Wojciech Gerson
Polski malarz, rysownik-ilustrator, pedagog i krytyk sztuki związany z Warszawą, czołowy reprezentant akademizmu i realizmu lat 80. i 90., urodził się w Warszawie w 1831 zmarł w 1901 tamże.
Gerson należał do najwybitniejszych przedstawicieli polskiego dziewiętnastowiecznego akademizmu; zasłużył się także w znaczący sposób dla rozwoju szkolnictwa i życia artystycznego Warszawy. Swą edukację artystyczną rozpoczął w 1844 roku na Oddziale Architektury warszawskiej Szkoły Sztuk Pięknych; w latach 1845-1850 studiował w tejże szkole malarstwo pod kierunkiem J. F. Piwarskiego, C. Breslauera i M. Zaleskiego; dyplom uzyskał w 1851. W okresie 1849-1853 związał się z grupą absolwentów SSP skupionych wokół Marcina Olszyńskiego, z którymi przemierzał pieszo kraj, Kielecczyznę, Pojezierze Augustowskie, Lubelszczyznę, Mazowsze i Kujawy, zwiedzał Wilno i Kowno w celu rysunkowego dokumentowania typowych dla różnych regionów mieszkańców miast, miasteczek i wsi. Zgromadzone wówczas studia i szkice wykorzystał w albumie litograficznym "Ubiory ludu polskiego" (1855); sięgnął do nich także ilustrując wydawnictwo O. Kolberga "Lud" (wydawane od 1865). Kolejną wyprawę po Małopolsce, Podhalu i Tatrach odbył w 1860; etnograficzne zainteresowania Gersona i obiektywistyczna obserwacja otaczającej rzeczywistości znalazły wyraz w krajobrazowych notatkach utrzymanych w realistycznej konwencji. W latach 1852-1853 artysta wykonał techniką olejną kilka pannaux dekoracyjnych na blasze będących częścią wystroju wnętrz statków pasażerskich Żeglugi Parowej "Płock" i "Włocławek" (m.in. "Warszawa widziana od Pragi"; "Widok Włocławka"). W okresie 1853-1855 kontynuował naukę w akademii petersburskiej. W 1859 został tu wyróżniony tytułem "niekłassnyj chudožnik" w dziedzinie malarstwa historycznego i portretowego, w 1873 otrzymał tytuł akademika, zaś w 1878 został uhonorowany tytułem profesora tejże uczelni. W okresie 1856-1858 doskonalił swój warsztat artystyczny w Paryżu uczęszczając przez trzy miesiące do pracowni L. Cognieta oraz samodzielnie studiując sztukę dawnych mistrzów w muzeach i galeriach. W gronie polskich twórców osiadłych na emigracji, m.in. Cypriana Norwida, Henryka Pillatiego, Franciszka Tepy i Teofila Kwiatkowskiego prowadził dyskusje na temat sztuki narodowej. Po powrocie do Warszawy otworzył własną pracownię przy ul. Miodowej, z której korzystała znaczna grupa malarzy, m.in. Franciszek Kostrzewski, Józef Simmler, Józef Szermentowski i Władysław Bakałowicz. Znakomicie osadzony w środowisku artystycznym zainicjował wraz z A. Schouppém powstanie w 1858 Krajowej Wystawy Sztuk Pięknych przekształconej później w Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych. W latach 1877-1878 i 1882-1883 pełnił funkcję wiceprezesa TZSP; w ramach działalności tej instytucji był animatorem i współorganizatorem wielu ważnych przedsięwzięć artystycznych, publicystycznych i kolekcjonerskich. W 1867 objął stanowisko nauczyciela rysunku w Instytucie Głuchoniemych, które piastował do 1871; w 1872 wykładał teorię i historię sztuki w Zakładzie Szmita dla kobiet. W 1871 podjął pedagogiczne obowiązki w warszawskiej Klasie (Szkole) Rysunkowej, w której wykształcił do 1896 całą plejadę artystów, m.in. Józefa Chełmońskiego, Stanisława Lentza, Edwarda Okunia, Józefa Pankiewicza, Władysława Podkowińskiego, Jana Stanisławskiego i Leona Wyczółkowskiego. Od 1867 nauczał prywatnie w swej pracowni, do której przyjmował także studentki i amatorów. Kładł duży nacisk na studium z natury i na warsztat rysunkowy. Zaszczepił swym uczniom szacunek dla tradycji malarstwa i jednocześnie poczucie własnej niezależności twórczej; odrzucił jednak nowe prądy artystyczne, zarówno impresjonistyczną wrażeniowość jak symbolistyczną metaforykę. Najwyżej w hierarchii wartości sytuował malarstwo historyczne o patriotyczno-dydaktycznej wymowie.
W okresie 1877-1878 prowadził wykłady dla rzemieślników w Muzeum Przemysłowym. Bardzo bogata działalność ilustratorska Gersona obejmowała rysunki zdobiące czasopisma i książki, m.in. K. W. Wójcickiego "Życiorysy znakomitych ludzi" (1850), Władysława Syrokomli "Królewskich lutnistów" (1857), Adama Mickiewicza "Pisma" (1858), Ignacego Krasickiego "Bajki i przypowieści" (1868) oraz "Świat Polski w zabytkach sztuki" (1884-1885). Dokumentacyjną wartość miał wydany przez Gersona wraz z A. Lerue album "Widoki Warszawy" (1852), oraz wraz z H. Skimborowiczem - "Willanów. Album widoków i pamiątek..." (1877). Pedagogiczne cele przyświecały mu przy tłumaczeniu dzieł z zakresu teorii i praktyki malarskiej, Leonarda da Vinci "Rozprawy o malarstwie" (Warszawa 1876), J. Bochenka "Normalnej postaci mężczyzny i kobiety wykreślonej nowym sposobem" (Warszawa 1895), J. Del Medico "Anatomii dla użytku malarzów i rzeźbiarzów ułożonej" (Warszawa 1877) i H. Mayeux "Pomysłowości zdobniczej" (Warszawa 1898). Do najważniejszych prac Gersona z zakresu teorii i historii sztuki należały książki "Współczesne kierunki malarstwa" (Warszawa 1876) i "Znawstwo prawdziwe czy rzekome w malarstwie" (Warszawa 1895). Zajmował się także krytyką artystyczną, wygłaszał popularyzatorskie odczyty, pisał wspomnienia (m.in. "Jednodniówka. Pamięci profesorów i kolegów b. Szkoły Sztuk Pięknych", Warszawa 1897). Pełnił funkcję kierownika artystycznego czasopism "Przyjaciel dzieci" (1861) i "Wieniec" (1872); w 1900 założył dwutygodnik "Świat artystyczny". Jego wielostronna działalność obejmowała także teatr; projektował dekoracje ścienne dla gmachów teatralnych (plafon Teatru Wielkiego) oraz kostiumy sceniczne, komponował żywe obrazy o tematyce historycznej, oparte na ludowych legendach i dziełach literackich (m.in. "Dziadach" Mickiewicza, 1877; "Starej Baśni" Kraszewskiego, 1885). Artysta uczestniczył w wielu wystawach krajowych i zagranicznych; prezentował swe prace w warszawskim TZSP (corocznie 1860-1900), Salonie Artystycznym (1888-1899) i Salonie A. Krywulta (1887, 1889, 1892, 1893, 1896, 1900) oraz w krakowskim Towarzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych (1855-1901); wziął udział w Pierwszej Wielkiej Wystawie Sztuki Polskiej urządzonej w Krakowie w 1887. Został uhonorowany medalem na Powszechnej Wystawie w Wiedniu (1873), Międzynarodowej Wystawie Sztuki w Paryżu (1889), Światowej Wystawie w Chicago (1893) i Międzynarodowej Wystawie Sztuki w San Francisco (1894). Indywidualna wystawa zorganizowana za życia artysty odbyła się w Lublinie w 1884 roku. W zakresie stosowanych przez Gersona technik mieściło się malarstwo freskowe, olejne i akwarelowe, rysunek i litografia. W jego repertuarze tematów pierwszorzędne miejsce zajmowały - zgodnie z kanonem sztuki akademickiej - kompozycje historyczne, alegoryczne i religijne. Alegorycznymi panneaux udekorował sale kilku warszawskich budynków, hotelu Victoria (1869-1870), gmachu pobernardyńskiego użytkowanego przez TZSP (1870), siedziby Towarzystwa Kredytowego Miejskiego (Miasto Warszawa dające opiekę i gościnność wszelkim objawom życia społecznego, 1880) oraz kamienicy Szlenkera (1883). Wykonał szereg malowideł i obrazów ołtarzowych do wnętrz kościołów katolickich i ewangelickich na terenach polskich, rosyjskich i austriackich, m.in. w Wojciechowicach koło Opatowa (1891). Dzieła te cechowała tradycyjna ikonografia, oraz znamienna dla akademickich norm estetycznych biegłość kompozycyjna i warsztatowa. W malarstwie sztalugowym Gersona istotną pozycję zajmowały obrazy historyczne dające wyraz patriotycznej postawie twórcy i wyznawanym przez niego historiozoficznym koncepcjom; w tym zakresie artysta aspirował do osiągnięcia rangi równej Janowi Matejce ("Chrzest Litwy", 1889). Obrazy takie jak "Opłakane apostolstwo. Apostolstwo germańskie u Słowian Pomorskich" (1866), "Krzyżacy w Polsce" (1875) czy "Bez ziemi - Pomorzanie przez Niemców wyparci na wyspy Bałtyku" (1888) przedstawiają tragiczne epizody z dziejów średniowiecznych podbojów ziem zachodnio-słowiańskich dokonywanych przez marchie germańskie i Krzyżaków. Podjęty przez Gersona temat inwazji niemieckich kolonistów na terytoria słowiańskie stał się swoistą manifestacją patriotyczną; miał bowiem metaforyczny wymiar nawiązujący do bieżącej sytuacji na terenie prowincji pomorskiej, która poddawana była konsekwentnej polityce germanizacji i rugowania "elementu polskiego". Opromieniony sławą znakomitego akademika i nagrodzony licznymi medalami twórca opowiedział się za sztuką zaangażowaną w sprawę narodową ("Powrót Kazimierza Odnowiciela", 1887). Umiejętnie rozegraną dramaturgię historycznych kompozycji Gersona budowały wymowne, teatralne gesty aktorów przedstawienia ("Śmierć Przemysława", 1887); znakomicie opanowany warsztat malarski przejawił się tu w zrównoważonej kompozycji, perfekcyjnym rysunku i wyrazistym, "reliefowym" modelunku światłocieniowym form ("Kiejstut i Witold więźniami Jagiełły", 1873; "Kopernik wykładający astronomię w Rzymie", 1876; "Sobiesciada", 1889).
Obok konwencjonalnych obrazów o tematyce maryjnej ("Matka Boska Anielska", 1881) i chrystologicznej ("Chrzest Chrystusa", 1879), Gersona interesowały wątki hagiograficzne, którym nadawał na w pół rodzajowy charakter. Artysta modyfikował niekiedy uświęcone tradycją schematy malarstwa sakralnego wprowadzając w tłach swych kompozycji widoki rodzimego krajobrazu ("Pustelnica", 1898); łączył motywy religijne z malarstwem plenerowym, w którym przejawił się jego bezpośredni, wyzwolony od z góry założonych norm estetycznych stosunek do natury. Utrzymane w realistycznej konwencji malarstwo pejzażowe Gersona było największym wkładem, jaki artysta wniósł w rozwój polskiej sztuki dziewiętnastowiecznej. Wyrosło ono z etnograficznych upodobań twórcy ("Góral podczas zimy wędrujący", 1857), z zainteresowania życiem polskiej wsi ("Pogrzeb wiejski", 1855), z zachwytu pięknem rodzimego krajobrazu ("Krajobraz pochmurny z krowami", 1865). Artysta szczególnie ukochał scenerię Tatr; ukazywał mroczne wnętrza lasów, zatrzymywał się przy zwaliskach skalnych głazów, utrwalał widoki monumentalnych masywów górskich; sugestywnie oddawał rozproszone światło i przejrzystość atmosfery znamienne dla wysokich partii gór ("Wyschnięty potok w Tatrach", 1893). Wąska skala brązów, szarości i zieleni wraz ze swobodnym sposobem malowania odbiegają tu od akademickich kanonów wpisując się w obszar sztuki realizmu ("Cmentarz w górach", 1894). W nurcie realistycznym mieści się też dojrzałe malarstwo portretowe Gersona ("Portret własny", 1875; "Głowa chłopki", 1885); psychologiczna analiza modela zyskała tu przewagę nad konwencjonalnym upozowaniem i dbałością o wierne odtworzenie detali kostiumów i otoczenia portretowanych osób znamiennym dla wczesnych wizerunków twórcy.
Ruiny baszty zamkowej w Ojcowie 1850. Olej na tekturze. 40,5 x 30 cm. Muzeum Narodowe, Warszawa.
Widok Płocka 1852. Olej na blasze. 50,5 x 79 cm. Muzeum Narodowe, Warszawa.
Droga nad potokiem 1854. Olej na płótnie. 53 x 64 cm. Muzeum Narodowe, Kraków.
Spotkanie na drodze z Trok do Wilna?. Ołówek, akwarela, gwasz, papier. 21,5 x 27,3 cm. Muzeum Narodowe, Warszawa.
Przed chatą1856. Olej na płótnie. 60 x 74 cm., Muzeum Narodowe, Warszawa.
W Tatrach, 1860. Akwarela, papier. 17,3 x 19,6 cm. Muzeum Narodowe, Warszawa
Gdańsk w XVII wieku, 1865. Olej na płótnie. 103,5 x 147 cm., Muzeum Narodowe, Poznań.
Przy studni, 1870. Olej na płótnie. 86 x 86 cm., Muzeum Narodowe, Warszawa
Zabójstwo Przemysława II w Rogoźnie, 1881. Olej na płótnie. 154 x 231 cm., Muzeum Narodowe, Warszawa.
Zjawa Barbary Radziwiłłówny, 1886. Olej na płótnie. 281 x 189 cm., Muzeum Narodowe, Poznań.
Dziewczyna z gołąbkiem (Przesłanie miłości), 1886. Olej na płótnie. 89 x 71,5 cm., Muzeum Narodowe, Poznań.
Kazimierz Wielki i Żydzi, olej płótno, po 1891, Muzeum Narodowe, Warszawa.
Zwał skalisty w Dolinie Białej Wody w Tatrach, 1892. Olej na płótnie. 80,5 x 69 cm. Muzeum Narodowe, Warszawa.
Cmentarz w górach, 1894. Olej na płótnie. 67 x 100 cm., Muzeum Narodowe, Warszawa.
Krajobraz tatrzański, Po 1894. Olej na Tekturze. 24 x 33,8 cm., Muzeum Narodowe, Warszawa.
Odpoczynek, 1895. Olej na płótnie. 143 x 195 cm., Muzeum Narodowe, Warszawa.
Babcia idzie!, 1897. Olej na płótnie. 174 x 117 cm. Muzeum Narodowe, Warszawa.
Kiejstut i Witold więźniami Jagiełły, 1873. Olej na płótnie. 251 x 356 cm., Muzeum Sztuki, Łódź.
2
iskierka_1986