Ogólne zasady i metody postępowania korekcyjnego.doc

10

Ogólne zasady i metody postępowania korekcyjnego

Materiały dla nauczyciela i rodziców

OPRACOWAŁ:

mgr Krzysztof Mrowiec

Zajączki II 1994 r.

Ogólne zasady i metody postępowania korekcyjnego

W definicji postawy można ją traktować jako nawyk ruchowy kształtujący się na podłożu morfologicznym i fizjologicznym, związany z codzienną działalnością dziecka. Błędy czy wady postawy mają więc swe źródło w tych sferach. Istotą zaburzeń w sferze morfologicznej jest brak równowagi napięcia mięśniowego, tzn. dystonia mięśniowa, funkcjonalnej (fizjologicznej) nawyk nieprawidłowej postawy, środowiskowej – niekorzystny układ warunków środowiska zewnętrznego, w których żyje dziecko. Wszystkie te trzy sfery muszą w pracy korekcyjnej być równolegle uwzględniane, stąd zasada trójtorowości metod postępowania korekcyjnego.

Kształtowanie nawyku prawidłowej postawy

Kształtowanie nawyku prawidłowej postawy przebiega w czterech fazach. Pierwsza z nich to uświadomienie dziecku nieprawidłowości jego postawy, a także możliwych negatywnych konsekwencji w przypadku pozostawienia sprawy własnemu biegowi. Drugą fazą kształtowania nawyku prawidłowej postawy jest opanowanie przez dziecko umiejętności dokonywania tzw. korekcji lokalnych, a następnie globalnych. W przypadku np. pleców okrągłych będzie to skorygowanie ustawienia głowy – jej cofnięcie, ściągnięcie łopatek z cofnięciem barków, obniżenie barków, wyprost kręgosłupa w odcinku piersiowym. Trzecia faza polega na wyrabianiu wytrzymałości posturalnej, tj. długotrwałego wytrzymania (napięciem wzmocnionych mięśni)prawidłowej postawy. Czwartą fazę stanowi utrwalenie nawyku postawy prawidłowej w warunkach zbliżonych do życia codziennego automatycznie, tj. bez udziału ciągłej kontroli świadomości.

Korekcja odchyleń w sferze morfologicznej

Głównym zadaniem korekcji w sferze morfologicznej jest usunięcie dystonii mięśniowej oraz wytworzenie tzw. gorsetu mięśniowego z mięśni posturalnych na tle ogólnego wzmocnienia dziecka i poprawy jego sprawności ruchowej za pomocą ćwiczeń ogółnokształtujących. Bardzo ważne są też ćwiczenia oddechowe zarówno torem brzusznym, jak i piersiowym. W realizacji ćwiczeń ogólnokształtujących szczególną uwagę należy zwrócić na:;

◅      wykonywanie ćwiczeń w warunkach skorygowanej postawy, co w znacznej mierze wpływa na ich dobór;

◅      w wykonywaniu ćwiczeń dobór takich pozycji, które ułatwiają w pierwszym etapie korygowania niemal samorzutną korekcję postawy;

◅      eliminowanie pozycji, ćwiczeń i sytuacji stwarzających warunki do pogłębiania wady;

◅      przeplatanie różnych ćwiczeń wstawkami kilkusekundowej autokorekcji postawy w różnych pozycjach dobranych indywidualnie;

Usunięcia dystonii mięśniowej dokonuje się przez wcześniejsze rozciągnięcie i rozluźnienie zespołów mięśni nadmiernie napiętych i przykurczonych, a następnie przez wzmocnienie w pozycji zbliżenia przyczepów mięśni rozciągniętych i osłabionych. Rozciąganie powinno być bierne ( np. za pomocą przyboru) i czynne(przy pomocy skurczu mięśni antagonistów). Wzmacnianie mięśni powinno też przebiegać dwojako: statycznie (bez zmiany odległości między przyczepami mięśnia) dynamicznie (ze zmianą długości mięśnia).

W działaniach korekcyjnych bardzo ważne są pozycje, w jakich dziecko wykonuje ćwiczenia, pozycje stabilizujące odcinkowo mające na celu zlokalizowanie działania korekcyjnego w określone miejsce ciała (tam gdzie jest wada). Pozycje odciążające kręgosłup od ucisku osiowego są to pozycje, w których kręgosłup ustawiony jest w pozycji poziomej lub w pozycji zbliżonej do niej.

Organizacja warunków życia dziecka pod kątem profilaktyki i przeciwdziałania wadom postawy

Warunki życia dziecka mają znaczny wpływ na postawę ciała dziecka. Zdanie sobie sprawy przez rodzica i nauczycieli z pełni odpowiedzialności spoczywającej na szkole i domu stanowi podwalinę całej działalności wychowawczo – społecznej w tej dziedzinie. Przemyślana organizacja warunków życia dziecka w systemie 24 – godzinnym stwarza dopiero sytuację, w której gimnastyka korekcyjna – jako jeden z elementów tego systemu – może dać oczekiwane rezultaty. Wyłączając 8 – 10 godzin snu dziecka, pozostały czas, zależnie od wieku, właściwości rozwoju i wynikających z tego potrzeb należy szczegółowo rozplanować w systemie dziennym i tygodniowym

Sen dla dzieci młodszych powinien wynosić minimum 10 – 11 godzin na dobę. Dziecko powinno mieć własne łóżko o twardym nieuginającym się materacu, małą poduszeczkę, której grubość powinna wynosić tyle, żeby wypełniać przestrzeń między barkiem a uchem w pozycji leżenia na boku.

Rozruch poranny powinien odbywać się na świeżym powietrzu. Charakter ćwiczeń: luźne obszerne wymachy kończyn górnych i dolnych oraz tułowia z akcentami krótkiego, statycznego wytrzymania skorygowanej postawy w różnych pozycjach, trochę biegu i podskoków, (jeśli nie ma wady kręgosłupa).

Dojście do szkoły zajmuje dziecku przeciętnie 10 – 20 minut. Tornister lub plecak powinien być spakowany tak, aby jago zawartość była rozłożona równomiernie i nie mogła się przesuwać. Niejednokrotnie ciężki tornister powoduje, że dziecko pochyla się do przodu dla zrównoważenia ciężaru i przeciąża kręgosłup.

Praca w szkole odbywa się w warunkach kilkugodzinnego siedzenia przy stoliku, dlatego odpowiednia wysokość krzesła i stolika ma znaczny wpływ na postawę dziecka. Pewnym antidotum przeciwko ogólnemu bezruchowi przy długotrwałym siedzeniu przy stoliku są ćwiczenia śródlekcyjne, które powodują napinanie grup mięśniowych rozciągniętych na wskutek siedzenia. Ćwiczenia śródlekcyjne również stymulują do pracy układ krążenia i oddechowy. Ćwiczenia te powinny stanowić przeciwwagę do monotypie pozycji pracy, odprężyć dziecko fizycznie i psychicznie. Wykonywanie ćwiczeń śródlekcyjnych powoduje zwiększenie efektywności pracy w dalszej części lekcji.

Lekcje wychowania fizycznego powinny obejmować większość dzieci z wadami postawy. Należy jednak pamiętać o przeciwwskazaniach. W praktyce zbyt wiele dzieci jest zwalnianych z zajęć w. f., zuboża to ich aktywność ruchową, wyobcowuje ich ze środowiska rówieśników, rówieśników często nawet stwarza podłoże do dodatkowych kompleksów.

Zajęcia pozaszkolne. Odpoczynek dziecka po zajęciach szkolnych powinien być odpoczynkiem czynnym i odpowiednio długim tj. minimum 2 godziny dziennie. Dziecko wybierając zabawy, ćwiczenia lub gry musi być świadome swojej wady i wiedzieć, jakich ćwiczeń lub gier wykonywać mu nie wolno. Wykonywanie czynności codziennych wymaga również przestrzegania higieny i oszczędzania zarówno stóp jak i kręgosłupa. Przed przystąpieniem do pracy należy przemyśleć i przygotować sobie optymalne warunki do jej wykonania.

Odrabianie lekcji jest elementem bardzo ważnym ze względu na postawę przy pracy. Ponieważ dziecko nawet kilka godzin spędza przy odrabianiu lekcji, działanie pozycji i czynnika czasu można wykorzystać w celach poprawy postawy, zaś przy zbagatelizowaniu tej możliwości – wpływać szkodliwie na postawę lub pogłębiać wadę postawy. W reedukacji posturalnej jednym z zadań jest opanowanie prawidłowej pozycji roboczej. Do tego jednak potrzebne są warunki: biurko (stół) z oświetleniem nierażącym oczu i ustawionym tak, aby dziecko nie zasłaniało sobie światła, o wysokości takiej, by przy siedzeniu dziecko opierając się przedramionami o blat stołu miało kręgosłup wyprostowany i barki ustawione poziomo. Wysokość krzesła powinna odpowiadać długości podudzi (stopy oparte o podłoże), wymodelowane oparcie podpiera odcinek lędźwiowo – piersiowy kręgosłupa. Alternatywą może być siedzenie na obydwu piętach, lub leżenie na brzuchu np. podczas czytania książki.

Odżywianie powinno być pełnowartościowe wg ogólnie przyjętych zasad. Pamiętać należy, że nieodpowiednio odżywione dziecko będzie miało większą podatność na wady postawy. Z kolei nadmierny ciężar ciała przy słabej muskulaturze stanowi poważny czynnik pogłębiający wadę.

Najczęstsze wady postawy ich charakterystyka i korekcja

Plecy okrągłe

Wada ta charakteryzuje się zwiększonym wygięciem kręgosłupa ku tyłowi w odcinku piersiowym. Dziecko takie ma głowę i barki wysunięte do przodu, łopatki wystające. Potocznie mówi się o takim dziecku, że się garbi. Przyczyny to: zbyt długie pozostawanie w pozycji siedzącej, zwłaszcza, gdy kształt i wysokość krzesła i stołu są nieodpowiednie, osłabienie po chorobie, słaby wzrok, chęć ukrycia przez dziewczynki rozwijających się piersi, nadmierna w stosunku do rówieśników wysokość ciała. W plecach okrągłych jako wadzie postawy osłabione są mięśnie grzbietu i m. ściągające łopatki, natomiast nadmiernie napięte i przykurczone są mięśnie piersiowe. W kształtowaniu nawyku prawidłowej postawy dziecko stopniowo powinno cofnąć głowę ściągnąć łopatki oraz barki w tył i w dół tak, aby znalazły się na jednakowym poziomie, a klatka piersiowa uwypukliła się. Przy plecach okrągłych należy rozciągnąć mięśnie piersiowe i zębate przednie, a wzmocnić w pozycji skorygowanej mięśnie karku prostownik grzbietu odcinka piersiowego oraz mięśnie ściągające łopatki.

Ćwiczenia domowe.

1. Bieg w miejscu, łopatki ściągnięte, RR z tyłu. Uderzanie piętami o dłonie;
2. Klęk prosty przed krzesłem, dłonie oparte na siedzeniu. Przejście do siadu klęcznego i pogłębianie skłonu;
3. Siad na taborecie NN oparte na podłożu. Założenie laski na łopatki – wytrzymanie 10 sek.;
4. Siad skrzyżny tyłem do oparcia krzesła, chwyt RR za oparcie – łopatki ściągnięte. Uwypuklanie klatki piersiowej – wdech, powrót do swobodnego siadu – wydech;
5. Siad na taborecie, laska na łopatkach, stopy oparte na podłożu, skręty tułowia w lewo i w prawo;
6. Leżenie przodem, unoszenie RR z laską w górę – wytrzymać. Ułożenie laski na łopatkach – wytrzymać. Powrót do leżenia przodem NN lekko uniesione w górę, palce obciągnięte, pośladki ściągnięte, wzrok skierowany na podłogę;
7. Leżenie tyłem NN ugięte w kolanach, stopy oparte na podłożu, RR z woreczkami wzdłuż tułowia. Przenoszenie RR po podłożu za głowę – wdech, powrót RR – wydech;
8. Leżenie tyłem NN ugięte w kolanach. Przeniesienie piłki za głowę – wdech, opuścić piłkę przodem – wydech;
9. Leżenie przodem piłka między stopami, RR pod brodą. Przeniesienie RR w tył z równoczesnym ugięciem NN w kolanach (próba dotknięcia piłki dłońmi);
10. Pozycja wypoczynkowa, leżenie tyłem, NN swobodnie ugięte w kolanach, oparte stopami na podłożu. RR pod głową, łokcie przylegają do podłoża. Ułożenie ciała w osi.
11. Siad na taborecie tyłem do ściany, woreczek lub książka na głowie. Wypychanie przedmiotu w górę, głęboko oddychać, RR ułożone na udach;
12. Siad rozkroczny, NN ułożone pod szafą. RR uniesione z piłką w górę. Przez skręt w lewo dotknięcie kl. Piersiową podłogi i powrót do p.w.. Ćwiczyć raz w prawo raz w lewo;
13. Leżenie tyłem, NN ugięte piłeczka ping – pong w RR. Głęboki wdech piłeczka nad ustami, wydech powolny, utrzymywanie piłeczki w wąskim strumieniu powietrza;
14. Autokorekcja przed lustrem:

◅      stojąc przodem

◅      stojąc bokiem

Korygowanie ustawienia:

·      głowy,

·      barków,

·      talii,

·      kolan,

·      stóp,

·      brzucha,

·      łopatek

Zalecenia: czytanie książki, oglądanie programu TV, itp. przez ok. 30 min. z laseczką trzymaną na plecach. Słuchanie radia, muzyki itp. w pozycji leżąc na plecach z ramionami odwiedzionymi w bok i ugiętymi w stawach łokciowych, nogi ugięte. Przy odrabianiu lekcji niezbędne jest przestrzeganie podstawowych zasad: stół lub biurko nie za niskie, dobre podparcie odcinka lędźwiowego i piersiowego dolnego o oparcie krzesła. Wskazanym ustawieniem rąk w ćwiczeniach jest skurcz przy barkach, ze względu na zbliżenie do siebie łopatek i cofnięcie barków.

Przeciwwskazania: nadmiar skłonów w przód, podpory przodem o ramionach wyprostowanych, należy też unikać krążeń RR w przód, oraz stosowania zbyt długo trwających pozycji ze wzniesionymi do poziomu ramionami w przód.

Plecy wklęsłe

Plecy wklęsłe mają zwiększone przodowygięcie w odcinku lędźwiowym kręgosłupa. W sylwetce dziecka, patrząc z boku, poza zwiększoną lordozą lędźwiową uwidocznia się wysunięty do przodu, wypukły brzuch, natomiast klatka piersiowa i piersiowy odcinek kręgosłupa mogą być nieco spłaszczone lub pozostawać w normie. Miednica ma zwiększone przodopochylenie, mięśnie brzucha pośladkowe wielkie oraz zginacze stawu kolanowego są osłabione. Natomiast nadmiernie napięte są mięśnie grzbietu w odcinku lędźwiowym i zginacze stawu biodrowego.

W kształtowaniu nawyku prawidłowej postawy dziecko koryguje poszczególne elementy układu: nóg, miednicy, brzucha, odcinka lędźwiowego kręgosłupa, a następnie piersiowego i głowy. W początkowym okresie należy dokonywać tych korekcji lokalnych w pozycji leżącej tyłem, później w pozycji siedzącej przy ścianie, a następnie w pozycji stojącej również przy ścianie. Zadaniem realizowanym równocześnie z wyrabianiem nawyku prawidłowej postawy jest przywrócenie prawidłowego stosunku sił między określonymi zespołami mięśni. Rozciągnąć należy mięśnie grzbietu odcinka lędźwiowego i zginacze stawu biodrowego, biodrowego wzmocnić mięśnie brzucha i pośladkowe.

Ćwiczenia domowe

1. Ustawić poprawnie postawę (postawa skorygowana)

·      głowa prosto, czubkiem głowy ciągnąć w górę;

·      ściągnąć łopatki (barki lekko w tył);

·      brzuch lekko wciągnięty;

·      pośladki napięte;

·      stopy w „małą bramkę” (ustawione równolegle na szerokość bioder).

Utrzymując postawę głęboko oddychać brzuchem 6x.

Całość powtórzyć 8x;

2. P.w. postawa skorygowana, napinanie brzucha wytrzymać 5 sek. Powtórzyć 10x;
3. P.w. leżenie tyłem, NN ugięte, przejście do siadu skulonego. Powtórzyć 20x;
4. P.w. leżenie przodem na piłce, przetaczanie się po piłce od klatki piersiowej do stóp. Ćwiczyć przez 3 min.;
5. P.w. klęk podparty, podnoszenie raz prawej raz lewej N w tył do poziomu. Ćwiczyć przez 3 min.;
6. P.w. leżenie tyłem nogi ugięte w kolanach, stopy zaczepione o szafę, łóżko itp., skłony tułowia do kolan. Przy podnoszeniu tułowia wydech przy przejściu do leżenia wdech. Ćwiczenie wykonać 12 razy, przerwa. Powtórzyć 4x;
7. P.w. leżenie tyłem, unoszenie ugiętych NN w kolanach aż do dotknięcia kolanami klatki piersiowej. Ćwiczyć 10x, przerwa. Całość powtórzyć 4x;
8. P.w. leżenie na brzuchu na krześle, naprzemianstronne wymachy NN (nożyce). Ćwiczyć 4 min. z przerwą po 2 min.
9. Wykonaj jeszcze raz ćwiczenie nr 1

Zalecenia: leżenia na tapczanie z jedną nogą ugiętą i przyciągniętą do klatki piersiowej, a drugą opuszczoną poza tapczan ugiętą w stawie kolanowym i przeprostowaną w stawie biodrowym. Leżenie na plecach z przedmiotem (np. 2 kg woreczek) położonym na brzuchu. Spanie na plecach Poleca się jazdę na rowerze, pływanie i inne formy aktywności ruchowej.

Przeciwwskazania: unikanie wszystkich sytuacji zwiększających lordozę lędźwiową, ćwiczenia: mostek, kołyska, leżenie przodem z podparciem głowy na łokciach, gimnastyka artystyczna. Spanie na brzuchu.

Boczne skrzywienie kręgosłupa (skolioza)

Boczne skrzywienia kręgosłupa mogą być niewiadomego pochodzenia, w których leczenie przyczynowe jako najskuteczniejsze nie może być realizowane. Są też skrzywienia boczne, które są następstwem różnych chorób. Należą do nich: krzywica, niedowłady i porażenia różnej etiologii, urazy zwłaszcza kręgosłupa i żeber. W tworzeniu się skolioz mogą mieć również udział choroby narządów wewnętrznych, jak gruźlica płuc, zapalenie opłucnej i in. W powstawaniu skolioz statycznych wynikających z zaburzeń statyki ciała duży udział mają wszelkiego rodzaju anomalie kończyn dolnych, wpływające na ich długość, jak: złamania ze skróceniem kończyny, przykurcz lub usztywnienie stawu. We wszystkich tych przypadkach stosuje się leczenie przyczynowe.

W skoliozach niewiadomego pochodzenia leczenie ma charakter objawowy i jest bardzo trudne. W przypadkach lżejszych celem w działaniu korekcyjnym jest wyrobienie gorsetu mięśniowego u dziecka. W warunkach szkolnych domowych należy stosować symetryczne ćwiczenia i ćwiczenia oddechowe. Przy wykonywaniu ćwiczeń należy dążyć do wyciągania się elongacji kręgosłupa i napięcia mięśni posturalnych po uprzednim maksymalnym skorygowaniu postawy.

Ćwiczenia domowe

1.   Przed dużym lustrem lub przy ścianie – korekta postawy:

·    ustawić stopy równolegle i obciążyć zewnętrzne krawędzie;

·    napiąć mięśnie pośladków;

·    wciągnąć lekko brzuch;

·    ściągnąć łopatki i sprawdzić czy barki są na jednym poziomie;

·    wypychać czubek głowy w górę

Skorygowaną postawę utrzymać licząc do 10. Powtórzyć 5x;

2.   Siad klęczny – przenieść RR w górę licząc do 3, wypychać RR w górę prostując mocno tułów, opuścić RR na 4, oprzeć RR przed kolanami na podłodze i wykonać „koci grzbiet”;

3.   Leżenie przodem RR pod czołem, skłon tułowia w tył, pionowy skurcz ramion, łopatki ściągnąć, maksymalnie napiąć pośladki, wytrzymać pozycję wykonując głośne wydechy ustami 6 – 10x. Powtórzyć 10x;

4.   Leżenie przodem, RR splecione na karku, łokcie wysoko. Wytrzymać opór wykonując 6 – 10 wydechów. Powtórzyć 8x;

5.   Leżenie tyłem, RR wzdłuż tułowia, stopy zgięte podeszwowo. Wypychając pięty zgiąć stopy grzbietowo (palce stóp robią „wachlarz”). Głową wykonać lekki skłon w przód wypychając czubek głowy. Wytrzymać pozycję wykonując wydechy 6x. Powtórzyć 6x;

6.   Leżenie tyłem, NN ugięte, RR w górę. Dłonie trzymają nogi krzesła. Unieść biodra nad podłogę, zbliżyć kolana do brzucha (plecy przylegają do podłoża). Wytrzymać pozycję wykonując głośne wydechy 6 – 10x. Powtórzyć 6x;

7.   Siad płaski, RR oparte koło bioder, mocne prostowanie tułowia i wypychanie głowy w górę z równoczesnym zginaniem grzbietowym i podeszwowym stóp. Powtórzyć 15x;

8.   Siad skulny, RR oparte Kolo bioder, przekładanie ołówka palcami stóp. Ćwiczyć 3 min.;

9.   Postawa skorygowana, RR w dół na zewnątrz, głęboki wdech z odwracaniem RR, przysiad podparty z przedłużonym wydechem. Powtórzyć 6x.

Zniekształcenia klatki piersiowej

...