2008.09_Lazarus – łatwy dostęp do danych_[Programowanie].pdf - Programowanie - SOLARIX33

Programowanie

Bazy danych/Lazarus

dostęp do danych

Marek Sawerwain

Uruchomienie serwera bazy danych w systemie Linux w większości dystrybucji sprowadza się do

instalacji odpowiednich pakietów. Po tym fakcie zazwyczaj serwer uruchamia się samodzielnie i mamy

gotowy system z uruchomionym serwerem baz danych.

kacji, która korzysta z bazy danych. Problem jest

ten dość ważny jeśli chcemy napisać typowy pro-

gram, a nie aplikację sieciową. Wśród głównych

środowisk pracy, czyli GNOME oraz KDE zostały wprowa-

dzone pakiety wspierające tworzenie aplikacji baz danych.

Jednakże oprócz tych pakietów dostępne jest jeszcze bar-

dzo interesujące środowisko, a mianowicie program Laza-

rus, czyli darmowy odpowiednik środowiska Delphi. Warto

poznać to środowisko, np. poprzez próbę utworzenia bardzo

prostej bazy danych, aby zorientować się, co oferuje Lazarus

na obecnym etapie rozwoju.

Pierwsza wymieniona zakładka zawiera komponenty GUI

przeznaczone do prezentacji (wizualizacji) danych, czyli m.

in. różnego rodzaju pola edycyjne, a także komponent o na-

zwie DBGrid , który potrai wyświetlić całą tabelę. Dostępna

jest kontrolka kalendarza do wyświetlania pola daty. Istnie-

je również komponent do wyświetlania danych graicznych,

który jest bardzo przydatny jeśli nasza baza danych oferuje

np. dostęp do zdjęć, np. towarów.

Druga zakładka o nazwie Data Access zawiera aktual-

nie pięć komponentów, przy czym dla nas najważniejszy jest

komponent o nazwie DataSource . Pośredniczy on pomiędzy

kontrolkami GUI a kontrolkami bezpośredniego dostępu do

danych, które znajdują się w trzeciej wymienionej zakład-

ce: SQLdb . Obecnie mamy dwanaście komponentów dostę-

pu do danych. Dzielą się one na dwie grupy. Pierwsze o na-

zwach TSQLQuery , TSQLTransaction , TSQLScript są odpo-

wiedzialne za odbieranie danych m. in. z zapytania napisane-

go w języku SQL. Samo zapytanie jest umieszczane w pierw-

szej wymienionej kontrolce o nazwie TSQLQuery . Pozostałe

kontrolki, np. TOracleConnection bądź TMySQL50Connec-

tion zgodnie ze swoimi nazwami są wykorzystywane do na-

wiązania połączenia z bazy danych. W naszym projekcie na-

Dostępne komponenty

do obsługi baz danych

Po uruchomieniu Lazarusa, zobaczymy kilkanaście zakła-

dek z wieloma dostępnymi komponentami. Kolejne odsło-

ny Lazarusa przynoszą coraz to nowe komponenty, co świad-

czy o rozwoju całego środowiska. Nas najbardziej interesu-

ją komponenty związane z bazami danych. W obecnej wersji

0.9.25 (wersja beta, z połowy czerwca 2008) dostępne są trzy

zakładki: Data Controls , Data Access oraz trzecia SQLdb .

wrzesień 2008

Lazarus – łatwy

Z upełnie innym problemem jest opracowanie apli-

Programowanie

Bazy danych/Lazarus

turalnie będziemy korzystać z kontrolki TMy-

SQL50Connection , bo za serwer danych wy-

bieramy MySQL 5.0.

mularzami). Pierwszym oknem jest formularz

o nazwie MainWin , który widzimy tuż po uru-

chomieniu naszego programu. Pozostałe czte-

ry okna oferują nam dostęp do danych. Okno o

nazwie TabelaKlientowForm zgodnie ze swo-

ją nazwą, oferuje dostęp do tabeli klientów. Po-

dobnie okna TabelaTowarowForm oraz Lista-

ZamowienForm . Czwarte okno służy do skła-

dania zamówień i nosi nazwę Zamowienia-

Form .

Wszystkie okna zapisane są w oddzielnych

modulach, które identycznie jak w Pascalu/

Delphi irmy Borland nazwane się unitami .

W naszym programie istnieje jeszcze moduł,

gdzie zgromadzone są wszystkie komponen-

ty dostępu do bazy danych. Choć poszczegól-

ne kontrolki dostępu do danych można umiesz-

czać bezpośrednio na okna, to takie rozwiąza-

nie, gdzie wszystkie elementy obsługi danych

zostały zgromadzone w jednym miejscu, wpro-

wadza większy porządek do kodu.

Wszystkie te uwagi warto spróbować

przedstawić jako schemat, podobny do sche-

matu z Rysunku 1. Protoplasta Lazarusa, czy-

li środowisko Delphi, oferuje nawet narzędzia

UML, które pozwolą podobny schemat opraco-

wać szybciej i lepiej. Na razie Lazaurs nie ofe-

ruje podobnego narzędzia, ale kod źródłowy

całości projektu można przeglądać za pomocą

narzędzia Code browser .

Oprócz poszczególnych plików źródło-

wych uzupełnieniem jest jeszcze plik projektu.

Właściwie to istnieją dwa pliki pełniące tą ro-

lę. Pierwszy to plik o rozszerzeniu lpi . Zawiera

on informacje niezbędne dla środowiska, drugi

plik o rozszerzeniu lpr , to kod źródłowy w Pas-

calu odpowiedzialny za utworzenie formularzy

oraz uruchomienie aplikacji.

Przykładowa baza danych

Jeśli nie mamy bazy danych, którą można wy-

korzystać do testów, musimy ją utworzyć. Li-

sting 1. zawiera polecenia SQL dla MySQL,

które tworzą prostą bazę składającą się z trzech

tabel. Mamy tabelę klienci , gdzie naturalnie

zgodnie z nazwą znajdują się informacje o

klientach. W przypadku naszej testowej bazy

mamy tylko trzy pola: id , imię oraz nazwisko .

Druga tabela, towary , również zawiera

ograniczoną liczbę pól: id , nazwa , cena oraz

ilość . Podobnie jak trzecia tabela, zamówienia ,

gdzie mamy cztery pola: pierwsze id oraz iden-

tyikatory kupującego oraz towaru oraz datę

złożenia zamówienia.

Choć wymienione tabele to tylko namiastka

bazy danych, dla naszego celu – poznania możli-

wości pakietu Lazarus – nadają się znakomicie.

Podstawowe operacje na oknach

Lazarus to narzędzie typu RAD (ang. Rapid

Application Developed ), gdzie za pomocą my-

szy bez konieczności pisania kodu źródłowego

możemy utworzyć interfejs użytkownika. Waż-

nym elementem jest Object Inspector , czyli

okno dialogowe, gdzie podczas projektowania

interfejsu wyświetlane są właściwości kontro-

lek, np. kolor przycisku, ale też wiele innych,

np. parametry połączenia z bazą danych.

W przypadku okien najważniejsze są dla

nas dwie czynności: wyświetlenie okna oraz

jego zamknięcie. Jeśli chcemy zamknąć okno

Aplikacja testowa

Nasza aplikacja testowa składa się z pięciu

okien (w dalszej części będą też nazywane for-

��

Rysunek 1. Schemat naszej aplikacji

www.lpmagazine.org

Programowanie

Bazy danych/Lazarus

główne, co w efekcie doprowadzi do zakończe-

nia pracy całego programu, to dla przycisku w

obsłudze zdarzenia OnClick (wystarczy klik-

nąć na wybrany przycisk dwa razy ) należy do-

pisać wywołanie metody Close .

Natomiast otwarcie okna w tzw. trybie mo-

dalnym, czyli nie będzie można przełączyć się

na inne okno, jest bardzo proste – korzystamy z

metody ShowModal :

nazwa, ZamowieniaForm , to nazwa zmiennej

reprezentującej formularz do zamówień.

skania połączenia to naturalnie komponent o

nazwie TMySQL50Connection . Po umieszcze-

niu tego komponentu w module danych nale-

ży naturalnie uzupełnić podstawowe własno-

ści. Pierwsza to adres maszyny, na której znaj-

duje się serwer – w przypadku testów, gdy ser-

wer jest uruchomiony lokalnie, wpisujemy ad-

res 127.0.0.1 do własności HostName . Istotna

jest też nazwa bazy danych, z której korzy-

stamy, czyli w naszym przypadku do własno-

ści DatabaseName wpisujemy np. db_test_1 .

Istotne dla połączenia są także pola UserName

oraz Password . Po wypełnieniu pól z pozio-

mu inspektora obiektów można uzyskać połą-

czenie zmieniając wartość pola Connected z

False na True . Jeśli wszystkie informacje by-

ły wypełnione poprawnie, uzyskamy połącze-

nie z bazą danych.

W praktyce pola te są wypełniane z pozio-

mu aplikacji, np. przez własne okno dialogowe,

toteż uzupełnienie tych pól przedstawia się np.

następująco: (Listing 4.)

Kolejny etap to umieszczenie kontrolki o

nazwie TSQLQuery . Pierwsze pole, jakie uzu-

pełniamy w inspektorze to pole Database . Na-

leży wybrać bądź wpisać nazwę kontrolki TMy-

SQL50Connection . Połączenie powinno być

aktywne, ponieważ w tym momencie trzeba

uzupełnić własność SQL, gdzie podajemy treść

zapytania – w naszym przypadku zapytanie jest

bardzo proste:

Dostęp do tabeli klienci

W Lazarusie sposób dostępu do danych jest

dość klarowny. Podstawowym obiektem jest

obiekt reprezentujący połączenie, następnie

pojawia się obiekt zapytania, obiekt źródła da-

nych i ostatecznie na końcu tego krótkiego łań-

cucha mamy kontrolkę GUI, gdzie dane może-

my wyświetlić.

Ponieważ nasza baza danych jest umiesz-

czona na serwerze MySQL, dlatego pierw-

szy komponent jaki jest niezbędny do uzy-

uzamowienia.ZamowieniaForm.ShowModal;

Bardzo ważne są zastosowane nazwy: pierw-

sza, u zamowienia, to nazwa modułu. Druga

Listing 1. Polecenia SQL tworzące naszą testową bazę danych w systemie MySQL

CREATE TABLE `db_test_1`.`klienci` (

`id` int ( 10 ) unsigned NOT NULL auto_increment,

`imie` varchar ( 20 ) NOT NULL ,

`nazwisko` varchar ( 45 ) NOT NULL ,

PRIMARY KEY ( `id` )

) ENGINE=InnoDB DEFAULT CHARSET=utf8;

CREATE TABLE `db_test_1`.`towary` (

`id` int ( 10 ) unsigned NOT NULL auto_increment,

`nazwa` varchar ( 45 ) NOT NULL ,

`cena` decimal ( 10,0 ) NOT NULL ,

`ilosc` int ( 10 ) unsigned NOT NULL ,

PRIMARY KEY ( `id` )

) ENGINE=InnoDB DEFAULT CHARSET=utf8;

CREATE TABLE `db_test_1`.`zamowienie` (

`id` int ( 10 ) unsigned NOT NULL auto_increment,

`kupujacy` int ( 10 ) unsigned NOT NULL ,

`towar` int ( 10 ) unsigned NOT NULL ,

`data` datetime NOT NULL ,

PRIMARY KEY ( `id` )

) ENGINE=InnoDB DEFAULT CHARSET=utf8;

select id, imie, nazwisko

from klienci;

W tym momencie warto spróbować uaktywnić

dane poprzez zmianę wartości Active w kon-

trolce zapytania na wartość True . Jeśli zapyta-

nie w SQL nie posiada żadnych błędów, kon-

trolka stanie się aktywna. Aby zobaczyć dane

w tabeli należy jeszcze dodać komponent o na-

zwie TDataSource . We własności DataSet te-

go komponentu wybieramy nazwę kontrolki z

zapytaniem.

W ten sposób zawartość tabeli Klienci

może zostać przedstawiona za pomocą kon-

trolek z zakładki DataControls . Dobrze do te-

go celu nadaje się komponent DBGrid , który

dane z tabeli zaprezentuje w postaci tabelki.

Po umieszczeniu tego komponentu w formu-

larzu należy wpisać (lub wybrać) do własno-

ści DataSource nazwę komponentu DataSo-

Na płycie CD/DVD

Rysunek 2. Aplikacja testowa na warsztacie

Na płycie CD/DVD znajdują się wykorzy-

stywane biblioteki, kod źródłowy programu

oraz wszystkie listingi z artykułu.

wrzesień 2008

Programowanie

Bazy danych/Lazarus

urce . Ponieważ w naszym programie wszyst-

kie komponenty dostępu danych zostały zgro-

madzone w module o nazwie udatamodule , to

trzeba ten moduł dołączyć do modułu okna.

Problem ten sprowadza się tylko do dopisania

jednej linii kodu:

który dokona odświeżenia zawartości kontrol-

ki DBGrid :

złożone zamówienia. Dodatkowo budując za-

pytanie korzystamy z trzech tabel. Treść zapy-

tania przedstawia Listing 2.

Zablokowanie edycji tabeli, wbrew pozo-

rom, jest bardzo łatwe: w kontrolce zapytania

zmieniamy własność ReadOnly na True . Od te-

go momentu nie będzie można dopisywać no-

wych rekordów.

Kontrolki zapytań mają jeszcze jedną

ciekawą funkcjonalność. Jeśli na ikonie ak-

tywnej kontroli klikniemy prawym przyci-

skiem myszy, to wyświetli się menu kon-

udatamodule.DataMod.KlienciQuery.Acti

ve:=false;

udatamodule.DataMod.KlienciQuery.Acti

ve:=true;

uses udatamodule;

Lista zamówień i własności pól

Analogicznie postępujemy w przypadku tabe-

li towary . Natomiast okno z listą zamówień nie

pozwala na edycję danych, wyświetlamy tylko

Wymienioną linię kodu dopisujemy po słowie

implementation w module utabelaklientow

(podobnie postąpimy w przypadku pozostałych

okien). Od tego momentu kontrolki bazodano-

we uzyskają dostęp do źródeł danych.

W ramach uzupełnienia trzeba dodać, że

w przypadku baz SQL należy jeszcze dodać

komponent transakcji, wykorzystywany przez

kontrolki zapytań. Warto także dodać, że za-

letą kontroli zapytań jest możliwość budo-

wania zapytania z kilku tabel. Choć pojawia-

ją się w takim przypadku problemy z aktuali-

zacją danych.

W przypadku naszego zapytania korzysta

ono tylko z jednej tabeli, więc aktualizacja nie

sprawia problemów. Jednak trzeba pamiętać, że

podczas edycji tabeli DBGrid jeśli użytkownik

zmieni wartości pól bądź dopisze nowy rekord,

to zmiany te nie są natychmiast wprowadzane

do bazy danych. Stanie się dopiero w momen-

cie wywołania metody ApplyUpdates z obiek-

tu zapytania. Dlatego w oknie klientów, istnie-

je przycisk o nazwie Aktualizacja danych oraz

dodatkowo po kliknięciu na przycisk O.K. ,

przed zamknięciem okna również wywołuje-

my tę metodę:

Instalacja środowiska Lazarus

Niektóre dystrybucje jak np. Ubuntu oferują Lazarusa w swoim zbiorze pakietów, jednak

zazwyczaj jest to starsza wersja. Dlatego warto pokusić się o instalację wersji testowych.

Trzeba także zadbać aby dostępne były biblioteki GTK +, niestety w starszej wersji 1.2.XX.

Jak na razie autorzy Lazarusa ciągle nie wykorzystują nowszych wersji GTK +. Ze strony La-

zarusa należy więc ściągnąć najnowsze wersje testowe. Dla dystrybucji 32. bitowych ścią-

gamy następujące pliki:

fpc–src–2.2.2rc1–20080616.i386.rpm

fpc–2.2.2rc1–20080616.i386.rpm

lazarus–0.9.25–20080616.i386.rpm

Naturalnie pliki będą mogą się różnić wersją oraz datą. Instalacja wymaga pakietu rpm , a

odpowiednie polecenie przedstawia się następująco:

rpm –i –nodeps fpc–src–2.2.2rc1–20080616.i386.rpm

Opcja –nodeps jest niezbędna np. w Ubuntu, ponieważ w tej dystrybucji podstawowym na-

rzędziem do pakietów jest dpkg , a program rpm będzie zgłaszał błąd, że brakuje praktycz-

nie jakiegokolwiek pakietu. Jednakże zazwyczaj nie ma problemów i Lazarus instaluje się

i pracuje bez większych kłopotów.

DataMod.KlienciQuery.ApplyUpdates;

Warto też zadbać o odświeżanie danych w kon-

trolach. Służy do tego metoda Refresh wywo-

łana z kontroli DBGrid :

KlientTable.Refresh;

Dobrym sposobem (dość często najlep-

szym) jest również ponowna aktywacja źró-

dła danych. Przed wyświetleniem okna z ta-

belą klientów warto dopisać następujący kod,

Listing 2. Zapytanie SQL, które generuję listę

złożonych zamówień

select k.imie, k.nazwisko,t.name,

t.cena,z.data

from zamowienia z,klienci k,towary

where z.kupujacy = k.id and z.towar

= t.id;

Rysunek 3. Tworzenie tabeli klienci w programie MySQL Administrator

www.lpmagazine.org

Programowanie

Bazy danych/Lazarus

Listing 3. Wystawanie nowego zamówienia

tekstowe, gdzie pierwszą opcją do wyboru

powinno być Edit Fields (można też klik-

nąć dwukrotnie na ikonę kontrolki zapyta-

nia). Jeśli uruchomimy po raz pierwszy tę

opcję okno, które się pojawi będzie puste,

jednak wystarczy ponownie wywołać okno

menu kontekstowego prawym przyciskiem.

Tym razem wyświetlone menu będzie zawie-

rać opcję Add Fields , za pomocą której do-

damy istniejące pola. Istnieje nawet możli-

wość tworzenia pól dynamicznych, jednakże

nas interesują dodatkowe własności poszcze-

gólnych pól. Jeśli dodaliśmy wszystkie pola,

wybierzmy dla przykładu pole imie . Może-

my zmienić etykietę, jaka jest wyświetlana

w kontrolce DBGrid , wystarczy tylko do wła-

sności DisplayLabel wpisać ciąg Imię . W

tym miejscu można także ograniczyć liczbę

wyświetlanych znaków DisplayWidth a tak-

że z pomocą własności LookupDataSet , Lo-

okupKeyFields , LookupResultField utwo-

rzyć słownik dla danego pola. Inaczej mó-

wiąc, podczas edycji tego pola, użytkownik

będzie miał możliwość wyboru wartości ze

wcześniej przygotowanej listy.

Takie rozwiązanie upraszcza konigura-

cję komponentu DBGrid , bo choć kontrolka

DBGrid posiada możliwość oddzielonego kon-

igurowania poszczególnych kolumn, to przy-

gotowanie opisu pól już w kontrolce zapyta-

nia oznacza, że dane te będą wykorzystywane

samodzielnie przez DBGrid i nie będzie trzeba

oddzielnie dla każdej kontrolki ustalać tych sa-

mych parametrów.

procedure TZamowieniaForm.NewOrderBTNClick ( Sender : TObject );

var

t : integer ;

begin

DataMod.ZamowieniaQuery.Insert ;

DataMod.ZamowieniaQuery.FieldByName ( 'kupujacy' ) . AsInteger := klient_id ;

DataMod.ZamowieniaQuery.FieldByName ( 'towar' ) . AsInteger := towar_id ;

DataMod.ZamowieniaQuery.FieldByName ( 'data' ) . AsDateTime := Now ;

DataMod.ZamowieniaQuery.Post ;

DataMod.ZamowieniaQuery.ApplyUpdates ;

if DataMod.TowaryQuery.Locate ( 'id' , towar_id , []) = true then

begin

t := DataMod.TowaryQuery.FieldByName ( 'ilosc' ) . AsInteger ;

DataMod.TowaryQuery.Edit ;

DataMod.TowaryQuery.FieldByName ( 'ilosc' ) . AsInteger := t –

StrToInt ( CountEDT.Text );

DataMod.TowaryQuery.Post ;

DataMod.TowaryQuery.ApplyUpdates ;

end ;

SpisTowarow.DataSource.DataSet.Refresh ;

end ;

Rysunek 4. Testowanie zamówień

Składanie zamówień

Odczytanie danych i wyświetlenie ich za po-

mocą konkretnych kontrolek nie jest trudne.

Jedyny problem to API komponetów. Jed-

nakże nazwy poszczególnych metod są ja-

sne, dostępny jest kod źródłowy całej biblio-

teki, a samo edytor podpowiada nazwy me-

tod oraz ich parametry. Naszym zadaniem

jest wpisanie do bazy nowych informacji o

zamówieniu.

W oknie znajdują się dwie tabele. Jedna

wyświetla informacje o klientach, natomiast

druga wyświetla dostępne towary. Oprócz

tych dwóch tabel dostępne są także dodatko-

we kontrolki DBText , w których wyświetla-

my identyikator i raz jeszcze imię oraz na-

zwisko. W ten sposób, jeśli użytkownik wy-

bierze jeden z wierszy, w tych komponen-

tach pojawi się identyikator oraz imię i na-

zwisko wybranej osoby. Podobnie w przy-

padku towaru.

Złożenie zamówienia polega na tym, że

użytkownik z tabel musi wybrać osobę i to-

war, który dana osoba chce zamówić, po

wrzesień 2008

2008.09_Lazarus – łatwy dostęp do danych_[Programowanie].pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: