 r. – wolno odstąpić od znaczenia literalnego danego przepisu, gdy znaczenie to pozostaje w oczywistym konflikcie lub sprzeczności ze znaczeniem innych norm systemu;
Dyrektywy funkcjonalne
– oparte na założeniu, że racjonalny ustawodawca stanowi normy, aby w sposób maksymalnie sprawny realizować uznawane i preferowane przez siebie cele i wartości;
* koncepcja tzw. dynamicznej wykładni → gdy chodzi o aktualnego ustawodawcę (dominuje);
* koncepcja tzw. statycznej wykładni → gdy chodzi o rzeczywistego ustawodawcę – tzw. wykładnia historyczna;
→ za dynamiczną opowiedział się SN w 1991 r. odchodząc od poprzedniego rozumienia zwrotu „posiadacz w dobrej wierze” z powołaniem na obecne rozumienie prawa własności;
– przypisywanie tych celów i wartości musi opierać się na obiektywnych przesłankach, są to min:
* wartości konstytucyjne;
* wartości lub cele wskazane w ratyfikowanych przez RP umowach międzynarodowych;
– kiedy można stosować tą wykładnię:
* nie można gdy językowa i systemowa nie pozostawiły wątpliwości (tak min. SN w uchw. z 1996 r.);
* gdy są niejasności lub gdy wyniki wykładni prowadziłyby do niedorzecznych rezultatów społecznych lub aksjologicznej niespójności systemu prawnego, burzącej przekonanie o racjonalnym ustawodawcy można ją zastosować (wszystko jedno czy dot. to ius cogens czy dispositivum), a judykatura dopuszcza nawet odrzucenie wykładni językowej, gdy przemawiają za tym w. systemowa i funkcjonalna (tak min. SN w orz. z 1998 r. – j/w, też TK z 1991, SN z 1991, SN z 1996);
Wyniki wykładni
– wykładnia stwierdzająca → ustalenie, że wykładnia językowa pozwala jednoznacznie określić treść lub moc normy i że nie ma podstaw do zakwestionowania tak ustalonego jej sensu;
– wykładnia rozszerzająca → ustalenie, że ze względu na dyrektywy wykładni systemowej lub funkcjonalnej należy przyjąć szerszy zakres normowania lub zastosowania normy niż wynikałoby to z rezultatów osiągniętych na podstawie reguł wykładni językowej;
– wykładnia zwężająca → j/w ale węższy zakres normowania lub zastosowania;
– wykładnia derogująca → ustalenie, że ze względu na pozajęzykowe dyrektywy wykładni przepis nie ma doniosłości normatywnej, mimo że w świetle wykładni językowej należałoby mu znaczenie takie przypisać (kwestia sporna w doktrynie);
14. Reguły wykładni logicznej
Wykładni logiczna polega na tym, że z interpretowanego przepisu prawnego zostaja w drodze wnioskowania, opartego a regułach logiki wyprowadzone pewne konsekwencje, które nie są wyrażone w jego tekście. Najczęściej spotykane wnioskowania:
- arugumentum a maiori ad minus- polega na wniosku, że komu wolno czynić więcej temu wolno czynić mniej a kto jest zobowiązany do większego ten jest także zobowiązany do mniejszego
- argumentum a minori ad maius- komu nie wolno czynić mniej temu tym bardziej nie wolno czynic więcej
- argumentum a contrario- wnioskowanie z przeciwieństwa (pozorne oświadczenie woli złożone bez zgody drugiej strony jest ważne tzw zastrzeżenie potajemne)
- wnioskowanie z celu na środki- jeśli ustawa nakazuje lub dozwala pewne czynności, to dozwolone są również czynności, bez których nie można dokonać tych pierwszych.
15. Wyniki wykładni:
gosicka