I.UWAGI OGÓLNE
1.POJĘCIE PRAWA RODZINNEGO
-prawo rodzinne: zajmuje się szeroko rozumiana rodziną i stosunkami prawnymi jakie zachodzą w rodzinie zarówno majątkowymi jak i niemajątkowymi, jakie wynikają z małżeństwa, pokrewieństwa oraz opieki i kurateli
2.ŹRÓDŁA PRAWA RODZINNEGO
-źródła prawa rodzinnego:
· konstytucja
· kodeks rodzinny i opiekuńczy-ustawa z 25.02.1964r. (obowiązująca od 01.01.1965r.)
· ustawy szczególne np. prawo o aktach stanu cywilnego, ustawa o funduszu alimentacyjnym
· kodeks postępowania cywilnego (art.425-452-sprawy małżeńskie, 453-458-sprawy ze stosunków rodzice-dzieci,561-605-nieproces, 1081-1088-egzekucja świadczeń alimentacyjnych, 1089-1095-sprawy dotyczące odebrania osoby podlegającej władzy rodzicielskiej)
· kodeks cywilny-w braku postanowień k.r.o. do stosunków rodzinnoprawnych stosuje się wprost k.c.
3.ZASADY PRAWA RODZINNEGO
-zasady prawa rodzinnego:
· zasada monogamii-zarówno mężczyzna jak i kobieta nie mogą pozostawać jednocześnie w więcej niż jednym ważnie zawartym małżeństwie-art.13§1-„ nie może zawrzeć małżeństwa, kto już pozostaje w związku małżeńskim:/ poligamia- wielożeństwo, poliandria-posiadanie kilku mężów/
· trwałość małżeństwa-małżeństwo powinno być dozgonnym związkiem istniejącym do śmierci jednego z małżonków
· ochrona dobra dziecka-władza rodzicielska powinna być wykonywana tak, jak tego wymaga dobro dziecka i interes społeczny-art.95§3
· równouprawnienie małżonków
1.ZAWARCIE MAŁŻEŃSTWA
-małżeństwo jest czynnością prawną o dużej wadze, dlatego tez ustawa obwarowuje dokonanie tej czynności koniecznością spełnienia szeregu przesłanek:
· przesłanki istnienia małżeństwa, których niezachowanie powoduje nie zawarcie małżeństwa:
1.odmienność płci-wyłączenie zawarcia małżeństwa przez osoby tej samej płci, płeć wynika z aktu urodzenia, problem przy obojnactwie
2.równoczesna obecność nupturientów-wyeliminowanie przypadków oddzielnego stawania się nupturientów „ w wolnej chwili” czego nie sposób pogodzić z powagą aktu zawarcia małżeństwa, wyjątek z art.6-złozenie oświadczenia o wstąpieniu przez pełnomocnika w związek małżeński, co jest potrójnie ograniczone:
-występują ważne powody
-konieczne jest uzyskanie w tym celu zezwolenia sądu
-pełnomocnictwo powinno czynić zadość wymogom formalnym udzielone na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym i powinno wymieniać osobę, z która małżeństwo ma być zawarte
3.zgodne oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński-oświadczenia nupturientów musza być zgodne-każdy z nich wyraża wolę zawarcia małżeństwa ze stawajacym partnerem, jest to oświadczenie różne od oświadczenia woli, w związku z tym nie stosuje się przepisów o wadach oświadczenia woli
4.obecność osoby, przed którą można złożyć takie oświadczenie:
a)kierownik USC / nie ma małżeństwa gdy asystujący przy jego zawarciu nie był upoważnionym do tego urzędnikiem np. zastępcą kierownika USC/
b) osoba duchowna od 1998r.
-jeżeli małżeństwo zawierane jest przed osoba duchowną maja zastosowanie jeszcze dwie przesłanki:
5.złożenie oświadczeń, że nupturienci chcą wywołania skutków w sferze prawa cywilnego
6.musi być sporządzony akt małżeństwa/ osoba duchowna w terminie zawitym 5 dni od zawarcia małżeństwa ma obowiązek osobiście lub listem poleconym przesłać dokumenty do USC właściwego wg. miejsca zawarcia związku by kierownik USC sporządził akt małżeństwa-art.8§3, jeżeli kierownik USC sporządzi akt małżeństwa pomimo upływu tego terminu można wystąpić z powództwem o ustalenie nieistnienia małżeństwa-art.2-„(...) każdy, kto ma w tym interes prawny, może wystąpić z powództwem o ustalenie nieistnienia małżeństwa”; osoba duchowna może przyjąć oświadczenie o zawarciu związku małżeńskiego gdy nupturienci legitymują się zaświadczeniem kierownika USC o braku przeszkód do zawarcia małżensytwa-art.4¹, które ważne jest 3 miesiące od daty wydania
· przesłanki formalno-porządkowe, niezachowanie których nie wpływa na ważność zawartego małżeństwa:
1.właściwym miejscowo jest kierownik USC/osoba duchowna miejsca zamieszkania jednej ze stron, przed innym kierownikiem USC/osobą duchowną jest to możliwe z ważnych przyczyn albo w razie niebezpieczeństwa grożącemu bezpośrednio życiu
2.małzenstwo powinno być zawarte w lokalu urzędu USC/kościele, poza tylko z ważnych powodów np. w szpitalu
3.zawarcie małżeństwa musi poprzedzać złożenie odpowiednich dokumentów, jeżeli złożenie ich napotyka trudne do przezwyciężenia trudności sąd może zwolnić od obowiązku przedłożenia ich np. gdy dokument znajduje się za granicą
4.małżeństwo nie może być zawarte przed upływem miesiąca od dnia złożenia przez nupturientów zapewnienia, że nie wiedza o istnieniu okoliczności wyłączających zawarcie przez nich małżeństwa
5.małżeństwo może być zawarte uroczyście w obecności dwóch pełnoletnich świadków
6.musi być sporządzony akt małżeństwa
· przeszkody małżeńskie ( impedinenta matrimonii), których istnienie wyłącza zawarcie małżeństwa:
1.wiek-ukończone 18 lat, z ważnych powodów sąd może zezwolić na zawarcie małżeństwa kobiecie, która ukończyła 16 lat a z okoliczności wynika, że zawarcie małżeństwa będzie zgodne z dobrem założonej rodziny-art.10
2..ubezwłasnowolnienie całkowite-art.11-nie może zawrzeć małżeństwa osoba ubezwłasnowolniona całkowicie (uchylenie ubezwłasnowolnienia względnie zmiana na częściowe niweluje przeszkodę)
3.choroba psychiczna lub niedorozwój umysłowy-art.12
4.bigamia-nie może zawrzeć małżeństwa osoba , która już pozostaje w związku małżeńskim-art.13
5.pokrewieństwo i powinowactwo-nie mogą zawrzeć ze sobą małżeństwa krewni w linii prostej, rodzeństwo ani powinowaci w linii prostej-art.14 ( sąd z ważnych powodów może zezwolić na zawarcie małżeństwa między powinowatymi)
6.przysposobienie-art.15nie mogą zawrzeć małżeństwa przysposobiony i przysposabiający, gdyż przysposobienie jest równoznaczne z naturalnym stosunkiem rodzicielskim, obowiązuje bez względu czy jest to przysposobienie pełne czy niepełne
-podział przeszkód na:
· nieusuwalne:
-pokrewieństwo
-ubezwłasnowolnienie całkowite
-bigamia
· usuwalne:
-wiek
-choroba psychiczna lub niedorozwój umysłowy
-powinowactwo
-zaręczyny: umowa mocą której kobieta i mężczyzna uzgadniają, że w przyszłości zawrą małżeństwo (można dochodzić odszkodowania za szkodę polegającą na wydatkach związanych z przygotowaniami do małżeństwa)
2.UNIEWAŻNIENIE MAŁŻENSTWA
-unieważnić małżeństwo można tylko z przyczyn przewidzianych w przepisach działu zawarcie małżeństwa-art.17
-unieważnienia małżeństwa można zadąć z powodu:
· przeszkód zawarcia małżeństwa-patrz wyżej-art.10-15
· art.15¹-od 1998r.:
-stan wyłączający świadome wyrażenie woli
-błąd co do tożsamości drugiej strony
-groźba drugiej strony lub osoby trzeciej
-legitymacje do unieważnienia małżeństwa posiadają:
· małżonkowie- legitymacja czynna
· każdy kto ma w tym interes prawny w przypadku bigamii i pokrewieństwa
· prokurator zawsze
-termin do wniesienia powództwa: nie można unieważnić małżeństwa po upływie 6 miesięcy od ustania stanu wyłączającego świadome wyrażenie woli, od wykrycia błędu lub ustania obawy wywołanej groźbą a w każdym wypadku po upływie lat 3 od zawarcia małżeństwa-art.15¹§3.
-skutki unieważnienia małżeństwa:
* małżeństwo w ogóle nie istnieje od początku, ex tunc- traktowane jest tak jakby w ogóle nie było zawarte np. dzieci z tego związku są dziećmi pozamałżeńskimi, małżonkowie nie są względem siebie zobowiązani do alimentacji małżeństwo nie powoduje powstania powinowactwa
-można zadąć unieważnienia, gdy małżeństwo było zawarte przez pełnomocnika jeżeli:
· brak było zezwolenia sądu na złożenie oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński
· jeżeli pełnomocnictwo było nieważne lub skutecznie odwołane-art.16
-nie można unieważnić małżeństwa po jego ustaniu-art.18, nie dotyczy to jednak unieważnienia z powodu pokrewieństwa między małżonkami oraz z powodu bigamii
-jeżeli jeden z małżonków wytoczył powództwo o unieważnienie małżeństwa a drugi zmarł to na jego miejsce wstępuje kurator-art.19
-orzekając unieważnienie sąd orzeka czy i który z małżonków zawarł małżeństwo w złej wierze-jest nim małżonek złej wierze ,który w chwili zawarcia małżeństwa wiedział o okoliczności stanowiącej podstawę jego unieważnienia-art.20
-małżonek, który zawarł małżeństwo w złej wierze, traktowany jest tak jak małżonek winny rozkładowi pożycia
3.PRAWA I OBOWIAZKI MAŁŻONKÓW
-zawarcie małżeństwa wywiera daleko idące skutki w sferze prawa np. przez zawarcie małżeństwa małoletnia uzyskuje pełnoletność-art.10§2 k.c., maź i żona stają się względem siebie spadkobiercami-art.931k.c.
-konsekwencją zasady równości małżonków jest norma art.24-„ małżonkowie rozstrzygają wspólnie o istotnych sprawach rodziny”, w braku porozumienia każdy z nich może zwrócić się do sądu o rozstrzygnięcie, sąd powinien dążyć do ugody
-małżonkowie obowiązani są w myśl art.23 do:
· wspólnego pożycia-polegającego na duchowej ( wewnętrzna więź psychiczna, wzajemna lojalność), fizycznej ( obowiązek współbycia) i gospodarczej ( prowadzenie wspólnego gospodarstwa domowego) więzi małżonków
· wzajemna pomoc-współdziałanie w zaspakajaniu potrzeb materialnych a ponadto udzielaniu pomocy moralnej, wsparcia w razie choroby czy kalectwa
· wierności dotyczy w szczególności sfery stosunków seksualnych
· współdziałania dla dobra rodziny
-o nazwisku, które każdy z małżonków będzie nosił po zawarciu małżeństwa, decyduje jego oświadczenie złożone przed kierownikiem USC:
· wspólne nazwisko będące dotychczasowym nazwiskiem jednego z nich
· każdy może zachować swoje dotychczasowe nazwisko
· każdy może połączyć dotychczasowe nazwisko z nazwiskiem drugiego małżonka ( max dwa człony)
-przyczynianie się do zaspakajania potrzeb rodziny-art.27, obejmuje zarówno dostarczanie materialnych środków na utrzymanie rodziny jak i osobiste starania w całości lub w części o wychowanie dzieci i o pracę we wspólnym gospodarstwie domowym ( praca w gospodarstwie domowym zrównana jest z praca zarobkową)
-sąd może nakazać aby wynagrodzenie za pracę albo inne należności przypadające temu małżonkowi, który nie spełnia ciążącego na nim obowiązku przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny, były w całości lub w części wypłacane do rak drugiego małżonka-art.28 (nakaz ten zachowuje moc mimo ustania po jego wydaniu wspólnego pożycia małżonków)
-w razie przemijającej przeszkody dotyczącej jednego z małżonków, drugi może za niego działać w sprawach zwykłego zarządu, w szczególności może bez pełnomocnictwa pobierać przypadające im nalezności-art.29
-zgodnie z art.30 oboje małżonkowie są odpowiedzialni solidarnie za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z nich w sprawach wynikających z zaspakajania zwykłych potrzeb rodziny ( z ważnych powodów sąd może postanowić na żądanie jednego, że za powyższe zobowiązania odpowiedzialny jest ten, który je zaciągnął np. rozrzutność, lekkomyślność, nieudolność)
4.STOSUNKI MAJĄTKOWE MIEDZY MAŁŻONKAMI
-na tle k.r.o. możliwe jest ukształtowanie stosunków majątkowych miedzy małżonkami na zasadzie:
· WSPÓLNOŚCI USTAWOWEJ:
-z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje miedzy małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa obejmująca ich dorobek-art.31
-przedmioty majątkowe nie objęte wspólnością stanowią majątek odrębny
-występują tutaj trzy masy majątkowe;
1.majatek wspólny małżonków (dorobek)
2.majatek odrębny żony
3.majatek odrębny męża
-system ten obowiązuje ex lege- od chwili zawarcia małżeństwa
-wspólność ustawowa- obowiązujący małżonków z mocy ustawy system rządzący ich stosunkami majątkowymi, decydujący jakie składniki majątkowe mogą stać się przedmiotami majątku wspólnego
-majątek wspólny małżonków-masa majątkowa, jakiej małżonkowie się dorobili
-w skład majątku wspólnego wchodzą wszystkie przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej przez oboje małżonków lub przez jednego z nich, które nie wchodzą w skład majątku odrębnego
-jest to współwłasność łączna, różniąca się od współwłasności w częściach ułamkowych:
a)żaden z małżonków nie ma oznaczonego udziału
b)każdemu z małżonków przysługują jednakowe uprawnienia względem całości majątku objętego współwłasnością
c) małżonek nie może rozporządzać swoimi prawami do majątku wspólnego i wyzbyć się ich na rzecz osób trzecich
-dorobkiem są w myśl art.32:przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej przez oboje małżonków lub przez jednego z nich, w szczególności:
1.pobrane wynagrodzenie za pracę oraz za inne usługi świadczone osobiście przez któregokolwiek z małżonków
2.dochody z majątku wspólnego, jak również z odrębnego majątku każdego z nich
-przedmioty zwykłego urządzenia domowego służące do użytku obojga małżonków są objęte wspólnością ustawową także w wypadku, gdy zostały nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił-art.34
-art.33-majatek odrębny:
1. przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej;
2. przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił;
3.przedmioty majątkowe nabyte ze środków uzyskanych w zamian za przedmioty wymienione w dwóch punktach poprzedzających;
4.przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków;
5.przedmioty majątkowe służące do wykonywania zawodu, jeżeli zostały nabyte ze środków należących do odrębnego majątku małżonka wykonywującego ten zawód; nie dotyczy to jednak przedmiotów służących do prowadzenia gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa;
6. prawa niezbywalne;
7.przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość;
8.wierzytelności o wynagrodzenie za pracę lub za inne usługi świadczone osobiście przez jednego z małżonków;
9. przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków;
10. prawa autorskie twórcy, prawa twórcy wynalazku, wzoru lub projektu racjonalizatorskiego
-w czasie trwania wspólności ustawowej żaden z małżonków nie może żądać podziału majątku wspólnego-art.35
-w zarządzaniu małżonkowie obowiązani są współdziałać-...
gosicka