Konstytucja Polska – zagadnienia ogólne
W języku łacińskim słowo "constituere" (constituo, constitui) oznacza „ustanawiać, urządzać, uporządkować, nadać (czemuś) określoną formę” i takie rozumienie słowa „konstytucja” popularne jest we francuskich i angielskich kręgach językowych. Odwoływanie się do tego terminu łacińskiego popularne jest we francuskim i angielskim kręgu językowym. Natomiast niemieccy konstytucjonaliści wywodzą termin „konstytucja” od łacińskiego słowa „concipere” oznaczającego "ująć w słowa lub pewną formułę, wyrazić, wysłowić, uroczyście lub formalnie ogłosić, zapowiedzieć".
Obecnie termin „konstytucja” używa się na określenie aktu prawnego o randze ustawy, a ze względu na doniosłe znaczenie dla danego porządku prawnego określanego ustawą zasadniczą. Określa ona bowiem zasady ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego, organizację i sposób powoływania organów władzy państwowej, sposoby wykonywania władzy przez te organy oraz normuje podstawowe prawa i obowiązki obywateli.
Można wyróżnić dwa znaczenia Konstytucji:
zwyczajowego) regulujące kwestie ustroju, organizacji i
funkcjonowania państwa oraz określa pozycje jednostki w
państwie,
znajdujące się w akcie prawnym o szczególnym znaczeniu i
szczególnej nazwie.
Rozróżnia się też Konstytucję:
Można również wyróżnić ze względu na zakres regulacji Konstytucję:
-pełną- czyli taką która regulującą w sposób wyczerpujący zasady ustroju państwa, w tym określającą suwerena oraz sposoby wykonywania przez niego władzy, podstawowe zasady prawa, wolności i obowiązki obywatela oraz regulująca tryb zmian swoich przepisów,
-niepełną (np. Mała Konstytucja)- regulująca tylko pewien fragment tradycyjnych regulacji konstytucyjnych, nie obejmując swą regulacją ww. materii,
-sztywną- zmieniana tylko w szczególnych przypadkach ze względu na trudny i skomplikowany przebieg postępowania w sprawie zmiany,
-elastyczną( inaczej giętka ) - może być ona zmieniana w trybie podobnym do trybu zmian ustaw zwykłych; jej moc prawna jest równa mocy ustawy zwykłej.
Cechy charakterystyczne Konstytucji nadające jej szczególnego charakteru to:
1. Najwyższa moc prawna
Konstytucji usytuowana jest na najwyższym miejscu w systemie prawa stanowionego. Zasadą tego systemu jest hierarchiczność poszczególnych aktów normatywnych. Wynikają z tego kolejne zasady: z uwagi na charakter konstytucji jako aktu o najwyższej mocy prawnej przedmiot objęty jej regulacją ma charakter nieograniczony. Ponadto obowiązuje zasada zgodności z Konstytucją wszystkich niższych rangą aktów normatywnych. Akt sprzeczny jest uchylany. Sprzeczność taka może mieć charakter materialny, proceduralny lub kompetencyjny. Wszystkie akty normatywne muszą być także spójne z Konstytucją.
2. Tryb uchwalania Konstytucji
3)Tryb zmiany Konstytucji
Nie ma odrębnej procedury zmiany całkowitej lub częściowej Konstytucji RP i wszystko objęte jest jednym trybem określonym w Konstytucji.
Inicjatywa ustawodawcza w tym przypadku należy do 1/5 ustawowej liczby posłów czyli 92, którzy przedstawiają wniosek Senatowi lub Prezydentowi. I czytanie następuje nie wcześniej niż 30 dni od złożenia projektu. Odnośnie rozdziałów I, II, XII uchwalenie zmiany Konstytucji przez Sejm może nastąpić najwcześniej po 30 dniach od I czytania. Sejm uchwala ustawę zmieniającą Konstytucję większością 2/3 głosów przy wymaganym quorum w liczbie połowy ustawowej liczby posłów. Senat uchwala ustawę bezwzględną większością w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów. Zmianę Konstytucji obie izby uchwalić muszą w jednakowym brzmieniu. Termin dla Senatu wynosi 60 dni. W przypadku rozdziałów I, II i XII Senat lub Prezydent mogą żądać w ciągu 45 dni od daty uchwalenia ustawy przez Senat przeprowadzenia referendum. Referendum to ma zostać następnie przeprowadzone w ciągu 60 dni. Aby uznać je za wiążące za zmianą głosować musi większość głosujących. W ciągu 21 dni Prezydent musi podpisać ustawę. Nie ma prawa weta w stosunku do niej. Zarządza ogłoszenie ustawy w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. Szczegółowy przebieg postępowania w sprawie zmiany Konstytucji zawarty jest w Konstytucji, w rozdziale XII zatytułowanym "Zmiana konstytucji".
4)Szczególna nazwa
Żaden inny akt prawny nie może być tak samo nazywany jak Konstytucja. Zasada ta dotyczy także innych nazw używanych zamiennie do Konstytucji, takich jak: ustawa zasadnicza, ustawa urzędowa, karta konstytucyjna. Nazwa aktu w tym przypadku odgrywa zasadniczą rolę, gdyż akt prawny nawet jeśli uchwalony jest w trybie przewidzianym do uchwalenia konstytucji a nie nazwany „Konstytucja”, Konstytucją nie jest.
5)Nadrzędność Konstytucji w systemie prawa
Zasada nadrzędności Konstytucji w systemie źródeł prawa oznacza zakaz stanowienia aktów prawnych
z nią sprzecznych a także nakłada obowiązek realizowania jej postanowień. Najwyższe miejsce w systemie źródeł prawa oznacza, że żadna norma prawna pochodząca z aktu niższego rangą od Konstytucji, nie może być z nią sprzeczna.
6)Treść Konstytucji.
Konstytucja, ze względu na swoje ogromne znaczenie dla systemu źródeł prawa, spełnia określone funkcje. Funkcje te można określić jako zespół skutków społecznych, wywoływanych stale w danej społeczności, a dotyczących określonej sfery życia, powoduje istnienie Konstytucji. Funkcje Konstytucji przenikają się wzajemnie, żadna z nich nie jest nadrzędna względem innych. Można wyróżnić następujące funkcje:
1)Funkcja prawna – która polega na pełnieniu przez Konstytucję roli aktu prawnego w
zakresie regulowanych przez nią stosunków społecznych, politycznych i
gospodarczych,
2)Funkcja stabilizacyjna ( petryfikująca ) – polegająca na utrwaleniu czegoś w pewnej
niezmiennej formie,
3)Funkcja programowa ( dynamiczna ) – określająca otwartość Konstytucji na przyszłość i
wyznaczanie przez nią celów,
4)Funkcja integracyjna – odnosząca się do integracji obywateli z państwem, którego zasady
reguluje Konstytucja,
5)Funkcja organizatorska - Konstytucja określa bowiem zasady organizacji i funkcjonowania
państwa a także państwowe struktury wewnętrzne,
6)Funkcja wychowawcza – dotycząca z jednej strony upowszechnienia określonych wartości,
zasad i idei, z drugiej zaś równocześnie stymulująca przyjmowania nowych.
Konstytucja reguluje także kwestie związane z administracją publiczną, przede wszystkim zaś z ustrojem organów administracji publicznej oraz innych podmiotów wykonujących zadania z zakresu administracji publicznej. Wskazuje zadania i określa kompetencje organów oraz podmiotów, a także formułuje podstawowe formy i zasady działania tych organów oraz innych podmiotów.
Określa akty normatywne, będące źródłami prawa, odgrywające istotne znaczenie w administracji. Konstytucja wyznacza także granice funkcjonowania administracji publicznej poprzez wskazanie zasad prawa administracyjnego i kontrolę ich przestrzegania. Konstytucyjnie określone prawa i wolności człowieka i obywatela zakreślają granice ingerencji administracji publicznej w sferę tych wartości.
Konstytucyjna wyznacza granice prawnej ingerencji administracji publicznej umożliwiając przy tym ich przekraczanie, ale tylko w wyznaczonych przypadkach. Pewną kontrolą jest prawo do wniesienia skargi do Trybunału Konstytucyjnego przez każdego, kogo prawa i wolności zostały naruszone danym aktem. Osoba ta może zażądać zbadania, czy ustawa lub inny akt normatywny, na podstawie którego doszło do ingerencji w sferę praw i wolności człowieka i obywatela, jest zgodna z Konstytucją. To uprawnienie dotyczy jednak tylko ingerencji w postaci orzeczenia sądu bądź organu administracji publicznej.
Konstytucja jako najważniejsze źródło prawa administracyjnego zasługuje na uwagę pod wieloma względami. Postanowienia zawarte w Konstytucji zobowiązują wszystkie administracyjne organy państwa do działań opartych na niej i zgodnych z konstytucyjnymi normami. Organy administracji nie mogą działać ani podejmować rozstrzygnięć w jakikolwiek sposób naruszających, choćby nawet w najmniejszym stopniu, postanowienia Konstytucji. Zasada praworządności wytyczona została wyraźnie w art. 7, na podstawie którego: "Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa".
Z Konstytucji wynika, utrwalona już wcześniej, zasada trójpodziału władz. Władzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat, władzę wykonawczą - Prezydent i Rada Ministrów, a władzę sądowniczą – sądy i trybunały (art. 10). Konstytucja reguluje pozycję prawną,
strukturę oraz zakres kompetencji tych organów a także wzajemne relacje między nimi i między nimi a organami administracji publicznej oraz organami administracji publicznej a organami ustawodawczymi. Postanowienia dotyczące zasad funkcjonowania samorządu terytorialnego znajdują się w rozdziale VII Konstytucji zatytułowanym "Samorząd terytorialny".
Konstytucja daje terenowym organom administracji rządowej i organom jednostek samorządu terytorialnego upoważnienie do stanowienia aktów prawa miejscowego obowiązujących w poszczególnych jednostkach samorządu terytorialnego w państwie.
Art. 8 ust. 2 Konstytucji określa zasadę bezpośredniego stosowania Konstytucji: „Przepisy Konstytucji stosuje się bezpośrednio, chyba że Konstytucja stanowi inaczej".
Postanowienia obowiązującej od 17 października 1997 r. Konstytucji bezpośrednio obowiązują każdego sędziego, każdy organ administracyjny, każdego pracodawcę w każdej prowadzonej przez nich sprawie ogólnej bądź indywidualnej.
Bezpośrednio Konstytucja może być stosowana:
- tylko w zakresie uregulowań konstytucyjnych,
- tylko przy rozstrzygnięciach dotyczących treści i zakresu tych obowiązków i uprawnień, które można bezpośrednio i dostatecznie wyczerpująco wywieść z norm Konstytucji,
- tylko wówczas, gdy okoliczności faktyczne i prawne sprawy pozwalają na bezpośrednie zastosowanie konstytucyjnej normy.
Konstytucja obowiązuje:
- wszystkie organy wszystkich kompetentnych władz publicznych, w tym władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą także w zakresie stosowania prawa prywatnego, w którym organ ma obowiązek uwzględniać postanowienia konstytucyjne, a strona może skutecznie się powoływać na nie.
- wszystkie organy i pracowników urzędów w zakresie realizacji i stosowania prawa publicznego,
- wszystkie organy I i II instancji oraz inne organy kontrolne i nadzorcze.
Konstytucja reguluje również zasady uchwalania oraz przestrzegania ustawy jako drugiego w hierarchii aktu prawa stanowionego o charakterze powszechnie obowiązującym. Uchwalana jest przez upoważniony organ. Ze względu na charakter wyróżnić można ustawy zwykłe i ustawę zasadniczą ( Konstytucję ).
Ustawa jest aktem o nieograniczonym zakresie przedmiotowym, przy czym niektóre kwestie ( jak np. podatki ) mogą być regulowane tylko w ustawie lub na podstawie jej wyraźnego upoważnienia ( tzw. materia ustawowa ).
Ustawa stanowiona jest w procedurze ustawodawczej, której przebieg określa Konstytucja. Jest aktem zaliczanym do źródeł prawa powszechnie obowiązującego.
Ustawa stanowi podstawę kształtowania całego systemu prawnego, co jest jednym z wyrazów demokratycznego państwa prawa. Znaczenie ustawy i jej miejsce w porządku prawnym należy do przedmiotu rozważań prawa konstytucyjnego. Na potrzeby niniejszego opracowania przedstawione zostaną konstytucyjne kwestie mające znaczenie dla funkcjonowania administracji publicznej.
Wszystkie kwestie związane z funkcjonowaniem administracji, określenie praw i obowiązków obywateli w odniesieniu do administracji uregulowane jest właśnie w ustawach. Z tego tez powodu zajmują one tak ważną pozycję w systemie źródeł prawa administracyjnego. Są podstawą prawną bezpośredniej władczej ingerencji administracji w sfery życia społecznego poprzez indywidualny akt administracyjny lub akt prawny powszechnie obowiązujący.
W art. 120 Konstytucji określono etapy postępowania ustawodawczego. Inicjatywa ustawodawcza należy do posłów, Senatu, Rady Ministrów, Prezydenta RP oraz grupy co najmniej 100 tys. obywateli. Sejm uchwala ustawę po III czytaniach zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Konstytucja nie określa wyłączeń spod regulacji ustawowej,
ale wskazuje pośrednio zakres spraw, których uregulowanie w ustawie jest obowiązkowe ( tzw. materia ustawowa ). Tak więc w drodze ustawy można regulować te sprawy, które nie są unormowane w Konstytucji, a ich waga nie pozwala na uregulowanie w aktach niższego rzędu niż ustawa.
Materię wyłącznie ustawową stanowią:
● tryb składania petycji, wniosków i skarg dotyczących wykonywania zadań z zakresu administracji publicznej (art. 63),
● ograniczanie wolności organizowania i uczestniczenia w zgromadzeniach (art. 57),
● określenie innych niż gmina jednostek samorządu terytorialnego (art. 164 ust. 2),
● zakres działania i tryb powoływania, odwoływania województw (art. 152 ust. 2),
● ...
Miramina