Funkcjonowanie uczniów realizujących kształcenie specjalne
w szkole ogólnodostępnej
motto:
„Powierzyłem wam ludzkie dzieci nie po to,
żeby kiedyś ocenić, ile wiedzy zdołaliście im przekazać,
ale po to, żeby radować się widząc jak wzrastają.”
Antoine de Saint Exupery
Wstęp
Głównym powodem napisania tego referatu była zaistniała na początku roku szkolnego sytuacja dydaktyczno – wychowawcza.
Na podstawie orzeczeń Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej dwoje uczniów naszej szkoły powinno być objętych kształceniem specjalnym na poziomie lekkiego niedorozwoju umysłowego (ze względu na obniżenie możliwości intelektualnych oraz opóźnienia dydaktyczne). Rodzice tych uczniów nie wyrazili z różnych powodów zgody na ich uczęszczanie do szkoły specjalnej. Dzieci te realizują więc obowiązek szkolny w szkole ogólnodostępnej swojego regionu.
Termin upośledzenie umysłowe, używane jest zamiennie z terminem niedorozwój umysłowy, niepełnosprawność intelektualna, czy oligofrenia. Słowo upośledzenie, oznacza nie tylko zacofanie w jakieś dziedzinie, ale również ograniczenie w zakresie funkcjonowania jakiegoś organu na przykład, pewien niedorozwój.
Heber zaś przez niedorozwój umysłowy, rozumie niższą od przeciętnej ogólną sprawność intelektualną, która powstała w okresie rozwojowym i jest związana z jednym lub więcej zaburzeniem w zakresie dojrzewania, uczenia się lub społecznego przystosowania.
Na podstawie takiej definicji została opracowana 4- stopniowa klasyfikacja upośledzenia umysłowego. Jej stopnie są następujące:
1. Lekkie upośledzenie umysłowe - iloraz inteligencji od 52 - 67,
2. Umiarkowane upośledzenie umysłowe - iloraz inteligencji od 36 - 51,
3. Znaczne upośledzenie umysłowe - iloraz inteligencji od 20 - 35,
4. Głębokie upośledzenie umysłowe - iloraz inteligencji od 0 - 19
Ze względu na przyczynę upośledzenia umysłowego Clarke wymienia czynniki genetyczne (przed zapłodnieniem) i czynniki egzogenne (po urodzeniu). Do czynników genetycznych zaliczymy anomalie chromosomalne i zaburzenia metabolizmu. Do zaburzeń metabolicznych rzutujących na rozwój dziecka należą: fenyloketonuria, stwardnienie guzowate mózgu, nietolerancja cukrów. Anomalie chromosomalne tym zaś różnią się od zaburzeń metabolizmu, że prowadzą do upośledzenia rozwoju z powodu nieprawidłowej ogólnej liczby chromosomów. Tutaj możemy zaliczyć zespół Downa. Natomiast upośledzenie pochodzenia egzogennego może pojawić się przed, w czasie i po urodzeniu. Przyczyny związane ze szkodliwymi czynnikami działającymi w podanym czasie to: kiła, różyczka, konflikt RH, toksoplazmoza, urazy, wiek matki, alkoholizm, nikotynizm, zażywanie narkotyków w czasie ciąży, zapalenie opon mózgowo- rdzeniowych u dziecka.
Dzieci takie fizycznie są słabsze, mają "dziwny" wyraz twarzy, pojawia się karłowatość lub otyłość. Osobom takim towarzyszy także zez, astygmatyzm czy tiki różnego pochodzenia. To jednakże nie musi być sygnałem upośledzenia. Rozwój dziecka odbywa się dzięki prawidłowemu odbieraniu wrażeń, dokonywaniu spostrzeżeń oraz formułowaniu właściwych wniosków i sądów.
Dzieci upośledzone umysłowo w stopniu lekkim stanowią około 3% całej populacji. W obrębie tej grupy mamy do czynienia z dziećmi o krańcowo różnych możliwościach. Dlatego pracując z nimi, musimy mieć dobre rozeznanie ich indywidualnych potrzeb i możliwości w zakresie:
· procesów instrumentalnych ( uwaga, pamięć, mowa, spostrzeganie, myślenie, motoryka),
· procesów ustosunkowań ( emocje, motywacje, dojrzałość społeczna ),
· przyswajania wiedzy i nabywania umiejętności.
Koncentracja uwagi dowolnej u tych uczniów jest stosunkowo dobra, jeżeli skupiają się na materiale konkretnym. Przez uwagę dowolną rozumie się celowe działanie ( skupienie uwagi, koncentracja ) skierowane na zapamiętanie określonej sekwencji np. fragmentu tekstu, wzoru, działania, przykładu umożliwiającego algorytmizowanie czynności. W nauce szkolnej ten rodzaj pamięci ma podstawowe znaczenie.
W przypadku treści abstrakcyjnych, wykraczających poza obszar ich rozumienia, uwaga u tych uczniów jest słaba i krótkotrwała.
Podobnie jest z pamięcią. Dzieci te mogą mieć dobrą pamięć mechaniczną, czy fotograficzną-dobrze zapamiętują teksty piosenek, wierszy. Jednak najczęściej bardzo słaba jest pamięć logiczna i dowolna. Stąd uczniowie ci mają wolne tempo uczenia się, uczą się bez zrozumienia.
U dzieci tych dominuje myślenie konkretno- obrazowe nad pojęciowo- słownym. Upośledzone jest uogólnianie, porównywanie oraz rozumowanie przyczynowo-skutkowe, wnioskowanie i tworzenie pojęć. Stosunkowo dobrze definiują pojęcia konkretne, ale nie mają możliwości abstrahowania. Mają obniżony krytycyzm i ograniczoną samokontrolę.
Zazwyczaj opóźniony jest u nich rozwój mowy, często występują u nich różnorodne wady wymowy m.in. seplenienie, jąkanie. W mowie potocznej widoczny jest mały zasób słów. Przeważają rzeczowniki mające konkretne znaczenie, brak jest słów uogólniających np. figury, bryły, przybory, owoce, warzywa, odzież. Dzieci używają bardzo małej ilości słów oznaczających cechy przedmiotu np. kolor, wielkość, kształt, smak. Stosują bardzo rzadko zwroty o przeciwstawnym znaczeniu, brakuje w ich wypowiedziach przysłówków i przymiotników. Widoczne są trudności z wypowiadaniem myśli i formułowaniem wypowiedzi.
W rozwoju tej grupy dzieci od początku opóźniony jest również rozwój motoryki. Dzieci te później zaczęły siadać i chodzić. Długo może utrzymywać się mała precyzja ruchów, słaba koncentracja wzrokowo- ruchowa i słuchowo- ruchowa. Towarzyszyć temu może szybkie zmęczenie przy pisaniu i pracach manualnych. Pomimo starań, graficzna i estetyczna strona wytworów tej grupy dzieci często oddziałuje niekorzystnie na ich odbiór wizualny.
Jeżeli chodzi o procesy ustosunkowań, u większości uczniów upośledzonych w stopniu lekkim osłabiona jest kontrola emocji, popędów i dążeń. Utrudnione jest przystosowanie społeczne, wiele trudności sprawia im przestrzeganie przyjętych norm, zasad, zakazów i nakazów. W swoim zachowaniu przejawiają reakcje nieadekwatne do działającego bodźca. Szczególnie jest to widoczne w reakcjach na zaistniały konflikt, spór, krytykę. Wszystkie te czynniki mają bardzo istotny wpływ na efektywność nauczania.
Reasumując, w przypadku uczniów upośledzonych w stopniu lekkim przyswajanie wiadomości i nabywanie nowych umiejętności jest procesem długotrwałym. Orientacyjnie przyjmuje się, że są oni w stanie opanować materiał programowy pięciu klas szkoły podstawowej.
Dzieci te otrzymują orzeczenie kwalifikujące do kształcenia specjalnego. Kształcenie specjalne, zgodnie z obowiązującym prawem oświatowym, realizowane może być w placówce kształcenia specjalnego, klasie
( szkole ) integracyjnej bądź w klasie ogólnodostępnej szkoły masowej. Uczniowie ci mogą również przebywać w specjalnych ośrodkach szkolno- wychowawczych. Wybór odpowiedniej formy kształcenia zależy od rodziców bądź prawnych opiekunów dziecka.
Praca z uczniami upośledzonymi w stopniu lekkim uzależniona jest od typu placówki, w której pobierają naukę. Ma to podstawowe znaczenie z uwagi na formułę organizacyjną zajęć. Dzieci te znajdują się w krańcowo różnych sytuacjach, przebywając w szkole specjalnej, w klasie 10-16 osobowej i w klasie 25-30 osobowej szkoły ogólnodostępnej. Jeszcze w innej sytuacji znajdzie się ten sam uczeń, jeśli trafi do klasy integracyjnej, terapeutycznej, czy wyrównawczej. Kryteria naboru do poszczególnych typów szkół i klas regulują przepisy prawa oświatowego.
W klasach integracyjnych zatrudnionych jest dwóch nauczycieli, w tym nauczyciel wspierający, który ukończył studia z zakresu oligofrenopedagogiki.
Pedagog ten pracuje na wszystkich lekcjach z uczniami, realizującymi kształcenie specjalne, kontroluje ich postępy w nauce. opiekuje się nimi w czasie przerw. Aby utworzyć klasę integracyjną musi być spełniony warunek, aby przynajmniej trzech uczniów na poziomie danej klasy z orzeczeniem o kształceniu specjalnym realizowało go w szkole ogólnodostępnej.
Niestety nie wszyscy uczniowie z takim orzeczeniem mają szansę na kontynuowanie nauki w wyżej wymienionych formach kształcenia.
Często wygodnictwo rodziców bądź utrudniony dojazd do szkoły specjalnej powoduje, że uczeń realizuje obowiązek nauki w szkole tzw. masowej.
3. Praca z uczniami realizującymi kształcenie specjalne w naszej szkole- szkole ogólnodostępnej
Uczniowie uczęszczają na lekcje ze swoją klasą. Korzystają z tych samych podręczników i zeszytów ćwiczeń co reszta klasy. Jedynie do j. polskiego i matematyki otrzymali dostępne darmowe podręczniki
i ćwiczenia (wydawnictwa WSiP), ponieważ poza lekcjami objęte są dodatkowym nauczaniem (przyznanym przez organ prowadzący) w ilości 4 godzin tygodniowo (2 godz. j. polski, 2 godz. matematyka). Dla ucznia kl. V zakupiono zeszyty ćwiczeń do matematyki ( Wydawnictwa Edukacyjnego).Na lekcjach przyrody korzystają ze specjalnych kart pracy, zakupionych bądź opracowanych przez nauczyciela.
Uczniów z orzeczeniem poradni o upośledzeniu w stopniu lekkim obowiązuje ta sama podstawa programowa, co resztę klasy.
Nauczyciele wszystkich przedmiotów pracujący z tymi uczniami zobowiązani są na podstawie rozporządzenia MENiS (z dn. 24.04.2002 r. paragraf 6 ust. 1a i 1b) dostosować wymagania edukacyjne do ich indywidualnych potrzeb psychofizycznych i edukacyjnych. Dobierają więc z podręczników treści dostosowane do możliwości intelektualnych tych uczniów. Korzystają także z wypożyczonych podręczników do szkoły specjalnej, często sprzed kilku lat.
Nowości jest niewiele, ponieważ ze względu na brak dofinansowania przez MENiS, wydawnictwom nie opłaca się publikować nowych podręczników dla dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Do pracy dołączyłam wykaz publikacji pomocnych w nauczaniu tych uczniów.
Uczniowie realizują program autorski z przyrody: „ Przyroda-program kształcenia specjalnego uczniów kl.IV-VI upośledzonych w stopniu lekkim uczęszczających do szkoły ogólnodostępnej”.
4. Propozycje metod oceny uczniów, realizujących kształcenie specjalne w szkole ogólnodostępnej
Uczniowie z orzeczeniem poradni psychologiczno-pedagogicznej o potrzebie kształcenia specjalnego,
Ponieważ uczniowie z lekkim upośledzeniem mają duże problemy z czytaniem, pisaniem i zrozumieniem tekstu, zdania muszą być krótkie i proste.
Wskazane jest przygotowanie krótkiej czytelnej notatki , którą dziecko wkleja do zeszytu, lub gdy pisze czytelnie- przepisuje. Treść notatki często musi się różnić od zapisu pozostałych dzieci, gdyż muszą opanować oni wiadomości na różnych poziomach. Rysunki użyte w kartach pracy powinny być proste, nieskomplikowane, rozpoznawalne przez ucznia i bliskie jego otoczeniu. Wskazane jest, aby były jednokolorowe, ponieważ po wykonaniu poleceń uczeń może w miarę wolnego czasu pokolorować je, wykazując się własną inwencją twórczą. Przy okazji takich ćwiczeń wyrabiamy u ucznia umiejętność odwzorowywania i zachowania konturów. Nie bez znaczenia jest też kontrola właściwego napięcia mięśniowego występującego w pracach o charakterze manualnym.
Każdego ucznia należy motywować pochwałami do dalszej pracy, podkreślać jego zaangażowanie i aktywność.Do większej aktywności bardzo motywują uczniów oceny lub punkty za prace dodatkowe.
Bardzo ważne jest zachęcanie rodziców do współpracy z nauczycielem, oczywiście o ile jest to możliwe. Często zdarza się tak, że dzieci z lekkim upośledzeniem mają rodziców, którzy się nimi nie interesują. Rodzice mogą pomóc uczniowi w odrobieniu zadania, powtórzeniu wiadomości po każdej lekcji, przygotowaniu potrzebnych materiałów do lekcji
Uczniowie z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim często mają zdolności manualne. Należy to wykorzystać, zlecając im przygotowanie prostego doświadczenia lub pomocy do lekcji.
Po ukończeniu klasy szóstej uczniowie ci piszą sprawdzian końcowy z całą klasą, ale na innych arkuszach A8. Wynik tego sprawdzianu nie może mieć wpływu na ocenę końcową.
Uczniowie z orzeczoną przez Poradnię Psychologiczno- Pedagogiczną potrzebą kształcenia specjalnego oceniani są według skali ocen podanej w Wewnątrzszkolnym Systemie Oceniania, stosownie do swoich osiągnięć.
Ocenianie uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych podlega tym samym prawom co ocenianie pozostałych uczniów, a więc jest to:
-proces gromadzenia informacji o uczniu,
-integralna część programu nauczania,
-działania służące wspieraniu szkolnej kariery uczniów i ich motywowaniu.
Ocena ma za zadanie intensywnie wspierać rozwój ucznia i dlatego musi być informacją o postępie, jaki uczynił uczeń w określonym czasie, a nie informacją o tym, czego nie umie. Ponieważ jest procesem emocjonalnym, musi przebiegać w spokojnej atmosferze, być planową czynnością zrozumiałą dla każdego ucznia.
Proces oceniania uwzględnia indywidualne możliwości ucznia. Naczelną zasadą jest stopniowanie trudności oraz praktyczne działanie.
5. Kryteria na poszczególne oceny:
Ocenę niedostateczną otrzymuje uczeń:
1. który, nie spełnia kryterium oceny dopuszczającej
2. nie opanował najprostszych wiadomości
3. nie potrafił wykonać prostych zadań
4. ma braki uniemożliwiające mu dalszą naukę
Ocenę dopuszczającą otrzymuje uczeń, który:
1. prowadził zeszyty przedmiotowe
2. sporadycznie odrabiał prace domowe
3. posiadł wiedzę i umiejętności z poszczególnych działów programowych w zakresie kompetencji koniecznych
4. wykazywał niewielką aktywność własną; wymagał dużego wsparcia nauczyciela
Ocenę dostateczną otrzymuje uczeń, który:
2. posiadł wiedzę i umiejętności w zakresie kompetencji koniecznych
3. pracował na lekcji samodzielnie i w grupie, ale też wymagał wsparcia nauczyciela
4.
Ocenę dobrą otrzymuje uczeń, który:
2. systematycznie uzupełniał ćwiczenia
3. posiadał i wykorzystywał zgodnie z przeznaczeniem przybory potrzebne do lekcji np. geometrii, plastyki, muzyki
4. w miarę systematycznie odrabiał prace domowe
5. aktywnie pracował na lekcji samodzielnie i w grupie przy niewielkim wsparciu nauczyciela
6. posiadł wiedzę i umiejętności w zakresie wymagań podstawowych
Ocenę bardzo dobrą otrzymuje uczeń, który:
1. spełniał takie same wymagania jak na ocenę dobrą
2. wykazywał dużą inicjatywę w zakresie samodzielnie wykonywanych zadań, zarówno w klasie jak i w domu
3. wymagał sporadycznego wsparcia nauczyciela w zakresie osiągania poziomu wymagań podstawowych
4. był aktywny i zaangażowany w proces uczenia się, o czym świadczy ilość dobrych i bardzo dobrych ocen cząstkowych
W szkolnictwie specjalnym ocena celująca jako ocena klasyfikacyjna
z przedmiotów ogólnokształcących jest wystawiana tylko w wyjątkowych przypadkach. Zgodnie z określeniem, jaki w sobie zawiera, jest informacją o przekroczeniu wymagań programowych i ogromnym postępie w rozwoju ucznia.
Jeśli uczeń szkoły specjalnej otrzyma oceny śródroczne bardzo dobre lub celujące ze wszystkich przedmiotów nauczania, istnieje możliwość rekwalifikacji go do klasy programowo wyższej. W szkole ogólnodostępnej sytuacja taka powinna oznaczać konieczność powtórnego przebadania ucznia
w Poradni Psychologiczno – Pedagogicznej i zmianę sposobu nauczania.
Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który:
1. osiągał wysokie wyniki w sporcie i konkursach plastycznych lub muzycznych
6. Poziomy wiadomości i umiejętności uczniów z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego:
wymagania konieczne- wiadomości oraz umiejętności łatwe i praktyczne, niezbędne w życiu i dalszej edukacji, ułatwiają uczenie się innych przedmiotów
wymagania podstawowe-wiadomości, które wdrażane w praktycznym działaniu stanowią podstawę do dalszej edukacji
wymagania ponadpodstawowe -wiadomości i umiejętności o podwyższonym stopniu trudności, które nie zawsze mogą być stosowane w życiu codziennym, ponieważ są bardziej teoretyczne i interdyscyplinarne
7. Publikacje pomocne w pracy z dziećmi upośledzonymi umysłowo w stopniu lekkim
· Biblioteczka reformy MEN poz. nr 35-„O kształceniu integracyjnym i specjalnym”
· Clarke M. „Upośledzenie umysłowe", Warszawa 1972
· Gacek B. „ Matematyka kl. IV cz. I i II”- podręcznik do nauczania matematyki na poziomie kl. IV szkoły podstawowej specjalnej, WSiP 2003
· Grzegorzewska M. „Pedagogika specjalna", Warszawa 1968
· Hulek A. „Pedagogika rewalidacyjna", Warszawa 1977
· Janikowska J. „Cztery pory roku w matematyce- książka nauczyciela- szczegółowy plan pracy dla uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych”- kl. V- ścieżka specjalna”, Wydawnictwo Edukacyjne,Kraków 2004
· Katalog WSiP- „ Nauczanie specjalne”
· Kirejczyk K. „Nauczanie dzieci o obniżonej sprawności umysłowej". Warszawa 1964
· Kosińska A. „Język polski – wspólna wędrówka”- podręcznik i zeszyt ćwiczeń
· Kowalczyk K. i Kalbarczyk M. „Przyroda klasa IV"- podręcznik kształcenia specjalnego, Warszawa 2002
· Marko - Worłowska M. Szlajfer F. „Przyroda dla klasy IV" Warszawa 1999
· Popławska J. Sierpińska B. „Zacznijmy razem. Dzieci specjalnej troski w szkole podstawowej" Warszawa 2001
· Skalik K. „Cztery pory roku w matematyce- szczegółowy plan pracy dla uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych”- kl. IV- ścieżka specjalna, Wydawnictwo Edukacyjne,Kraków 2002
· Skalik K. „Cztery pory roku w matematyce- książka nauczyciela”-kl. IV –
ścieżka specjalna , Wydawnictwo Edukacyjne,Kraków 2003
· Sowa J. „Pedagogika specjalna w zarysie" Rzeszów 1997
· Ujma B. „ Cztery pory roku w matematyce - program nauczania matematyki dla uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych, II etap edukacyjny, kl. IV-VI”, Wydawnictwo Edukacyjne,Kraków 2004
· Wciórka J. „Podstawowe założenia i rozwój we współczesnej klasyfikacji
zaburzeń psychicznych". Warszawa 1993
...
rl98ps