własciwosci zdrowotne oleju z rekina.pdf

PRACE POGL¥DOWE

Wiktor B. SZOSTAK

Dorota SZOSTAK-WÊGIEREK

W³aciwoci zdrowotne oleju z rekina

Health properties of shark oil

Zak³ad Profilaktyki Chorób

¯ywieniowozale¿nych

z Poradni¹ Chorób Metabolicznych

Instytut ¯ywnoci i ¯ywienia w Warszawie

Kierownik: Prof. dr hab. med.

Longina K³osiewicz-Latoszek

Oleje rybie s¹ ród³em substancji

od¿ywczych o du¿ym znaczeniu proz-

drowotnym. Do najwa¿niejszych nale-

¿¹ niezbêdne nienasycone kwasy

t³uszczowe (NNKT n-3), alkiloglicero-

le i skwalen. NNKT n-3 maj¹ du¿e zna-

czenie w profilaktyce mia¿d¿ycy, nato-

miast alkiloglicerole i skwalen odgry-

waj¹ rolê jako modulatory uk³adu im-

munologicznego w zwalczaniu chorób

infekcyjnych i nowotworowych. Olej z

w¹troby rekina zawiera du¿e iloci al-

kilogliceroli i skwalen oraz umiarkowa-

ne stê¿enia NNKT n-3. Z tego powodu

stosowany jest w terapii wspomaga-

j¹cej choroby nowotworowej, szcze-

gólnie w radioterapii oraz w chorobach

infekcyjnych.

Fish oils are the source of nutri-

ents important for health maintenance.

The most significant are essential fatty

acids (EFA) of n-3 family, alkylglycerols

and squalene. N-3 EFA are of great

importance in atherosclerosis preven-

tion. Alkylglycerols and squalene are

modulators of immunity to infections

and cancer. Shark liver oil contains

great amounts of alkylglycerols and

squalene, and moderate of n-3 EFA.

Therefore, it is used as an adjunctive

agent in cancer therapy, especially in

radiotherapy, and in the treatment of

infectious diseases.

Dodatkowe s³owa kluczowe:

wielonienasycone kwasy t³uszczowe n-3

alkiloglicerole

skwalen

olej z w¹troby rekina

Additional key words:

n-3 polyunsaturated fatty acids

alkylglycerols

squalene

shark liver oil

Adres do korespondencji:

Prof. dr hab. med. Wiktor Szostak

Zak³ad Profilaktyki Chorób

¯ywieniowozale¿nych

z Poradni¹ Chorób Metabolicznych

Instytut ¯ywnoci i ¯ywienia w Warszawie

02-903 Warszawa, ul. Powsiñska 61/63

Tel./Fax: 022 842 49 47

Zainteresowanie prozdrowotnymi w³a-

ciwociami t³uszczów rybich zosta³o zapo-

cz¹tkowane pracami Banga, Dyerberga i

wsp., którzy w pocz¹tkach lat siedemdzie-

si¹tych zwrócili uwagê na znacznie ni¿sze

stê¿enia lipidów w surowicy Eskimosów

grenlandzkich w porównaniu z Duñczykami

i Eskimosami ¿yj¹cymi w Danii, co kojarzyli

z bardzo rzadkim wystêpowaniem choroby

wieñcowej wród Eskimosów ¿yj¹cych w

naturalnym rodowisku Grenlandii [2,3]. Ni-

skie wystêpowanie choroby wieñcowej na

Grenlandii kontrastowa³o z wysokim spo¿y-

ciem t³uszczu przez Eskimosów. W kolejnej

pracy autorzy zwrócili uwagê na wysokie

stê¿enie kwasu eikozapentaenowego (EPA)

w lipidach surowicy Eskimosów grenlandz-

kich w porównaniu z populacjami w innych

krajach [15]. Zale¿noæ wysokiego stê¿enia

EPA w surowicy Eskimosów od du¿ego spo-

¿ycia tych kwasów w ¿ywnoci pochodze-

nia morskiego nasuwa³a siê samo przez siê,

a to nasuwa³o przypuszczenie o przeciw-

mia¿d¿ycowym dzia³aniu kwasu eikozapen-

taenowego.

Koncepcja ta zosta³a rozwiniêta w pó-

niejszych pracach Dyerberga, który wska-

zywa³ nie tylko na znacznie wiêksze spo¿y-

cie wielonienasyconych kwasów t³uszczo-

wych (NNKT) n-3 przez Eskimosów ni¿ Duñ-

czyków, lecz równie¿ na mniejsze spo¿ycie

wielonienasyconych kwasów t³uszczowych

n-6 [16,17]. Spo¿ycie NNKT n-3 przez Eski-

mosów by³o prawie 3-krotnie wiêksze ni¿ n-

6, a spo¿ycie przez Duñczyków cechowa³o

siê proporcj¹ odwrotn¹.

Póniejsze liczne publikacje dowiod³y

przeciwmia¿d¿ycowego dzia³ania NNKT n-

3, co sta³o siê powodem ustalenia normy

na zalecone spo¿ycie wielonienasyconych

kwasów t³uszczowych. Miêdzynarodowa

grupa ekspertów ustali³a nastêpuj¹ce zale-

cane spo¿ycie dla populacji europejskich:

NNKT n-6 4-8% energii, a NNKT n-3 2g

kwasu alfa-linolenowego i 200 mg kwasów

eikozapentaenowego i dokozaheksaenowe-

go dziennie (DHA) [22].

Naturalnym ród³em kwasu alfa-linole-

nowego dla cz³owieka s¹ liciaste warzywa

i oleje lniany, rzepakowy i sojowy, a ród³em

EPA i DHA t³uste ryby morskie, które w ra-

zie potrzeby mo¿na zast¹piæ kapsu³kowa-

nymi olejami rybimi [10,14,34]. Pacjentom

z chorob¹ niedokrwienn¹ serca zaleca siê

spo¿ywanie oko³o 1 g kwasów eikozapen-

taenowego i dokozaheksaenowego dzien-

nie [34]. Taka iloæ trudna jest do osi¹gniê-

cia poprzez spo¿ycie naturalnych produk-

tów ¿ywnociowych. Konieczna jest suple-

mentacja diety olejami rybimi.

W badaniu DART spo¿ywanie przez 2

lata ryb 2 razy w tygodniu lub oleju rybiego

1,5 g dziennie przez mê¿czyzn po zawale

serca spowodowa³o 16% zmniejszenie wy-

stêpowania epizodów wieñcowych i 29%

umieralnoci ogólnej [wg 32]. W badaniu

GISSI-Prevenzione spo¿ywanie przez 3,5

roku olejów rybich (EPA + DHA 1 g dzien-

nie) przez pacjentów po zawale serca spo-

wodowa³o 30% redukcjê zgonów z powodu

chorób uk³adu kr¹¿enia i 45% redukcjê na-

g³ych zgonów [wg 32]. W Indian Experiment

of Infarct Survival spo¿ywanie przez 1 rok

oleju rybiego w iloci dostarczaj¹cej 1,08 g

EPA dziennie lub oleju z gorczycy dostar-

czaj¹cego 2,9 g kwasu alfa-linolenowego

dziennie przez pacjentów po zawale serca

spowodowa³o 30% zmniejszenie ponow-

nych epizodów wieñcowych po oleju rybim i

19% zmniejszeniu w grupie spo¿ywaj¹cej

olej z gorczycy [wg 32].

Na podstawie wspó³czesnej wiedzy

przyjmuje siê, ¿e w profilaktyce mia¿d¿ycy

du¿e znaczenie ma nie tylko zwiêkszone

Przegl¹d Lekarski 2006 / 63 / 4

223

spo¿ycie NNKT n-3, lecz równie¿ niski sto-

sunek NNKT n-6 /NNKT n-3 w ¿ywieniu.

Znaczenie profilaktyczne niskiego stosun-

ku wielonienasyconych kwasów t³uszczo-

wych z rodziny n-6 do n-3 t³umaczone jest

ró¿nic¹ w intensywnoci dzia³ania eikoza-

noidów, powstaj¹cych w organizmie cz³owie-

ka z tych kwasów. Zarówno kwas arachido-

nowy (rodzina n-6), jak i eikozapentaenowy

(rodzina n-3) s¹ substratem do syntezy

tromboksanów (TXA), prostacyklin (PGI) i

leukotrienów (LTB). Kwas arachidonowy,

powstaj¹cy w organizmie z kwasu linolowe-

go, ulega przemianom do wysoce aktyw-

nych TXA2, PGI2, LTB4. Natomiast kwas

eikozapentaenowy, powstaj¹cy z kwasu al-

falinolenowego, jest ród³em ³agodnie dzia-

³aj¹cych TXA3 i LTB5 oraz silnie dzia³aj¹cej

PGI3. W konsekwencji ma³ego spo¿ycia

kwasów n-6, a du¿ego n-3, przewa¿a prze-

ciwmia¿d¿ycowe dzia³anie prostacykliny

nad promia¿d¿ycowym dzia³aniem trombok-

sanu i leukotrienów.

Dla cis³oci nale¿y jednak dodaæ, ¿e nie

wszystkie prace potwierdzaj¹ skutecznoæ

NNKT n-3 w profilaktyce mia¿d¿ycy. Meta-

analiza 48 randomizowanych badañ z gru-

pami kontrolnymi i 41 badañ kohortowych

nie wykaza³a wp³ywu spo¿ywania ryb lub

suplementów dietetycznych zawieraj¹cych

NNKT n-3 na umieralnoæ ogóln¹ lub wy-

stêpowanie epizodów wieñcowych [31].

Ocena wp³ywu NNKT n-3 na wystêpowanie

nowotworów okaza³a siê niemo¿liwa do

wykonania w tej metaanalizie. Jednak¿e

recenzenci tej du¿ej pracy wnioskowali, ¿e

nie wynika z niej wniosek o celowoci znie-

chêcania ludzi do spo¿ywania produktów

zawieraj¹cych NNKT n-3. Wnioskowali na-

tomiast na rzecz dalszego prowadzenia ba-

dañ.

Wymieniona wy¿ej metaanaliza kontra-

stuje z podobnym badaniem Ka He i wsp.,

którzy wykazali ujemn¹ korelacjê spo¿ycia

ryb i zgonami na chorobê niedokrwienn¹

serca [26].

Mimo wy¿ej wyra¿onej w¹tpliwoci god-

ne podkrelenia jest, ¿e zarówno krajowe

jak i miêdzynarodowe grupy ekspertów wy-

ranie wskazuj¹ na celowoæ zwiêkszania

spo¿ycia NNKT n-3 w profilaktyce chorób

sercowo-naczyniowych [12,34]. Zalecenia

American Heart Association podane s¹ w

tabeli I. Przypuszczalne mechanizmy kar-

dioprotekcyjnego dzia³ania NNKT n-3 przed-

stawiono w tabeli II. To zagadnienie zosta³o

szerzej omówione w ostatniej publikacji z

naszego Instytutu [10].

Od siebie pragniemy dodaæ, ¿e oleje

rybie powinny byæ podawane jako suple-

menty diety przeciwmia¿d¿ycowej, to jest

diety ródziemnomorskiej lub o podobnych

w³aciwociach.

Szczególnie interesuj¹cym rodzajem

olejów rybich jest olej z rekina. Poza NNKT

n-3 zawiera on du¿e iloci alkilogliceroli i

skwalenu. By³ on od dawna u¿ywany przez

rybaków w Szwecji i Norwegii do leczenia

ran, infekcji oddechowych i pokarmowych,

a tak¿e w limfadenopatii. Póniejsze bada-

nia pozwalaj¹ s¹dziæ, ¿e lecznicze w³aci-

woci oleju z rekina zale¿¹ od alkilogliceroli

i skwalenu.

Alkiloglicerole wystêpuj¹ tak¿e w orga-

nizmach innych zwierz¹t, równie¿ u cz³owie-

Tabela I

Zalecenia AHA na temat spo¿ycia kwasów t³uszczowych omega-3 [34].

AHA recommendation concerning omega-3 fatty acid consumption.

(

ChNS choroba niedokrwienna serca; ALA kwas alfa-linolenowy; wysokie stê¿enie w surowicy

Tabela II

Potencjalne mechanizmy poprzez które kwasy

t³uszczowe omega-3 mog¹ zmniejszaæ ryzyko

chorób sercowo-naczyniowych [34].

Potential mechanisms by which omega-3 fatty acids

decreased risk of cardio-vascular diseases.

(

¯ zahamowanie

ka. Stwierdzono je w szpiku, ledzionie,

w¹trobie, a tak¿e w mleku. Stymuluj¹ one

erytropoezê, trombocytozê i granulocytozê

[18,38,44]. W badaniach in vitro wykazano,

¿e zwiêkszaj¹ aktywnoæ fagocytarn¹ ma-

krofagów [4,30,57]. Wynika z tego, ¿e oma-

wiane zwi¹zki odgrywaj¹ rolê jako stymula-

tory nieswoistej odpornoci organizmu.

Wykazano, ¿e metoksy-pochodne alkilogli-

ceroli charakteryzuj¹ siê dzia³aniem prze-

ciwbakteryjnym i przeciwgrzybiczym [5,25].

Alkiloglicerole stanowi¹ tak¿e substrat do

syntezy czynnika aktywuj¹cego p³ytki krwi

(PAF) [27].

Wysoce obiecuj¹ce s¹ obserwacje

wskazuj¹ce na mo¿liwoæ wykorzystania

stymulacji uk³adu immunologicznego przez

alkiloglicerole w zwalczaniu chorób nowo-

tworowych. Zauwa¿ono, ¿e stê¿enie oma-

wianych zwi¹zków wzrasta w komórkach

nowotworowych. Pugliese i wsp. przypusz-

czaj¹, ¿e jest to nastêpstwem naturalnego

wysi³ku organizmu na rzecz kontroli rozple-

mu komórkowego, bowiem alkiloglicerole

hamuj¹ kinazê bia³kow¹ C [47]. Ponadto

Wang i wsp. w badaniach in vitro wykazali,

¿e metoksy-pochodne alkilogliceroli hamu-

j¹ proliferacjê ludzkich komórek raka okrê¿-

nicy [56].

Równie¿ w badaniach in vivo wykaza-

no, ¿e alkiloglicerole s¹ u¿yteczne w terapii

nowotworów. Dzia³aj¹ one cytotoksycznie na

komórki nowotworowe i hamuj¹ ich prolife-

racjê poprzez blokowanie kinazy proteino-

wej C [1,7,9,23]. Wysoce interesuj¹ce s¹

obserwacje Brohulta, ¿e alkiloglicerole ce-

chuj¹ siê korzystnym dzia³aniem os³onowym

zmniejszaj¹c skutki uboczne radioterapii [7].

Ponadto badania Erdlenbrucha i wsp. do-

wiod³y, ¿e omawiane zwi¹zki u³atwiaj¹ prze-

nikanie leków z krwi do mózgu i nowotwo-

rów tego narz¹du [19-21].

Skwalen, prekursor w procesie syntezy

cholesterolu i innych steroli, jest umiarko-

wanym antyoksydantem. Regeneruje toko-

ferole poprzez redukcjê rodników tokofero-

lowych. Uwa¿a siê, ¿e jego systematyczne

spo¿ywanie poprawia stan zdrowia, a w

szczególnoci jest korzystny dla pacjentów

z chorobami serca, z cukrzyc¹ i z choroba-

mi w¹troby [6]. Poza olejem z w¹troby reki-

na wystêpuje tak¿e w ma³ych ilociach w

innych olejach rybich oraz w oleju oliwko-

wym. Z tego powodu spo¿ycie skwalenu w

krajach ródziemnomorskich jest wysokie,

siêgaj¹ce 400 mg dziennie, z czym niektó-

rzy autorzy wi¹¿¹ prozdrowotne w³aciwo-

ci diety ródziemnomorskiej [45,52]. Uwa-

¿a siê, ¿e skwalen zawarty w wydzielinie

gruczo³ów ³ojowych skóry, a w szczególno-

ci jego utlenione zwi¹zki, stanowi¹ ochro-

nê przeciw promieniom UV.

Rao i wsp. donosili o chemoprewencyj-

nym wp³ywie skwalenu na raka okrê¿nicy u

szczurów [48]. W badaniach Smith'a i wsp.

skwalen i olej oliwkowy hamowa³y dowiad-

czalnie wywo³any rozwój nowotworów p³uc

u myszy [51]. Van Duuren i wsp. oraz Mura-

koshi i wsp. wykazali, ¿e skwalen hamuje

rozwój dowiadczalnie wywo³anych nowo-

tworów skóry u myszy [41,42,55]. Podobne

wyniki uzyska³ Desai i wsp. [13]. W pracy

Ohkuma skwalen zastosowany u myszy z

miêsakiem spowodowa³ wyd³u¿enie ¿ycia

[43]. Z kolei Das i wsp. w badaniach in vitro

wykazali cytoprotekcyjny efekt skwalenu na

komórki szpiku kostnego [11].

Nie wszystkie badania jednak potwier-

dzaj¹ skutecznoæ skwalenu jako czynnika

przeciwnowotworowego. Scolastici i wsp. w

badaniach na szczurach nie byli w stanie

wykazaæ chemoprotekcyjnego efektu skwa-

lenu w stosunku do nowotworu w¹troby [49].

Istotnym problemem tak¿e, oczekuj¹cym na

rozwi¹zanie, s¹ obserwacje wskazuj¹ce na

mo¿liwoæ wywo³ania zapalenia stawów u

szczurów w nastêpstwie aktywacji uk³adu

immunologicznego przez podanie skwale-

nu [8,28,29,39]. Warto jednak podkreliæ, ¿e

w cytowanych badaniach skwalen podawa-

ny by³ parenteralnie, co nie daje mo¿liwoci

prostego prze³o¿enia na efekty ¿ywnoci lub

suplementów pokarmowych zawieraj¹cych

skwalen.

W podsumowaniu tej czêci artyku³u

nale¿y podkreliæ, ¿e skwalen, jako zwi¹zek

naturalnie wystêpuj¹cy w ¿ywnoci i spo¿y-

wany w niektórych krajach w du¿ej iloci,

224

Przegl¹d Lekarski 2006 / 63 / 4

W. Szostak i D. Szostak-Wêgierek

jest wysoce interesuj¹cy z powodu w³aci-

woci immunomodulacyjnych o mo¿liwym

dzia³aniu przeciwnowotworowym. Kelly w

swej publikacji z 1999 r. pisze, ¿e podsta-

wowym leczniczym zastosowaniem skwa-

lenu jest obecnie wspomagaj¹ca terapia w

nowotworach. Podkrela on, ¿e chocia¿

badania epidemiologiczne, dowiadczalne

oraz przeprowadzone na zwierzêtach suge-

ruj¹ w³aciwoci przeciwnowotworowe, to

jednak dotychczas nie dokonano obserwa-

cji na ludziach weryfikuj¹cych rolê skwale-

nu w leczeniu nowotworów z³oliwych [33].

Prozdrowotne w³aciwoci alkiloglicero-

li, skwalenu i NNKT n-3 uzasadniaj¹ próby

wykorzystania oleju z rekina i innych olejów

rybich w profilaktyce i terapii chorób wyma-

gaj¹cych wp³ywu na uk³ad odpornociowy.

Oleje o du¿ej zawartoci NNKT n-3 maj¹

przede wszystkim zastosowanie w profilak-

tyce mia¿d¿ycy, nasilaj¹ bowiem syntezê

³agodnie dzia³aj¹cego TXA3 i LTB5. By³y

tak¿e stosowane w leczeniu choroby Croh-

na, reumatoidalnym zapaleniu stawów, ³usz-

czycy, astmy oskrzelowej i alergii. Natomiast

oleje o du¿ej zawartoci alkilogliceroli i

skwalenu maj¹ zastosowanie w leczeniu

chorób wymagaj¹cych stymulacji uk³adu od-

pornociowego. Takie warunki spe³nia olej

uzyskiwany z w¹troby rekina.

Dotychczas by³ on stosowany jako lek

wspomagaj¹cy w leczeniu chorób nowotwo-

rowych, jako specyfik zapobiegaj¹cy ubocz-

nym efektom radioterapii nowotworów, w

leczeniu aft nawrotowych, infekcji dróg od-

dechowych i reumatoidalnego zapalenia

stawów. 1 g oleju z w¹troby rekina tasmañ-

skiego (preparat BioMarine) zawiera 211 mg

alkilogliceroli, 211 mg skwalenu i 43 mg

NNKT n-3.

Podstaw¹ teoretyczn¹ do klinicznego

wykorzystania oleju z rekina w leczeniu cho-

rób nowotworowych by³y wy¿ej opisane ba-

dania dotycz¹ce hamowania proliferacji ko-

mórek nowotworowych przez alkiloglicero-

le w badaniach in vitro i in vivo oraz prze-

ciwnowotworowe efekty stosowania skwa-

lenu u zwierz¹t dowiadczalnych. Podobne

efekty uzyskano poprzez zastosowanie ole-

ju z rekina.

Pedrono i wsp. w badaniach na myszach

wykazali, ¿e zarówno olej z rekina, jak i wy-

ekstrahowane z niego alkiloglicerole hamuj¹

wzrost raka p³uc. Wystêpowanie przerzu-

tów by³o mniejsze o 30 ± 9% u zwierz¹t

otrzymuj¹cych olej i o 64 ± 8% u otrzymuj¹-

cych oczyszczone alkiloglicerole [46]. Ob-

serwowali tak¿e mniejszy rozwój naczyñ

krwiononych w guzach u badanych zwie-

rz¹t.

Skopiñska-Ro¿ewska i wsp. równie¿

donosili o hamowaniu angiogenezy i wzro-

stu miêsaka u myszy poprzez podawanie

oleju z rekina w skojarzeniu ze skwalenem

[50].

Krotkiewski i wsp. w badaniach na ko-

mórkach ludzkich nowotworów jajnika, pro-

staty i sutka wykazali, ¿e olej z rekina po-

woduje apoptozê badanych komórek [35].

Olej z rekina by³ tak¿e stosowany u lu-

dzi. Brohult i wsp. donosili o mniejszej mier-

telnoci u pacjentek z rakiem macicy sto-

suj¹cych olej z rekina [7]. Materia³ przypad-

ków obejmowa³ 4404 kobiety. miertelnoæ

w ci¹gu 5 lat obserwacji wynosi³a 31% w

grupie stosuj¹cej olej i 39,6% w grupie kon-

trolnej.

Gurañska i wsp. badali przydatnoæ oleju

z rekina tasmañskiego w leczeniu aft nawro-

towych u 25 pacjentów. Olej stosowany by³

miejscowo na b³onê luzow¹ jamy ustnej.

Zaobserwowano zmniejszenie czêstoci

wystêpowania aft z 1,56/mie. przed lecze-

niem do 0,9/mie. w pierwszym miesi¹cu po

leczeniu [24]. Obserwowali tak¿e czêcio-

w¹ normalizacjê parametrów immunologicz-

nych. Polepszy³a siê odpowied neutrofilów

na opsonizowany zymosan i ester forbolu,

wzrós³ odsetek limfocytów T, wróci³ do nor-

my odsetek limfocytów B. Aktywnoæ hemo-

lityczna dope³niacza zmniejszy³a siê, zbli¿a-

j¹c siê do wartoci prawid³owych. Autorzy

wyrazili opiniê, ¿e olej z rekina poprzez po-

zytywne dzia³anie na uk³ad immunologicz-

ny mo¿e byæ stosowany jako rodek wspo-

magaj¹cy klasyczne leczenie aft.

Tchórzewski i wsp. stosowali olej z reki-

na tasmañskiego u 10 pacjentów z reuma-

toidalnym zapaleniem stawów [53]. Lek sto-

sowano w dawce 9 kaps. dziennie (5,13 g

oleju) przez 3 miesi¹ce, jako postêpowanie

wspomagaj¹ce klasyczne leczenie choroby

podstawowej. Wykazano normalizuj¹cy

wp³yw na stê¿enie sk³adowych uk³adu do-

pe³niacza, aktywnoæ komórek NK oraz ge-

nerowanie wytwarzania reaktywnych form

tlenu przez neutrofile krwi obwodowej.

Lewkowicz i wsp. oceniali wp³yw oleju z

w¹troby rekina tasmañskiego w dawce 9

kapsu³ek dziennie na stan kliniczny i wybra-

ne parametry immunologiczne u 19 osób z

nawracaj¹cymi infekcjami górnych dróg od-

dechowych [37]. Olej stosowano przez 2

miesi¹ce. Pacjenci innych leków nie przyj-

mowali. W momencie zakoñczenia leczenia

stwierdzono zmniejszenie czêstoci wystê-

powania infekcji górnych dróg oddechowych

w porównaniu do stanu przed leczeniem. Po

leczeniu stwierdzono wzrost odsetka limfo-

cytów T do wartoci obserwowanych u lu-

dzi zdrowych oraz wzrost produkcji reaktyw-

nych form tlenu przez neutrofile. Ten ostatni

parametr, pocz¹tkowo obni¿ony, uleg³ wzro-

stowi do wartoci zbli¿onych do prawid³o-

wych.

Tchórzewski i wsp. badali tak¿e wp³yw

oleju z rekina tasmañskiego na wybrane zja-

wiska odpornociowe u 10 osób zdrowych,

którym podawano 9 kapsu³ek oleju dzien-

nie przez 6 tygodni [54]. Badania obejmo-

wa³y: sk³adowe uk³adu dope³niacza, podsta-

wowe subpopulacje limfocytów T, komórek

NK i limfocytów B, profil cytokin wydziela-

nych przez limfocyty krwi obwodowej i wy-

twarzanie reaktywnych form tlenu przez gra-

nulocyty. Autorzy wnioskowali, ¿e olej z re-

kina tasmañskiego jest bezpiecznym czyn-

nikiem wspomagaj¹cym odpornoæ natural-

n¹ i mo¿e byæ stosowany jako bezpieczny

preparat wspomagaj¹cy leczenie immuno-

supresyjne.

Z kolei Lewkowicz i wsp. badali wp³yw

du¿ych dawek oleju z w¹troby rekina na

polaryzacjê limfocytów T i funkcjê neutrofili

krwi u 13 zdrowych ochotników [36]. Olej

podawano w dawce 30 kapsu³ek dziennie

(17,1 g oleju), co stanowi 3,6 g skwalenu;

3,6 g alkilogliceroli i 750 mg NNKT n-3, przez

okres 4 tygodni. Stwierdzono wzrost reak-

tywnoci neutrofili krwi obwodowej w stosun-

ku do patogenów bakteryjnych, wzrost sk³a-

dowej C4 uk³adu dope³niacza, wzrost ca³-

kowitej pojemnoci antyoksydacyjnej suro-

wicy, a tak¿e przewagê produkcji cytokin

typu 1 IFN-g, TFN-a i IL-2 przez komórki jed-

noj¹drzaste krwi obwodowej. Stwierdzono

jednak równie¿ wzrost stê¿enia cholestero-

lu w surowicy. Autorzy wnioskowali, ¿e olej

z w¹troby rekina w bardzo du¿ych dawkach

mo¿e mieæ korzystne dzia³anie u chorych z

nawracaj¹cymi zaka¿eniami bakteryjnymi,

wirusowymi i grzybiczymi. Wzglêdnym prze-

ciwwskazaniem do wysokich dawek oma-

wianego oleju s¹ choroby uk³adu sercowo-

naczyniowego z zaburzon¹ gospodark¹ li-

pidow¹ oraz choroby o pod³o¿u autoimmu-

nizacyjnym. Nale¿y jednak podkreliæ, ¿e w

pracach Gurañskiej, Tchórzewskiego i Lew-

kowicza nie by³o grup kontrolnych, co ogra-

nicza mo¿liwoæ poprawnego wnioskowania.

Przegl¹d powy¿szych badañ sugeruje

mo¿liwoæ stosowania oleju z w¹troby reki-

na jako terapii wspomagaj¹cej w leczeniu

chorób nowotworowych oraz jako stymula-

tora odpornoci w chorobach infekcyjnych.

Podobny wniosek wyci¹gn¹³ Pugliese na

podstawie dokonanego przegl¹du literatury

w 1998 r. [47]. Dzia³ania uboczne umiarko-

wanych dawek s¹ w zasadzie nieznane.

Wzrost stê¿enia cholesterolu w surowicy po

du¿ych dawkach obserwowany przez Lew-

kowicza i wsp. wymaga uwagi i potwierdze-

nia. Warto zauwa¿yæ, ¿e olej z rekina po-

wodowa³ wzrost poziomu cholesterolu tak-

¿e u chomików [58]. Wreszcie obserwacja

Mitre i wsp. o wp³ywie oleju z rekina poda-

wanego maciorom na leukocytozê i stê¿e-

nie IgG u prosi¹t jest godna uwagi [40].

Pimiennictwo

1. Andressen R., Modelell M.L., Weltzien H.U. et. al.:

Selective destruction of human leukemic cells by

alkylysophospholipids. Cancer Res. 1978, 38, 3984.

2. Bang H.O., Dyerberg J.: Plasma lipids and

lipoproteins in Greenlandie west-coast Eskimos. Acta

Med. Scand. 1972, 192, 85.

3. Bang H.O., Dyerberg J., Nielsen A.B.: Plasma lipid

and lipoprotein pattern in Greenlandie west-coast

Eskimos. Lancet 1971, 1, 1143.

4. Berdel W.E.: Ether lipids and analogs in eksperi-

mentol and cancer therapy. Lipids 1997, 22, 970.

5. Boeryd B., Hallgren B., Stallberg G.: Studies on

the effect of methoxy-substituted glycerol ethers on

tumour growth and metastasis formation. Bur. J. Exp.

Pathol. 1971, 52, 221.

6. Boskou D.: Olive oil. [W:] Mediterranean Diets. pod

red. A.P. Simopoulos i F. Visioli. World Review of

Nutrition and Dietetics vd. 87. Korger Bazylea 2000.

7. Brohult A., Brohult J., Brohult S.: Reduced mor-

tality in cancer patients after adminnistration of

alkylglycerols. Acta Obstet. Gynecol. Scond.1986, 65,

779.

8. Carlson B.C., Jansson A.M., Larsson A. et al.: The

Endogenous Adjuvant Squalene Can Induce a

Chronic T0-Cell-Mediated Arthritis in Rats. Am. J.

Pathology 2000, 156, 57.

9. Carroll K.: Fish oil and cancer. Chandra K.K. (red.)

Health effects of fish oils. 1989, ARTS Biomedical

Publishers and Distributors, St. Jahns Newfoundland,

398.

10. Cybulska B., K³osiewicz-Latoszek L.: Kwasy

t³luszczowe omega-3 w prewencji choroby niedo-

krwiennej serca. Kardiol. Pol. 2005, 62, 625.

11. Das B., Yeger H., Baruchel H. et al.: In vitro cyto-

protective activity of squalene on a bone marrow

versus neuroblastoma model of cisplatin-induced

toxicity. Implications in cancer chemotherapy. Eur. J.

Cancer 2003, 39, 2556.

12. De Backer G., Ambrosioni E., Borch-Johnsen K.,

et. al.: European guidelines on cardiovascular dis-

ease prevention in clinical practice. Eur. J. Cardio-

Przegl¹d Lekarski 2006 / 63 / 4

225

vascular. Prev. Rehab. 2003, 10, (Supl. 1), S1.

13. Desai K.N., Wei H., Lamartiniere C.A.: The pre-

ventive and therapeutic potencial of the squalene-

containing compound, Roidex, on tumor promotion

and regression. Cancer Lett. 1996, 19, 101, 93.

14. Din J.N., Newby D.E., Flapan A.D.: Omega-3 fatty

acids and cardiovascular disease fishing for a natu-

ral treatment. BMJ 2001, 328, 30.

15. Dyerberg J., Bang H.O., Hjorne N.: Fatty acid com-

position of the plasma lipids in Greenland Eskimos.

Am. J. Clin. Nutr. 1975, 28, 958.

16. Dyerberg J.: Eskimo experience n-3 News. Unsatu-

rated fatty acids and health. 1986, 1, 1.

17. Dyerberg J.: Lindenatederived polyunsaturated fatty

acids and prevention of atherosclerosis. Nutr. Rev.

1986, 44, 125.

18. Edkund T.: Protective effect of d,1-alfa-octadecyl-

glycerol ether in mice given total body x-irradiaton.

Nature 1974, 174, 1102.

19. Eerdlenbruch B., Alipour M., Fricker G. et. al.:

Alkylglycerol opening of the blood-brain barrier to

small and large fluorescence markers in normal and

C6 glioma-bearing rats and isolated rat brain capil-

laries. Br. J. Pharmacol. 2003, 140, 1201.

20. Erdlenbruch B., Jendrossek V., Eibl H.: Transient

and controllable opening of the blood-brain barrier

to cytostatic and antibiotic agents by alkylglycerols

in rats. Exp. Brain. Res. 2000, 135, 417.

21. Erdlenbruch B., Jendrossek V., Kugler W. et. al.:

Increased delivery of errucylphosphocholine to C6

gliomas by chemical opening of the blood-brain bar-

rier using intracarotid pentylglycerol in rats. Cancer

Chemother. Pharmacol. 2002, 50, 299.

22. Eurodiet core report. Nutrition and diet for healthy

lifestyles in Europe: science and policy implications.

Public Health Nutrition 2001, 4, 265.

23. Gonzales M., Schemel R.: Dietary fish oils inhibit

human breast coreinoma growth. Lipids 1993, 9, 827.

24. Gurañska N., Lewkowicz P., Urbaniak B. et al.:

Ocena skutecznoci leczenia aft nawrotowych olejem

z w¹troby rekina w aspekcie badañ klinicznych i im-

munologicznych. Pol. Merk. Lek. 2001, 63, 233.

25. Hallgren B., Stallberg G., Boeryd B.: Occerrence,

synthesis and biological effects of substituted glycerol

ethers. Progr. Chem. Fats other Lipids 1978, 16, 45.

26. He K., Song Y., Daviglus M.L., Liu K. et. al.: Accu-

mulated evidence on fish consumption and coronary

heart disease mortality. A metaanalysis of cohort stud-

ies. Circulation 2004, 109, 2705.

27. Hichami A., Duroudier V., Leblais V. et al.: Modu-

lation of platelet-activating factor production by in-

corporation of naturally occuring 1-o-alkylglycerols

in phospholippids of human leukemic monocyte-like

THP-1 cells. Eur. J. Biochem. 1997, 250, 242.

28. Holm B.C., Svelander L., Bucht A., et al.: The

arthritogenic adjuvant squalene does not accumu-

late in joints, but gives rise to pathogenic cells in both

draining and non-draining lymph nodes. Clin. Exp.

Immunol. 2002, 127, 430.

29. Holmdahl R., Lorentzen J.C., Lu S.: Arthritis induced

in rats with nonimmunogenic adjuvants as models

for rheumatoid arthritis. Immunol. Rev. 2001,184,

184.

30. Homma S., Yamamoto N.: Activation process of

macrophages after in vitro treatment of mouse

lymphocytes with dodecylglycerol. Clin. Exp.

Immunol. 1990, 79, 307.

31. Hooper L., Thompson R.L., Harrison R.A. et al.:

Omega-3 fatty acids for prevention and treatment of

cardiovascular disease. The Cochrane Database of

Systematic Reviews 2004. issue 3. Art. No

CD003177, publ 2, DOI:10.1002/14651858.

CD003177.publ.2

32. Hu F.B., Willett W.C.: Najlepsze diety w zapobieganiu

chorobie niedokrwwiennej serca. JAMA-PL 2003, 5,

331.

33. Kelly G.S.: Squalene and its potential clinical uses.

Altern Med. Rev. 1999, 4, 29.

34. Kris-Etherton P.M., Harris W.S., Appel L.J.: Fish

consumption, fish oil, omega -3 fatty acids and car-

diovascular disease. AHA scientific statement. Cir-

culation 2002, 106, 2747.

35. Krotkiewski M., Przybyszewska M., Janik P.: Cy-

tostatic and cytotoxic effects of alkylglycerols

(Ecomer). Med. Sci. Monit. 2003, 9, 131.

36. Lewkowicz P., Banasiak M., G³owacka E. et al.:

Modyfikuj¹cy wp³yw du¿ych dawek preparatu oleju

z w¹troby rekina na polaryzacjê limfocytów T i funkcjê

neutrofili krwi. Pol. Merk. Lek. 2005, 108, 686.

37. Lewkowicz P., Lewkowicz N., G³owacka E. et al.:

Rola alkilogliceroli, skwalenu i wielonienasyconych

kwasów omega-3 w zwalczaniu infekcji bakteryjnych

- modyfikacja naturalnych (wrodzonych) mechani-

zmów odpornoci. Probl. Ter. Monit. 2002, 13, 4.

38. Linman J.W.: Hemopoietic effects of glycerol ethers

III. Inactivity of schachyl alcohol. Proc. Soc. Exp. Biol.

Med. 1960, 104, 703.

39. Lorentzen J.C.: Identification of Arthritogenic

Adjuvants of Self and Foreign Origin. Scand. J.

Immunol 1999, 49, 45.

40. Mitre R., Etienne M., Martinais S. et al.: Humoral

defence improvement and haematopoiesis stimula-

tion in sows and offspring by oral supply of shark-

liver oil to mothers during gestation and lactation.

Br. J. Nutr. 2005, 94, 753.

41. Murakoshi M., Nishino H., Tokuda H. et al.: Inhibi-

tion by squalene of the tumor-promoting activity od

12-O-tetradecanoylphorbol-13-acetate in mouse-skin

carcinogenesis. Int. J. Cancer 1992, 52, 950.

42. Newmark H.L.: Is oleic acid or squalene the impor-

tant preventive agent? Am. J. Clin. Nutr. 2000, 72,

502.

43. Ohkuma T., Otagiri K., Tanaka S., et al.: Intensifi-

cation of host's immunity by squalene in sarcoma

180 bearing ICR mice. J. Pharmacobiodyn. 1983, 6,

148.

44. Osmond D.G., Roylance P.J., Webb A.J., Yoffey

J.M.: The action of bathyl alcohol and selachyl alco-

hol on the bone marrow of the guinea pig. Acta

Hemat. 1963, 29, 180.

45. Owen R.W., Haubner R., Wurtele G. et. al.: Olives

and olive oil in cancer prevention. Eur. J. Cancer

Prev. 2004, 13, 319.

46. Pedrono F., Martin B., Leduc C. et al.: Natural

alkylglycerols restrain growth and metastasis of

grafted tumors in mice. Nutr. Cancer 2002, 48, 64.

47. Pugliese P.T., Jordan K., Cederberg H. et al.: Some

biological actions of alkylglycerols from shark liver

oil. J. Altern Complement Med. 1998, 4, 87.

48. Rao C.V., Newmark H.L., Reddy B.S.: Chemo-pre-

ventive effect of squalene on colon cancer. Carcino-

genesis 1998, 19, 287.

49. Scolastici C., Ong T.P., Moreno F.S.: Squalene does

not exhibit a chemopreventive activity and increases

plasma cholesterol in a Wistar rat hepatocarcinoge-

nesis model. Nutr. Cancer. 2004, 50, 101.

50. Skopinska-Rozewska E., Chorostowska-Wyni-

mko J., Krotkiewski M. et al.: Inhibitory effect of

Greenland shark liver oil combined with squalen and

arctic birch ashes on angiogenesis and L-1 sarcoma

growth in Balb/c mice. Pol. J. Vet. Sci. 2003, 6, (3

Suppl. 1), 544.

51. Smith T.J., Yang G.Y., Seril D.N. et al.: Inhibition of

4-(methylnitrosamino)-1-butanone-induced lung tu-

morigenesis by dietary olive oil and squalene. Car-

cinogenesis 1998, 19, 703.

52. Smith T.J.: Squalene: potential chemopreventives

agent. Expert Opin. Investig. Drugs 2000, 9, 1841.

53. Tchórzewski, H., Banasiak M., G³owacka E. et al.:

Modyfikuj¹cy wp³yw niektórych sk³adowych oleju z

w¹troby rekina na odpornoæ naturaln¹ u ludzi. Pol.

Merk. Lek. 2002, 76, 329.

54. Tchórzewski H., G³owacka E., Banasiak M. et al.:

Wp³yw diety bogatej w zwi¹zki alkilogliceroli,

skwalenu oraz wielonienasyconych kwasów t³u-

szczowych szeregu n-3 na niektóre zjawiska

odpornoci naturalnej u zdrowych. Pol. Merk. Lek.

2005, 105, 303.

55. Van Duuren B.L., Goldschmidt B.M.: Co-carcino-

genic and tumor-promoting agents in tobacco car-

cinogenesis. J. Natl. Cancer Inst. 1976, 56, 1237.

56. Wang H., Rajagopal S., Reynolds S. et. al.: Differ-

entiation-promoting effect of 1-0 (2 methoxy)

hexadecyl glycerol in human colon cancer cells. J.

Cell. Physiol. 1999, 178, 173.

57. Yamamoto N., St Claire D.A. Jr, Homma S. et al.:

Department of Microbiology and Immunology,

Hahnemann University School of Medicine, Phila-

delphia, Pennsylvania 19102. Cancer Res. 1988, 48,

6044.

58. Zhang Z., Yeung W.K., Huang Y., et al.: Effect of

squalene and shark liver oil on serum cholesterol

level in hamsters. Int. J. Food Sci. Nutr. 2002, 53,

411.

226

Przegl¹d Lekarski 2006 / 63 / 4

W. Szostak i D. Szostak-Wêgierek

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: