Miedzynarodowe stosunki gospodarcze mgr Marcin K * * * * *
I. Bilans płatniczy i równowaga płatnicza kraju
bilans płatniczy, równowaga bilansu płatniczego, mechanizmy równowagi bilansu
płatniczego
środki polityki przywracania równowagi bilansu płatniczego
poziom wydatków, kurs walutowy a równowaga ekonomiczna
programy dostosowawcze międzynarodowego funduszu walutowego i banku
światowego
II. Polityka handlowa
pojęcie polityki handlowej.
instrumenty (narzędzia) polityki handlowej.
-argumenty przemawiające za protekcją.:
kierunki i tendencje zagranicznej polityki handlowej po II Wojnie Światowej.
cele i zasady GATT oraz WTO
III. Międzynarodowa integracja gospodarcza
pojęcie międzynarodowej integracji gospodarczej (definicje, przesłanki, kwestia
integracji międzynarodowej a suwerenność państw)
modele integracji gospodarczej
UNIA EUROPEJSKA jako najbardziej zaawansowana forma integracji
gospodarczej
formy wspólnej polityki integracyjnej
zasady działania jednego rynku zewnętrznego
Polska a europejska integracja gospodarcza.
1. Bilans płatniczy i równowaga płatnicza kraju
bilans płatniczy, równowaga bilansu płatniczego, mechanizmy równowagi
bilansu płatniczego
Bilans płatniczy jest syntetycznym zestawieniem wszystkich płatności dokonanych między
rezydentami krajowymi a zagranicą, dotyczącym określonego okresu, zazwyczaj jednego
roku kalendarzowego.
Głównym celem sporządzania bilansu płatniczego jest zapewnienie informacji o stanie
stosunków finansowych państwa z zagranicą, przeznaczonej dla administracji
gospodarczej.
Oddziałuje on na kierunki polityki gospodarczej państwa, zwłaszcza:
monetarnej,
fiskalnej,
handlowej,
kursu walutowego.
Bilans jest zestawieniem sporządzanym według ogólnych zasad księgowości. Transakcje
międzynarodowe są w nim sklasyfikowane jako kredytowe (ma) lub debetowe (winien).
Transakcje kredytowe to transakcje, które powodują otrzymanie płatności od podmiotów
zagranicznych.
Transakcje debetowe zaś to takie transakcje, które wymagają płatności na rzecz
podmiotów zagranicznych ze strony danego kraju.
Całość transakcji w bilansie płatniczym: dzieli się na dwie podstawowe części
rachunek bieżący,
rachunek kapitałowy.
Tak więc w bilansie płatniczym odnotowuje się:
wzrost lub spadek różnego rodzaju należności i zobowiązań zagranicznych,
przyrost lub ubytek majątku rzeczowego za granicą lub zagranicznego w kraju oraz
zmiany zapasu złota monetarnego i zasobu specjalnych praw ciągnienia (SDR).
Równowaga bilansu płatniczego
Z formalnego, rachunkowego punktu widzenia bilans płatniczy jest zawsze zrównoważony.
Saldo obrotów bieżących powinno być równe saldu obrotów kapitałowych
skorygowanych o zmianę stanu rezerw.
Obroty kapitałowe wyjaśniają nam, z jakich źródeł został sfinansowany deficyt lub na co
została zużyta nadwyżka rachunku bieżącego.
Jeśli obroty kapitałowe nie równoważą deficytu lub nadwyżki obrotów bieżących, to
funkcje te są przejmowane przez rezerwy płatnicze.
Nie zrównoważony przez obroty kapitałowe deficyt obrotów bieżących powoduje
odpowiednie ich zmniejszenie. Z kolei nadwyżka obrotów bieżących, jeśli nie jest
skompensowana eksportem kapitału, powoduje wzrost rezerw płatniczych.
Gdy spadek rezerw płatniczych jest znaczny i szybko się zwiększa zagraniczne zadłużenie
długoterminowe, zmniejsza się wiarygodność płatnicza kraju.
Równowaga rzeczywista ma miejsce wówczas, gdy należności i zobowiązania handlowe są
podejmowane bez ograniczeń i nie towarzyszą im utrzymująca się przez dłuższy czas
nadwyżka ani deficyt należności i zobowiązań.
