Rozw_rynku_gaz_eu_ij.pdf

Antoni Fałkowski

Rozwój rynku gazu w Europie – czy gaz stanie się w pełni

niezależny od ropy i produktów ropopochodnych?

Indeksacja cen gazu do ceny produktów ropopochodnych.

Gaz ziemny przez lata żył w cieniu ropy naftowej. Jego udział w światowej

konsumpcji energii był stosunkowo niski, dodatkowo nie był produktem globalnym.

W wyniku bardzo silnego wzrostu zużycia gazu (dziś stanowi on wg MAE niemal

25% konsumpcji światowej energii) oraz rozwoju technologii LNG, która umożliwiła

handel gazem ziemnym na niemal całym świecie, gaz ziemny urósł do rangi

młodszego brata ropy naftowej.

Zmiany dot. gazu ziemnego jakie zaszły na świecie nie ominęły Europy. W

wielu aspektach Unia Europejska stała się motorem zmian. III Pakiet Energetyczny

wprowadzający m.in. pełną zasadę TPA (Dostępu Strony Trzeciej) jest tego dobrym

przykładem.

Jednym z podstawowych wyznaczników przeobrażeń jakie przechodzą rynki

gazu, powiązanym bezpośrednio z już wspomnianym rozwojem LNG i zmianami

regulacyjnymi, jest widoczne rozejście się cen gazu i cen ropy naftowej oraz

stopniowe odchodzenie od indeksacji cen gazu do cen produktów ropopochodnych.

Zmiana ta jest wynikiem szerszego, trwającego już kilka lat (w przypadku Wielkiej

Brytanii więcej) procesu.

Proces powstawania niezależnego rynku gazu w Europie ma wiele

płaszczyzn. Gaz był dotychczas traktowany jako produkt lokalny nie zaś globalny.

Sprzedaż gazu naturalnego była silnie związana z budowaną i już istniejącą

infrastrukturą gazociągów. Z infrastrukturą wiązała się m.in. potrzeba zapewnienie

jej sfinansowania, stąd gaz sprzedawany był w ramach długookresowych

kontraktów. Jako że rynek gazu nie był wystarczająco rozwinięty i bardzo trudno

było o wiarygodne dane kształtujące ceny gazu, w kontraktach długookresowych

ceny gazu indeksowano do cen produktów ropopochodnych. Obok zapewnienia

sfinansowania budowy i utrzymania infrastruktury kontrakty tego typu miały

dodatkowo zwiększyć stabilność dostaw. Kontrakty długookresowe zawierane

pomiędzy producentami a odbiorcami gazu wiązały obie strony na czas trwania

umowy. W Europie było to zazwyczaj od 20 do nawet 30 lat. Praktyka zawierania tak

długich umów stanowiła jedną z podstawowych barier wejścia dla nowych graczy.

W stabilnym otoczeniu, gdzie nie istniała realna konkurencja pomiędzy dostawcami

gazu, a rynki były podzielone i często ograniczone do rynków narodowych,

kontrakty długookresowe były idealnym rozwiązaniem zarówno dla odbiorców jak i

producentów minimalizującym ryzyko i maksymalizującym zyski. Ryzyko zmian

ceny jak i wolumenu odbieranego gazu było z producentów i odbiorców gazu

przekazywane na końcowych klientów. Kontrakty nawet przy już wchodzącej

zasadzie TPA ograniczały rozwój konkurencji oraz zwiększały bariery wejścia. Ich

dodatkowym wpływem było stałe związanie cen gazu ziemnego z ceną ropy

naftowej.

Ostatnie lata przyniosły zasadnicze zmiany w kwestii wyceny gazu w

Europie. Rozwój i niewątpliwy sukces brytyjskiego hubu gazowego NBP dał

przykład i stanowił zachętę także dla Europy Kontynentalnej gdzie dynamicznie

rozwijają się holenderski TTF, belgijskie Zeebrugge oraz dwa huby w Niemczech –

NCG i Gaspool. W samej Wielkiej Brytanii wg. Międzynarodowej Agencji Energii już

ponad 50% zużywanego gazu stanowi gaz, który był przedmiotem handlu na

poziomie NBP. Głębokość rynku wyrażona poprzez odpowiednią liczbę

handlujących gazem, wolumen gazu znajdujący się w obrocie oraz duża liczba

transakcji zapewniająca płynność rynku pozwoliły, podobnie jak to miało miejsce w

USA, ustalić ceny gazu w oparciu o realne podaż i popyt. Rozwój NBP był możliwy

dzięki rozwojowi światowego rynku LNG oraz ukształtowanej w Wielkiej Brytanii

odmiennej kulturze obrotu gazem ziemnym, gdzie kontrakty długoterminowe nigdy

nie odgrywały tak silnej roli. Kontraktów takich było znacznie mniej oraz tradycyjnie

podpisywane były na krótszy niż w Europie kontynentalnej okres 8-12 lat. Rozwój

niezależnego rynku obrotu gazem i powstanie benchmarku cenowego na poziomie

NBP wpłynęły także na same kontrakty długookresowe, które już od wielu lat na

poziomie Wielkiej Brytanii indeksowane są do rynkowej ceny wyznaczanej w NBP.

W Europie zmiany są wolniejsze, ale na poziomie wszystkich hubów rośnie

głębokość jak i płynność rynku. Przez część analityków holenderski TTF już dziś

uznawany jest za rynek płynny. Niezależnie jednak gros gazu kupowanego w UE-15

pozostaje indeksowanych do cen ropy. Wg. ostatniego raportu Deutsche Bank już po

wyłączeniu Wielkiej Brytanii, w 2010 roku aż 80% gazu ziemnego było kupowane w

oparciu o indeksację do ropy, 4% w oparciu o huby, a 16% kupowane na rynku

spotowym. Wydaje się, że decydujące dla dokonania się ostatecznej zmiany będzie

rozwój hubu(ów) w Niemczech i stała zmiana formuł cenowych w kontraktach

realizowanych przez niemieckie firmy E.On i RWE. Zwiększenie obrotów na NCG

jak i decyzje dot. polityki zakupowej podjęte przez RWE i E.On dowodzą, że zmiana

może dokonać się szybciej niż oczekiwaliśmy.

Wpływ NBP na europejski rynek gazu ziemnego jak i rozwój TTF, Zeebrugge i

hubów w Niemczech nie byłby zapewne na tyle silny, gdyby nie fakt, iż w sytuacji

spowolnienia światowej gospodarki, wzrostu podaży gazu niekonwencjonalnego na

rynku europejskim pojawiła się nadpodaż gazu LNG. Sytuacja gdy ceny na gaz w

Wielkiej Brytanii zaczęły się wyraźnie (na korzyść) różnić od cen w kontraktach

długoterminowych realizowanych w Europie, połączona z rozwojem rynku

spotowego, wymusiła na firmach przystąpienie do renegocjacji kontraktów i często

zmiany formuł cenowych. Podejście opierające wycenę gazu ziemnego w oparciu

jedynie o ceny ropy naftowej i produktów ropopochodnych jest krok po kroku

zastępowane przez nowe formuły mieszane, gdzie na znaczeniu jako podstawa ceny

zyskują europejskie huby. To czy trend ten utrzyma się jest w dalszym ciągu

niepewne. Ceny na rynku spotowym charakteryzują się większą zmiennością co

stanowi pewne zagrożenie dla obu stron kontraktu. Na dziś jednak decyzje

największych europejskich odbiorców gazu jak np. GdF, E.On, czy Eni zmierzające

do zmian formuł cenowych i renegocjacji kontraktów oraz rosnące znaczenie gazu

jako źródła energii jednoznacznie wskazują, że rynek kontraktów w tym i formuł

cenowych czeka dalej idąca liberalizacja i oparcie cen o ceny rynkowe niepowiązane

z ropą naftową.

Autor jest ekspertem Instytutu Jagiellońskiego ds. bezpieczeństwa energetycznego

i zarządzania strategicznego.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: