WOJNA 1919-1920.pdf

" Wiecie, że urodziłem się w roku 1920, w maju,

w tym czasie kiedy bolszewicy szli na Warszawę.

I dlatego noszę w sobie od dawna wielki dług

w stosumku do tych, którzy wówczas podjęli walkę

z najeźdźcą i zwyciężyli, płacąc za to swoim życiem... "

Jan Paweł II

WOJNA 1919-1920

Lata 1918-1920 to okres najbardziej romantycznej epopei narodu polskiego, który po

ponad stuletniej niewoli własnym wysiłkiem wywalczył granice niepodległego państwa.

Nie brak w nim było również sytuacji dramatycznych, w których bohaterstwo i

poświęcenie niektórych pułków, oficerów i szeregowych, przeplatane było ucieczkami z

pola walki całych oddziałów. Z jednej strony istnieli oficerowie na koniu bez trwogi

prowadzący oddziały do natarcia i oficerowie zrywający swe naramienniki z gwiazdkami

w obawie przed śmiercią w niewoli bolszewickiej oraz dziesiątki tysięcy ochotników,

chętnie idących na front z karabinami trzymanymi po raz pierwszy w rękach, a byli i tacy

którzy uciekli przed służbą wojskową. Nie brakowało nieugiętych generałów, którym

zawdzięczamy zwycięstwa oraz skłóconych między sobą, tracących głowy w chwilach

niebezpieczeństwa. Wreszcie brak jedności narodowej w obliczu niebezpieczeństwa

państwa sprawił, że Naczelny Wódz, bezsilny w czasie odwrotu wojsk polskich,

pozbawiony wszelkich rezerw i odwodów, publiczne oskarżony został o zdradę i

porozumienie z Leninem; który jednak w chwili, decydującej o losach kraju, wbrew

doradcom francuskim i marszałka Focha, najwyższego autorytetu wojskowego w owym

czasie, podjął wiekopomną decyzję stoczenia pod Warszawą bitwy, która ocaliła Polskę.

Józef Piłsudski przybył z Magdeburga do Warszawy 10 listopada. Rada Regencyjna

przekazała mu "władzę wojskową i naczelne dowództwo Wojsk Polskich". 11 listopada

rozbrojono ostatnie oddziały niemieckie na ulicach Warszawy i ogłoszono niepodległość

Polski.

Liczebność wojska wynosiła wówczas niespełna 30 tys. Była to ilość zupełnie

niewspółmierna do potrzeb, ponieważ państwo polskie znajdujące się w stadium rozwoju

było zagrożone z wszystkich stron. W Małopolsce Wschodniej trwały walki z Ukraińcami

galicyjskimi, na Wołyniu z wojskami Ukrainy Naddnieprzańskiej, z Czechami o Cieszyn

oraz z Niemcami o Poznańskie. Piłsudski zarządził więc pierwszy obowiązkowy pobór do

wojska. W obliczu zagrożenia pospiesznie formowano Wojsko Polskie, w skład którego

weszli poborowi, byli legioniści, członkowie POW, zdemobilizowani żołnierze polskich

korpusów w Rosji oraz kilkadziesiąt tysięcy ochotników. Pod koniec roku stan liczbowy

wojska doszedł do około 100 tys., a żołnierze jeszcze w trakcie organizacji wysyłani byli

na wszystkie fronty. Wraz z nimi tworzący się kraj broniły rozproszone po Polsce, obce

sobie oddziały sformowane w czasie I wojny światowej, które łączyła tylko przysięga na

wierność Ojczyźnie i Piłsudskiemu. Byli to żołnierze o wysokich walorach moralnych. Z

nich utworzono dwa ugrupowania: północne, gen. Wacława Waszkiewicza i południowe,

gen. Antoniego Listowskiego.

Najwyższe władze wojskowe Piłsudski powierzył dowódcom byłej armii rosyjskiej i

austriackiej. Na czele Ministerstwa Spraw Wojskowych zachował byłego płk. armii

rosyjskiej Jana Wroczyńskiego, a po nim mianował na to stanowisko gen. Józefa

Leśniewskiego, również z tej armii. Kierownicze stanowiska w Sztabie Generalnym

Piłsudski obsadził niemal wyłącznie oficerami z byłej armii austriackiej, Szefami Sztabu

Generalnego zostawali kolejno Stanisław Szeptycki, Stanisław Haller i Tadeusz

Rozwadowski.

Wśród generałów pochodzących z różnych armii nie było porozumienia, nie znali się,

nie ufali sobie, kłócili się między sobą. Współpracę utrudniały odmienne doktryny i

regulaminy wojenne ich dotychczasowych formacji wojskowych. Oceniając ten korpus

oficerski, Piłsudski podkreslił, że armia polska była " zestawiona pod względem

dowództwa z ludzi prawie przypadkowo zebranych z najrozmaitszych armii i szkół ".

Młodszych oficerów Piłsudski użył albo jako instruktorów nowej, tworzącej się armii,

albo wcielił do trzech dywizji piechoty, które miały kontynuować tradycje Legionów i

zachować ich nazwę. Ci młodzi oficerowie szybko przywiązywali się do Piłsudskiego.

Legiony, w tym I Brygada, były już od czasu I wojny światowej, symbolem woli walki

narodu polskiego o niepodległość, a w latach 1919-20 na wszystkich frontach swym

entuzjazmem, poświęceniem, odwagą i przykładem legioniści podrywali żołnierzy do

walki.

W kwietniu 1919 r. zaczęły przybywać do kraju oddziały armii polskiej gen. Józefa

Hallera utworzonej we Francji w latach 1917-1918 wraz z dywizją piechoty, która w

czasie wojny 1920 r. zasłynęła jako jedna z najlepszych. W czerwcu 1919 r. przybyła z

Odessy do Małopolski Wschodniej dywizja piechoty gen. Lucjana Żeligowskiego

utworzona w 1918 r. na Kubaniu wraz z pułkiem ułanów. Oddziały te niezwłocznie

przystąpiły do walki z Ukraińcami, przyczyniając się do wyparcia ich wojsk za Zbrucz.

Ułani w czasie dwudniowej bitwy pod Jazłowcem wsławili się brawurowymi szarżami,

przyczyniając się do zwycięstwa, dzięki czemu otrzymali nazwę Pułku Ułanów

Jazłowieckich. Młody, odważny i nie stroniący od ryzyka korpus oficerski, swym

przykładem na polu bitwy stworzył z 14. Pułku Ułanów Jazłowieckich jedną z

najznakomitszych jednostek naszej kawalerii. Ostatnią grupą żołnierzy powracających do

kraju byli żołnierze 5. Dywizji Strzelców Polskich.

W latach 1918-20 Piłsudski organizował Wojsko Polskie w wyjątkowo trudnych

warunkach. Kraj był zniszczony, a ludzie zmęczeni czteroletnią wojną. Brakowało

utalentowanych dowódców na szczeblu operacyjnym i oficerów młodszych, dowódców

kompanii i plutonów. Żołnierze na ogół szli na front niedostatecznie wyszkoleni, często

nie umiejąc strzelać z karabinów, nie przygotowani więc do walki z nieprzyjacielem.

Francja dostarczyła polskiej armii uzbrojenie i amunicję, ale ich ogromna różnorodność

utrudniała zaopatrywanie oddziałów na froncie. Braki w dostawach umundurowania

sprawiały, że żołnierze nieraz setki kilometrów musieli maszerować boso. Jednak

wszyscy w milczeniu znosili ból. Umundurowanie wojsk rosyjskich było w podobnym

stanie, dlatego bolszewicy biorąc do niewoli polskich żołnierzy zabierali im mundury, a

Armia Konna Budionnego w tym celu często mordowała jeńców. Pierwszą reakcją

polskich żołnierzy na wieść o tym, był odwet na wziętych do niewoli kawalerzystach

Budionnego. Na ogół jednak Polacy dobrze traktowali jeńców, np. wzięty do niewoli

działon artylerii dobrowolnie przeszedł na stronę polską, a następnie wsławił się w bitwie

pod Komorowem. Ogniomistrz działonu odznaczony za Komorowo orderem Virtuti Militari

po wojnie został zawodowym podoficerem w Dywizjonie Artylerii Konnej Wojska

Polskiego.

W tych trudnych warunkach zdołał Piłsudski utworzyć blisko milionową armię, dojść z

nią do Berezyny i Dniepru, następnie obronić Warszawę i ostatecznie w bitwach nad

Niemnem i pod Lidą zniszczyć wojska nieprzyjacielskie i wygrać wojnę. Było to możliwe

głównie dlatego, że znaczna część narodu, zwłaszcza młodzież wyrosła na lekturze

"Trylogii" Sienkiewicza oraz na tradycjach powstań i walk o niepodległość, nie szczędziła

więc trudu i ofiar, aby bronić Polski, a także dlatego, że ci młodzi żołnierze ufali swemu

Wodzowi.

W 1918 r. zarówno Józef Piłsudski jak i Roman Dmowski zgadzali się, że Polska w

granicach etnograficznych nie będzie w stanie zachować niepodległości i w tym celu

należy jej terytorium rozszerzyć na wschodzie. Jednak cel ten chcieli realizować w różny

sposób.

Dmowski zamierzał całe kresy wschodnie (Wileńszczyznę, część Białorusi z

Mińskiem, Wołyń po Słucz, Podole z Kamieńcem Podolskim) inkorporować do Polski, nie

uwzględniając dążeń innych narodów zamieszkujących te ziemie. Piłsudski natomiast,

zdając sobie sprawę z rozwoju poczucia narodowego Litwinów, Ukraińców, Łotyszów i

Białorusinów zamierzał pomóc tym narodom stworzyć własne państwa i połączyć z

Polską węzłem federacji lub sojuszów.

Program Dmowskiego był prosty: polegał na stworzeniu jednonarodowego państwa.

Trafiało to do przekonania społeczeństwa polskiego, ponieważ dawna Polska, od 1386

do 1795 r., rozciągająca się od Bałtyku po Morze Czarne, od Odry aż po Dniepr,

stanowiła wspólnotę narodów i rządzona była przez jednego króla, a później przez jeden

parlament. Kiedy więc w 1918 r. odzyskała niepodległość, jak pisze Norman Davies

" ulubioną lekturą [Polaków] był Mickiewicz i Sienkiewicz, a jedyna Polską jaką znali, była

dawna Rzeczypospolita, której serce biło na Kresach ". Idea federacyjna Piłsudskiego,

uwzględniająca zarówno interesy narodu polskiego jak i innych narodów

zamieszkujących ziemie wschodnie dawnej Rzeczypospolitej, znajdowała poparcie

części polskiej elity politycznej, przede wszystkim lewicy niepodległościowej oraz

konserwatystów krakowskich. Koncepcja federacyjna Naczelnego Wodza wywodziła się

z historii i tradycji polskiej, "Rzeczypospolitej Obojga Narodów", miała jednak w Polsce

mniej zwolenników, niż program budowy "wielkiej Polski" Dmowskiego, ale popierana

była przez opinię europejską.

Rozpoczęty przez armię bolszewicką "czerwony marsz na Europę" doprowadził

wojska sowieckie do Berezyny Kartuskiej, gdzie 14 lutego 1919 r. doszło do pierwszej

walki z wojskami polskimi. Niewypowiedziana wojna polsko-bolszewicka weszła w nową

fazę. Dotychczasowe starcia pojedynczych oddziałów przekształciły się w regularną

wojnę.

W pierwszych dniach kwietnia 1919 r. Piłsudski wycofując część wojsk z frontów

ukraińskich, przygotowywał potajemnie uderzenie na Wilno. Zamierzał uprzedzić

planowaną ofensywę rosyjską i wyzwolić ziemie kresowe, przy jednoczesnym stworzeniu

faktów dokonanych wobec aliantów, którzy uważali, że Polacy powinni zatrzymać się na

zachodniej granicy Rosji po III rozbiorze w 1795 r. Wszystkie tereny na wschód od niej

miały być oddane naturalnemu sprzymierzeńcowi Zachodu: uwolnionej od bolszewików

Rosji.

16 kwietnia rozpoczęło się polskie natarcie pod powództwem Naczelnego Wodza na

Lidę, Nowogródek, Baranowicze i Wilno. Po kilku dniach zaciętych walk wyparto z tych

miast Armię Czerwoną. Po zdobyciu przez wojska polskie Wilna ogłoszono odezwę

Piłsudskiego skierowaną do mieszkańców dawnego Wielkiego Księstwa Litewskiego

zapowiadającą im swobodę zadecydowania o swej przyszłości. Spotkała się ona na ogół

z uznaniem opinii Europy Zachodniej, ale jako sprzeczna z ideą inkorporacji z ostrą

reakcją endeków w Sejmie.

Mimo, iż zarówno strona polska jak i rosyjska wiosną 1919 r. znalazły się w trudnej

sytuacji, nadal prowadzono działania wojenne. Armia Czerwona odpierała ataki

antybolszewickiej tzw. "białej" Armii gen. Antona Denikina nacierającej od Kaukazu, a

wojska polskie prowadzące zwycięską ofensywę, pod koniec maja musiały przerzucić

znaczną część oddziałów na granicę zachodnią, gdyż Niemcy nie przyjmując warunków

Traktatu Wersalskiego, planowali uderzenie na Wielkopolskę. Wówczas Armia Czerwona

rozpoczęła ofensywę na osłabiony front polski na Podolu. Po opanowaniu sytuacji na

granicy zachodniej, Polacy odparli ataki bolszewików i przeszli do działań zaczepnych

doprowadzając linię frontu nad Dźwinę i Berezynę.

W 1919 r. rządy krajów Ententy podporządkowywały działania Polski interesom

przyszłego imperium rosyjskiego, żądając udzielenia pomocy Denikinowi. Jednak nasza

pomoc dla "białej" armii byłaby w istocie walką o Rosję, a nie o Polskę. Europa chciała,

aby młode, nieukształtowane jeszcze państwo, walczyło nie o granice i suwerenność

własnego państwa, lecz swego dotychczasowego zaborcy. Zbrodnie ludobójstwa

popełniane przez Lenina powszechny głód i nędza przemawiały za tym, aby wojska

polskie pomogły zniszczyć rewolucję. Jednak zdaniem Piłsudskiego i Dmowskiego

utworzenie nawet autonomicznej Polski nie leżało w interesach przyszłego odrodzonego

imperium rosyjskiego. A walczyć z "białą" Rosją Polska nie byłaby w stanie, ponieważ

Zachód nigdy by Polski przeciw niej nie wspomógł. Natomiast w wypadku zwycięstwa

bolszewików nad Denikinem, Polska mogła liczyć na pomoc Zachodu w walce z Rosją

Sowiecką, w szczególności na francuską amunicję i uzbrojenie. Dlatego Piłsudski podjął

decyzję, by dopuścić do klęski "białej" armii i uratować bolszewicką rewolucję. Z końcem

sierpnia 1919 r. zakazał swym wojskom posuwać się na wschód i polecił zaprzestać

działań wojennych przeciw bolszewikom, które by mogły wspomóc Denikina.

Wykorzystując tę sytuację, bolszewicy przerzucili znaczną część swych wojsk z

zastygłego frontu polskiego na skrzydło nacierających wojsk Denikina i powstrzymali

jego ofensywę. Jesienią Naczelny Wódz poinformował Lenina, że nie będzie wspomagać

Denikina, gdyż: " Polska nie jest żandarmem Europy i nie chce nim być. Polska chce i

pilnować będzie jedynie i wyłącznie własnych interesów ". Rozmowy te prowadzono w

tajemnicy, przed aliantami, od których Wojsko Polskie zaopatrzeniowo było uzależnione,

a którzy żądali od Piłsudskiego zaatakowania Armii Czerwonej i wspierania Denikina.

Informacje o tych rozmowach przedostały się do opozycji w kraju, i endecy oskarżali

Naczelnego Wodza o zdradę i dążyli do pozbawienia go władzy.

22 grudnia 1919 r. rząd Sowiecki zwrócił się do Polski z propozycją pokojową.

Wystosował ją nie tylko w imieniu rządu sowieckiego, ale również w imieniu "wszystkich

polskich organizacji robotniczych i demokratycznych", "zarządów miast" i "innych

instytucji społecznych" w Polsce. Na taką notę rząd polski nie udzielił odpowiedzi.

3 stycznia 1920 r. oddziały gen. Edwarda Śmigłego-Rydza zdobyły Dyneburg. Po tej

zwycięskiej ofensywie 28 stycznia rząd sowiecki ponownie wystosował do władz polskich

notę, której nadał rozgłos międzynarodowy z warunkami rozejmu. Przyjęcie ich w

praktyce oznaczałoby rezygnację Polski z niepodległości, mimo to rząd sowiecki

oświadczał jednocześnie, że władza sowiecka " uznaje bez zastrzeżeń niezależność i

samodzielność państwa polskiego ". Premier brytyjski, Lloyd George, uznał je za

uzasadnione i chcąc zmusić Polskę do ich przyjęcia zagroził cofnięciem obiecanej

pomocy. Polski minister spraw zagranicznych, ks. Eustachy Sapieha odpowiedział, że

"Polska będzie raczej walczyć samotnie, aniżeli przyjmie tak upokarzające warunki". Ta

energicznie prowadzona "ofensywa pokojowa" miała na celu uzyskanie kilkumiesięcznej

zwłoki, jakiej domagało się dowództwo Armii Czerwonej. Negocjacje pokojowe nie doszły

do skutku, ponieważ Naczelny Wódz nie wierzył w trwałość proponowanego pokoju i

kończył przygotowania do "wyprawy kijowskiej". Po ogłoszeniu rosyjskich warunków

rozejmowych Francja przysłała Polsce zaopatrzenie oraz doradców z gen. Weygandem

na czele. Wrogość wobec Polski zademonstrowali natomiast Niemcy, Austriacy i

Belgowie, a także Czesi, którzy zatrzymali wojska węgierskie udające się na pomoc

Polsce. W obliczu zagrożenia Rzeczypospolita znalazła się więc w całkowitym

odosobnieniu i zdana była wyłącznie na własne siły. Państwa zachodnie i działacze

endecji przekonani o szybkim upadku Warszawy rozpoczęli nagonkę na Naczelnego

Wodza. Piłsudski z wielkim trudem ale zręcznie prowadził wojnę i realizował swoją

politykę, często sprzeczną z wolą aliantów, będąc jednocześnie całkowicie uzależnionym

od ich dostaw żywności, umundurowania, broni i amunicji, ponieważ Polska wówczas

produkowała tylko granaty. Opisujący bitwę warszawską D'Aberton, tak scharakteryzował

Marszałka: " Znamiennym jest, że marszałek Piłsudski odnosi zawsze zupełną przewagę

moralną nad zagranicznymi wojskowymi, którzy się z nim stykają. Generał Henrys

uwielbia go, a ( ) generał Carton de Wiart, człowiek odznaczający się wielką

niezależnością wygłaszanych poglądów, oczarowany był tym przedziwnym fenomenem

polskim ".

Piłsudski wiedział, że pełna gotowość Armii Czerwonej do ofensywy na Zachód

nastąpi dopiero w lipcu 1920 r. Postanowił więc przyspieszyć rozbudowę armii, po czym

uderzyć, gdy wojska rosyjskie nie będą w pełni gotowe i tak prowadzić ofensywę, aby

dowództwo sowieckie nie mogło zastosować strategii Kutuzowa, polegającej na

wycofywaniu się i wciąganiu wojsk polskich w głąb Rosji. Naczelny Wódz przewidział

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: