gospodarka centralnie planowana.doc

1.     Gospodarka centralnie planowana (= socjalistyczna).

W wieku XX dokonywały się istotne zmiany systemowe funkcjonowania gospodarek. Oprócz gospodarki rynkowej o charakterze kapitalistycznym w całej europie środkowej i wschodniej funkcjonowała gospodarka centralnie planowana w okresie realnego socjalizmu nazywana gospodarką nakazową a w Polsce nakazowo rozdzielczą. Założenia jej wywodzą się z marksistowskiej wizji komunizmu, który został zaprezentowany w jego dziele.

W praktyce zaczęło to funkcjonować najpierw w Rosji po rewolucji październikowej w 1917 a po II wojnie światowej w większości krajów Europy środkowej. W samej Rosji miało to charakter komunizmu lojalnego, który następnie chciano ukierunkować na wykorzystanie pewnych elementów rynku w ramach nowej ekonomicznej polityki. Był to okres stosunkowo krótki i z chwilą dojścia do władzy Stalina nastąpiła silna centralizacja gospodarki oraz kolektywizacja rolnictwa. W latach 30 i kolejnych prowadzono proces industrializacji.

Cechy gospodarki centralnie planowanej:

- monocentryczny ład społeczny – kluczowa rola partii komunistycznej w życiu politycznym i

    gospodarczym;

- dominujący udział własności państwowej, głównie w przypadku własności środków

    produkcji; w Polsce wyjątkiem było rolnictwo, gdzie 75 % areału gruntów rolnych należało

    do indywidualnych gospodarstw rolnych;

- centralne planowanie i zarządzanie gospodarką;

W gospodarce tej centralnie przygotowywano plany na podstawie informacji płynących z przedsiębiorstw, które następnie rozdzielano na szczeble niższe i branże gospodarcze, zjednoczenia oraz przedsiębiorstwa.

- nierynkowa alokacja zasobów – polegająca na centralnym rozdzielnictwie materiałów,

    surowców, środków produkcji, środków finansowych, dewiz;

- planowanie inwestycji – preferowano inwestycje realizowane w dziale I (wytwarzającym

    środki produkcji),

- gospodarka niedoborów;

Gospodarka niedoboru polegała na braku określonego asortymentu, było to przede wszystkim związane z niewłaściwym kształtowaniem się cen urzędowych głównie na artykuły spożywcze i pierwszej potrzeby, które to ceny często nie pokrywały kosztów ich produkcji.

Gospodarka nakazowo rozdzielcza wskazywała szereg słabości ale także szereg plusów. W przypadku siły roboczej dotyczyło to w niektórych gałęziach przemysłu występowania bezrobocia (…), kiedy zatrudnienie rzeczywiste było wyższe od potrzebnego zapotrzebowania.

    Słabości gospodarki centralnie planowanej:

    - niezbyt efektywne wykorzystanie czynników produkcji ( przede wszystkim siły roboczej i

       kapitału rzeczowego);

    - stałe dostosowanie struktury produkcji do struktury potrzeb;

W tym okresie cały czas do 80 lat preferowano rozwój gałęzi środków produkcji kosztem gałęzi środków konsumpcyjnych

    - stałe absorbowanie informacji;

Polegało to na tym iż innowacje były głównie wprowadzane poprzez dyrektywy ogólne, a w mniejszym stopniu wprowadzane były przez same przedsiębiorstw.

    - częste zachwiania równowagi gospodarczej;

Było to związane z nieprawidłowością cen oferowanych usług i koniecznością dotowana przedsiębiorstw i określonych produktów co powodowało że wydatki z budżetu państwa na dotacje w latach osiemdziesiątych przekraczały 30% ogólnych wydatków państwa.

    - znaczne rozbudowanie administracji gospodarczej i politycznej w zakresie podejmowania

       decyzji – w decyzjach gospodarczych często uwzględniano czynnik polityczny;

    - planowanie głównie o charakterze rzeczowym a w mniejszym stopniu finansowym;

Finansowanie o charakterze rzeczowym osłabiło znaczenie prowadzenia rachunku ekonomicznego.

    Plusy gospodarki centralnie planowanej:

- dokonywanie stosunkowo szybkich zmian strukturalnych w procesie tzw. industrializacji;

W krajach europy środkowej i wschodniej poza (Czechami i byłym NRD) w początkowym okresie gospodarki nakazowo rozdzielczej charakteryzowało się gospodarką głównie rolno przemysłową. Natomiast w okresie uprzemysłowienia tych gospodarek (industrializacji) już w latach 60-70 zmieniło struktury tych gospodarek na przemysłowo rolną.

-          -         możliwość koncentrowania ograniczonych zasobów na cele uznane za priorytetowe;

Przy relatywnie niskich środkach duża ich koncentracja powodowała uzyskiwanie szybkich efektów gospodarczych. Dotyczyło to realizacji budowy nowych przedsiębiorstw.

Na stan obecnej gospodarki wywierają wpływ również reformy (przeprowadzone w tamtym okresie): 1944 - reforma rolna która spowodowała rozdrobnienie gospodarstw. 1946 - nacjonalizacja przemysłu czyli przejęcie przez państwo większych przedsiębiorstw.