Równowaga pozorna ma natomiast miejsce wtedy, kiedy równowaga transakcji
autonomicznych jest osiągana wskutek restryktywnej polityki dewizowej lub handlowej.
Oprócz pojęcia bilansu płatniczego jest stosowane pojęcie międzynarodowej pozycji
inwestycyjnej kraju.
Przedstawia ona łącznie sumę i strukturę aktywów krajowych za granicą i zagranicznych w
kraju, zazwyczaj na koniec roku.
Mechanizmy równoważenia bilansu płatniczego
Między równowagą wewnętrzną a równowagą zewnętrzną kraju występuje ścisła
współzależność.
Jest ona tym silniejsza, im większy jest stopień liberalizacji systemu gospodarczego, w tym
stosunków ekonomicznych z zagranicą.
Ta ścisła współzależność sprawia, że zagadnienie równowagi płatniczej nie może być
analizowane wyłącznie z punktu widzenia kursu walutowego i polityki handlowej oraz
międzynarodowych przepływów kapitałowych, lecz szerzej w kontekście równowagi
wewnętrznej.
Punktem wyjścia w analizie makroekonomicznej czynników kształtujących równowagę
wewnętrzną i zewnętrzną jest równanie:
Ex-Im/kurs = (O-n+(P-WJ = -obroty kapitałowe,
gdzie: Ex - eksport, Im - import, O - oszczędności, 1 - inwestycje, P – podatki, Wb -
wydatki budżetowe.
Powyższe zależności wyprowadza się z równania:
Y = K + 1 + Wb + Ex - Im/kurs
oraz O = Y – P - K,
gdzie: Y- dochód narodowy, K - konsumpcja.
Takie trójczłonowe ujęcie współzależności pozwala kwestię równowagi wewnętrznej i
zewnętrznej rozpatrywać z trzech podstawowych punktów widzenia:
1. równowagi rachunku bieżącego i wpływu na nią bilansu handlowego i kursu;
2. równowagi wewnętrznej kształtowanej w dużym stopniu zmianę relacji oszczędności i
inwestycji, poziomu podatków i wydatków budżetowych;
3. przepływów kapitałowych z zagranicą
W teorii handlu międzynarodowego skupia się uwagę na analizie czynników kształtujących :
wymianę handlową,
kurs walutowy
zmiany w zdolności konkurencyjnej.
Z kolei w typowym ujęciu monetarystycznym akcentuje się problematykę przepływów
kapitałowych.
W ujęciach pośrednich w większym stopniu zwraca się uwagę na znaczenie
makroproporcji gospodarczych i ich zmian. Przyjmuje się, że równowaga zewnętrzna jest
pochodną równowagi wewnętrznej.
Ujęcie klasyczne
Ujęcie klasyczne objaśnia mechanizm przywracania równowagi płatniczej wyłącznie w
systemie waluty złotej.
Dodatni bilans handlowy oraz związany z tym napływ kruszców powoduje wzrost ilości
pieniądza w obiegu i w konsekwencji wzrost cen. To z kolei zmniejsza atrakcyjność
cenową eksportu, a zwiększa importu.
Ujęcie neoklasyczne
Ujęcie neoklasyczne dotyczy działania mechanizmu dostosowawczego nie w warunkach
waluty złotej, lecz papierowej.
Główną uwagę zwraca się na kurs walutowy. Jego zmiany w powiązaniu ze zmianami cen i
stanu rezerw płatniczych stanowią podstawę neoklasycznego mechanizmu wyrównawczego
Podobnie jak w ujęciu klasycznym, neoklasycy zasadniczo ograniczają się do wpływu
zmian cen i reakcji popytu na te zmiany. Uwzględniają jednak obroty kapitałowe. Z tego
punktu widzenia ujęcie to jest pełniejsze.
W podejściu neoklasycznym, podobnie jak w klasycznym, pomija się nie tylko zmiany
dochodu i zatrudnienia, lecz także zmiany strukturalne i instytucjonalne oraz rolę państwa w
przywracaniu równowagi płatniczej.
Ujęcie keynesowskie
Dotyczy ono systemu waluty papierowej. W odróżnieniu od ujęcia klasycznego uwzględnia
się w nim, oprócz:
samoczynnego mechanizmu rynkowego,
aktywną rolę państwa oraz
zmiany w poziomie dochodu narodowego w kraju i za granicą.
Ujęcie monetarne
W latach siedemdziesiątych wraz z odejściem od systemu kursów stałych i postępującą
liberalizacją obrotów kapitałowych oraz rozwojem rynku eurodolarowego rozwinęła się też
teoria monetarna przywracania równowagi wewnętrznej i zewnętrznej.
Wychodzi się w niej z założenia, że współcześnie mamy do czynienia z sytuacją wysokiego
i stale zwiększającego się stopnia zintegrowania rynków towarowych, finansowych i
W konsekwencji obserwujemy przepływy towarów i pieniędzy z krajów o ich względnej
obfitości do krajów o ich względnych niedoborach.
W ujęciu monetarystów bilans płatniczy kraju przedstawia przepływy netto kapitału między
krajami.
Kapitały wykazują skłonność do przepływów z krajów, gdzie względnie tańsze i łatwiej
dostępne do krajów gdzie są droższe.
Teoria racjonalnych oczekiwań
Teorię monetarną uzupełnia teoria racjonalnych oczekiwań.
Wychodzi się w niej z założenia, iż polityka stabilizacyjna wywołuje recesję m.in. dlatego,
że inflacja słabnie wolniej, niż zmniejsza się podaż pieniądza wskutek utrzymywania się
oczekiwań inflacyjnych.
Zadaniem polityki stabilizacyjnej jest więc przełamanie oczekiwań inflacyjnych i
dostosowanie tempa wzrostu cen do zmian w podaży pieniądza.
Przełamaniu oczekiwań inflacyjnych służy ogłaszanie przez władze monetarne zamiaru
podjęcia polityki stabilizacyjnej oraz informowanie o tym, jaka będzie podaż pieniądza w
przyszłości.
Taka polityka zmniejsza niepewność i ryzyko oraz tworzy przesłanki dostosowania tempa
zmian cen do zmian podaży pieniądza.
Przedstawione wyżej mechanizmy przywracania równowagi płatniczej nie w każdym
przypadku okazują się skuteczne.
Z takich też względów poszczególne kraje bardzo rzadko się zdają na automatyzm
poszczególnych mechanizmów przywracania równowagi bilansu płatniczego lub też ściśle
się stosują do przedstawionych koncepcji teoretycznych. Doceniając jednak konieczność
przywracania równowagi bilansu płatniczego, dążą one do osiągnięcia tego celu za pomocą
dostępnych środków.
Do podstawowych środków mających wpływ na zewnętrzną równowagę
ekonomiczną zaliczamy:
System monetarny i politykę monetarną.
System fiskalny i politykę fiskalną.
System i politykę dochodową.
System kształtowania cen i politykę cenową oraz warunków konkurencji.
Środki administracyjno-prawne.
System monetarny i polityka monetarna odnoszą się do uwarunkowań prawno-formalnych
działania instytucji w sferze podaży pieniądza. System ten może być w większym lub
mniejszym stopniu przedmiotem kontr i regulacji państwowej.
O ile bank centralny z zasady koncentruje się problemach stabilizacji i równowagi
monetarnej, o tyle ministerstwo finansów kształtuje proces przemian instytucjonalnych i
dąży do pogodzenia celów rozwojowych z polityką monetarną.
Ministerstwo Finansów zazwyczaj i zarazem odpowiedzialne jest za politykę budżetową,
fiskalną, a w przypadku Polski także za rozwój rynku kapitałowego, zmiany systemu
ubezpieczeń społecznych itd.
Polityka monetarna oddziałuje na zmiany podaży pieniądza, poziom stopy procentowej i
rezerw bankowych.
System fiskalny i polityka fiskalna odnoszą się do zmian w podatkach oraz poziomie i
strukturze wydatków budżetowych.
Mają one zasadnicze znaczenie dla podziału dochodu narodowego na akumulację i
konsumpcję, w tym na zakres wydatków socjalnych.
Polityka fiskalna jest ekspansywna wówczas, gdy rząd zwiększa wydatki i (lub) zmniejsza
podatki. Działania takie powodują wzrost popytu i podaży krajowej i przez mechanizm
mnożnika pobudzają wzrost importu (w stopniu zależnym od krańcowej skłonności do
importu).
Restryktywna polityka fiskalna ma miejsce wówczas, gdy rząd zmniejsza wydatki i (lub)
zwiększa podatki, które obniżając krajowy popyt i produkcję, prowadzą do zmniejszenia
importu.
Zmiana systemu fiskalnego oznacza zmianę zasad i proporcji podziału chodu narodowego.
Zmniejszenie lub zwiększenie sfery świadczeń społecznych na edukację, zdrowie, kulturę,
odpoczynek, pomoc społeczną ważne znaczenie dla poziomu akumulacji i równowagi
makroekonominej w dłuższym okresie.
System i polityka dochodowa wiążą się w znacznym stopniu z budżetem i podatkami
zasadami kształtowania płac w przedsiębiorstwach publicznych i państwowych oraz
systemem ubezpieczeń społecznych (funduszowy czy repartycyjny).
Znaczący wpływ na równowagę wewnętrzną i pośrednio płatniczą ma także system,
roszczeniowy lub negocjacyjny, kształtowania płac przez związki zawodowe i
pracodawców.
System cen i polityka cenowa. Mechanizm dostosowania rynkowego obejmuje środki
cenowe i dochodowe.
Mechanizm cenowy opiera się na reakcjach zmian popytu i podaży na zmiany cen w
krajach deficytowych i krajach nadwyżkowych.
Do cen zaliczamy nie tylko ceny towarów i usług, lecz także pieniądza (stopę rocentową)
oraz pracy (płace).
Kurs walutowy jest też ceną pieniądza krajowego wyrażonego w walutach obcych. Z
punktu widzenia równowagi płatniczej mechanizm cenowy działa odmiennie w warunkach
systemu waluty złotej pieniądza papierowego jak również kursu stałego i zmiennego.
Środki administracyjno-prawne. Administracja Centralna ma:
inicjatywę ustawodawczą i zasadniczy wpływ na kształt systemu
społeczno-ekonomicznego,
prawodawstwo i rozwój instytucji tworzących infrastrukturę sprawnej gospodarki
rynkowej.
Rola państwa oraz znaczenie środków administracyjno-prawnych zależnych od układu sił
politycznych i sytuacji gospodarczej kraju.
Postępujący proces liberalizacji i integracji gospodarczej, zwłaszcza krajów wysoko
rozwiniętych, oraz rozbudowa międzynarodowych instytucji współpracy, zmniejszają skalę
autonomicznego kształtowania polityki gospodarczej.
Na podstawie zaprezentowanego przeglądu środków przywracania równowagi bilansu
płatniczego łatwo zauważyć, że większość z nich odnosi się także do wewnętrznej
równowagi ekonomicznej danego kraju.
Może to rodzić sytuację, w której dany kraj staje przed wyborem między osiągnięciem
równowagi zewnętrznej i wewnętrznej.
Dylemat ten, w odniesieniu do oddziaływania na kurs walutowy i wielkość wydatków,
ilustruje się zazwyczaj za pomocą diagramu Swana
Oś pozioma diagramu oznacza zmiany w poziomie popytu i w realnych wydatkach
krajowych, a oś pionowa zmiany kursu walutowego. Ujęcie takie pozwala przeanalizować
wpływ zmiany poziomu wydatków i kursu walutowego na równowagę wewnętrzną i
zewnętrzną. Wzrost na osi y oznacza dewaluację, spadek zaś - rewaluację waluty. Na
wykresie linia równowagi rynkowej LRR ma charakter opadający, a równowagi płatniczej
LRP - wznoszący. Linia równowagi rynkowej oznacza pełne zatrudnienie i brak inflacji.
Zakłada się, że ceny są stabilne do momentu osiągnięcia pełnego zatrudnienia. Linia
równowagi płatniczej z założenia jest równa linii bilansu handlowego (zakłada się brak
przepływów kapitałowych).
Punkt przecięcia się obu linii wykreśla punkt równowagi ogólnej O. Pola zakreślone przez
linię równowagi rynkowej i płatniczej charakteryzują cztery strefy nierównowagi.
Każda ze stref ma więc dwie wyróżniające ją cechy związane z odchyleniem od punktu
równowagi O.
Jeśliby przy poziomie popytu krajowego odpowiadającym punktowi kurs walutowy
kształtował się na poziomie R3, to odnotowalibyśmy nadwyżkę płatniczą, pełne
...
marcing096