Jerzy Sowa jr - Katalog efektów dźwiękowych we wczesnej twórczości Krzysztofa Pendereckiego.pdf

(891 KB) Pobierz
Uniwersytet Zielonogórski
Wydział Artystyczny
Instytut Kultury i Sztuki Muzycznej
Jerzy Sowa jr
Katalog efektów dźwiękowych
we wczesnej twórczości
Krzysztofa Pendereckiego
Praca licencjacka
napisana pod kierunkiem
dr R. Ciesielskiego
Zielona Góra 2005
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
Spis treści
Wstęp...................................................................................................4
I. Krótka charakterystyka wczesnej twórczości
Krzysztofa Pendereckiego..............................................................9
II. Wykaz efektów wraz z opisem.....................................................16
I Klastery .......................................................................................................16
II Linia ciągła dźwięku .................................................................................22
III Impuls ......................................................................................................28
IV Efekty polegające na spreparowaniu instrumentu....................................33
V Efekty polegające na wykorzystaniu pozornie niepasującej
do charakteru utworu techniki gry...........................................................33
VI Efekty powstające przez specjalny sposób gry poszczególnych
fragmentów utworu, bądź nie do końca dające się jednoznacznie
określić i umiejscowić w którymś z poprzednich rozdziałów.................34
VII Przykłady złożonych fraz dźwiękowych.................................................35
Zakończenie......................................................................................36
Literatura...........................................................................................38
3
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
Wstęp
W roku 1945 Polskę ogarnęła nowa klęska polityczna. Ustrój pojawiający się
w tym czasie w naszym kraju skutecznie uniemożliwił dalszy rozwój rodzimej
muzyki poważnej, całkiem dobrze zapowiadającej się przed II Wojną Światową.
Okres tych dziesięciu lat sprawił, iż „stare pokolenie” kompozytorów dusiło się w
niemocy komponując pieśni np. patriotyczne, a młoda kadra ucząca się pięknej
sztuki muzycznej, ograniczona była szczelnie zamkniętymi granicami dla nowości
muzycznych. Po roku 1956, w momencie uwolnienia cenzury, do naszego kraju
zaczęły napływać dzieła wielkich współczesnych kompozytorów zagranicznych
takich jak np. J. Cage. Dzięki nim pojawiły się nowe niespotykane brzmienia, nowe
techniki wydobycia dźwięku, oraz zupełnie nowa, inna od klasycznej notacja
muzyczna. Krzysztof Penderecki korzystając z otwartej furtki dla muzyki,
doskonale wiedział jak wykorzystać ten moment. Kompozytor, poprzez swoje
poszukiwania i odkrycia, dąży do uzyskania jeszcze nieznanych i nowych brzmień.
„Nowatorstwo Pendereckiego postawiło kompozytora przed niemałym problemem
skonstruowania jasnej, przejrzystej, a jednocześnie uniwersalnej notacji.” 1 Przez
całe swoje życie, począwszy od roku 1958 2 dokonuje poszukiwań korzystając ze
swoistych efektów, tworzy zupełnie nowy muzyczny świat, „którego podstawą jest
brzmienie (…) niebędące sumą czy wypadkową związków melodyczno -
harmonicznych i innych pozostałych elementów muzyki, lecz brzmienie bardziej
elementarne, wydobyte wprost z budowy i substancji instrumentu (…)” 3 , powstające
między innymi przez wytworzone nowe zupełnie sposoby artykulacji. Unika
dźwięków konwencjonalnych, ale jak sam twierdzi „te na pozór nowe brzmienia
wiążą się z bardzo dawnymi nawykami(…), skądś się przecież wziął nawyk (…)
odczuwania tego zjawiska, ja go nie wymyśliłem. Wprowadzone przeze mnie środki
stanowią tylko rozszerzenie charakterystycznego brzmienia tego (smyczkowego
przyp. J. S.) instrumentu (…)” 4
1 Lisicki K., Szkice (…) s. 77
2
Rok 1958 jest uważany za czas powstania pierwszego dzieła Krzysztofa Pendereckiego. Por
literatura.
3
Zieliński T., Dramat (…) s. 14
4 Zieliński T., Współczesny kompozytor a tradycja. (…)
4
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
 
Pojęcie „wczesna twórczość Pendereckiego” nie jest jednoznacznie
określone. Odnośna literatura tematyczna pozwala wyróżnić następujące określenia:
„młody Penderecki” 5 , „wczesna twórczość Pendereckiego” 6 , „wczesne dzieła” 7 ,
„późne dzieła Pendereckiego” 8 , „okres dojrzały” 9 , lecz nie precyzyjnej definicji.
Najczęstszym podziałem, jaki się stosuje dla okresów twórczości Pendereckiego,
jest podzielenie całej twórczości na kilka działów czasowych.
M. Tomaszewski wyróżnia sześć faz 10 : 1) „mocne wejście” 1958–60 (faza Psalmów
Dawida ), 2) „czas prób i doświadczeń” 1960–66 (faza Trenu ), 3) „przełom i
pierwsza synteza” 1965–71 (faza Pasji ), 4) „interludium: lata sublimacji” 1971–75
(faza Magnifikatu ), 5) „czas dialogu z odnaleziona przeszłością” 1976–85 (faza
Raju utraconego ), 6) „u progu wielkiej syntezy” 1985 –93 (faza Czarnej maski ). Z
kolei U R. Robinsona występuje pięć faz 11 : 1) „preludium” 12 , „explosions” (m.in.
Tren, Anaklasis ), 3) „consolidations” ( Stabat Mater, Pasja, Diabły z Loudun ), 4)
„retrospectives” (m.in. I Koncert skrzypcowy, Raj utracony ), 5) „syntesis” (utwory
komponowane w latach 90-tych). R. Chłopicka wyznacza osiem faz twórczości 13 ,
które łączą się z różnymi celami poszukiwań kompozytorskich: 1) „indywidualnego
języka” 1958–62 (od Emanacji do Fluorescencji ), 2) „wartości uniwersalnych”
1963–74 (od Pasji do Magnifikatu ), 3) „utraconego raju muzyki” 1974–80 (od Raju
utraconego do II Symfonii ), 4) „narodowej tożsamości” 1980–84 (od Te Deum do
Polskiego Requiem ), 5) „ekstremalnych napięć” 1984–86 (w kręgu Czarnej maski ),
6) „nowych doświadczeń” 1986–92 (między Sinfoniettą i Ubu Królem ), 7)
„klasycznego piękna” 1992–95 (od Kwartetu klarnetowego do II Koncertu
skrzypcowego ), 8) „wielkiej syntezy” po 1995 roku. ( Siedem bram Jerozolimy,
Credo ). Oprócz powyższych podziałów w Encyklopedii Muzycznej występuje
jeszcze jeden, mianowicie trójfazowy: 1) Kojarzona z estetyką awangardy,
młodzieńczą fascynacją eksperymentem brzmieniowym (1958 do połowy lat 70-
tych); 2) Zerwanie z prometejską koncepcją sztuki awangardowej. Za początek tego
rozdziału uważa się
Przebudzenia Jakuba . Jest to okres poszukiwania
5 Zieliński T., Dramat (…) s. 8
6
Koncepcja, notacja, realizacja (…)
7 Encyklopedia Muzyczna s. 21
8
Zieliński T., Dramat (…) s. 146
9 Tamże s. 12
10
Tomaszewski M., Słowo i dźwięk (…) s. 314
11 Robinson R., Krzysztof Penderecki a Guide to His Works op cit Encyklopedia muzyczna s. 22
12
Niestety w Encyklopedii Muzycznej nie znalazł się podział czasowy u Robinsona.
13 Chłopicka R., Krzysztof Penderecki, Między sacrum a profanum s. 179 - 211
5
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
 
„eufonicznego” brzmienia, oraz odkrywanie kulturowych korzeni; 3) Od 1991 ( Ubu
Król ). nawiązanie do tradycji muzycznej będącej środkiem do uzyskania efektu
absurdalnej groteski, do 1993r. ( Sanctus z Polskiego Requiem ) , gdzie pojawia się
preferowany odtąd typ „muzycznej ekspresji łączony z wrażeniem emocjonalnej
równowago i radosnej pogody” 14 .
Powyższe przykłady wskazują, iż pojęcie „wczesnej twórczości”, mimo iż
jest realnie odnotowane, (choć nienazwane w żadnym z podziałów), nie posiada
cezur, między którymi można by się poruszać. Na potrzeby pracy określenie
„wczesna twórczość” będzie się charakteryzować następującymi cechami:
1) Za cezurę inicjalną obieram rok 1958, który jest uważany za okres powstania
Pendereckiego 15 ,
pierwszej
kompozycji
oraz
początek
jego
drogi
kompozytorskiej.
2) Cezurą finalną będzie rok 1965 (początek przełomu i pierwszej syntezy 16 ), w
którym zostaje ukończona Pasja , stająca się utworem spornym, w stwierdzeniu
czy jest to utwór awangardowy, czy od awangardy odbiegający swą formą i
treścią 17 .
Wczesna twórczość Pendereckiego obfituje w efekty, które można
uporządkować wg następujących ogólnych kategorii:
a) „Między brzmieniem ciągłym (linią, klasterem) a quasi-chaotycznym
następstwem impulsów akustycznych.
b) Między efektem dźwiękowym (o określonej wysokości) a quasi-szmerowym (o
nieokreślonej wysokości), wydobywanym z tradycyjnych instrumentów 18 , (…) i
rozmaitych przedmiotów w nietradycyjny sposób” 19 .
Kategorii tych nie pozostawiam w formie ostatecznie zamkniętej, ale rozbijam na
szczegółowe podkategorie 20 .
14
Encyklopedia Muzyczna s. 21
15 Pierwszy oficjalny utwór Krzysztofa Pendereckiego powstaje w roku 1958, i są to Psalmy Dawida
(por. Literatura).
16 Tomaszewski M., Słowo i dźwięk (…) s. 314
17
Po wykonaniu Pasji awangardyści w Polsce stwierdzili, że Penderecki zdradził awangardę.
Zieliński T., Dramat (…) s.9
18
Lisicki K., Szkice (…) s. 74
19 Encyklopedia Muzyczna s. 22
Lub niezgodny z ich pierwotnym przeznaczeniem przyp. J. S.
20 Por. Rozdział II
6
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
 

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin