W ka�dej szkole istnieje pewna grupa dzieci maj�cych du�e trudno�ci z czytaniem, pisaniem i ortografi� DYSLEKSJA � PORADNIK DLA NAUCZYCIELI Spis tre�ci 1. Wst�p................................................................................................................. 2 2. Etiologia dysleksji................................................................................................ 6 3. Symptomatologia dysleksji................................................................................... 7 3.1 Pisanie............................................................................................................. 8 3.2 Czytanie........................................................................................................... 9 3.3 Rysowanie...................................................................................................... 10 3.4 Wypowiadanie si�........................................................................................... 11 3.5 Trudno�ci w nauce poszczeg�lnych przedmiot�w............................................. 11 4. Znaczenie wczesnej diagnozy............................................................................. 13 5. Formy pomocy dla dzieci z dysleksj� rozwojow�................................................ 15 6. Dzia�ania nauczyciela wobec ucznia ze zdiagnozowanymi specyficznymi trudno�ciami w nauce czytania i pisania............................................................................................... 18 6.1 Czytanie.......................................................................................................... 20 6.2 Graficzny poziom pisma.................................................................................. 20 6.3 Prace pisemne................................................................................................ 21 6.4 Wypowiedzi ustne............................................................................................ 21 6.5 Problemy emocjonalne.................................................................................... 22 DODATKI............................................................................................................ 24 A. Specyficzne trudno�ci w czytaniu i pisaniu w klasyfikacji ICD-10 i DSM - IV. 25 B. Lista wska�nik�w dojrza�o�ci szkolnej sze�ciolatka............................................. 28 C. Skala Ryzyka Dysleksji...................................................................................... 29 TABELE NORM................................................................................................... 33 D. Specjalistyczne procedury diagnozowania i opiniowania w kierunku dysleksji rozwojowej. 35 E. Warunki egzaminu dla uczni�w ze stwierdzonymi specyficznymi trudno�ciami w czytaniu i pisaniu.................................................................................................................. 38 F. Jak pracowa� w domu z dzieckiem dyslektycznym ( wyb�r �wicze� )................. 40 G. Edukacyjne programy komputerowe rekomendowane przez Polskie Towarzystwo Dysleksji......................................................................................................................... 46 H. Wykaz � z obja�nieniami � niekt�rych poj�� zwi�zanych z problemem dysleksji.. 47 I. Dysleksja � bibliografia....................................................................................... 52 1. Wst�p W ka�dej szkole istnieje pewna grupa dzieci maj�cych du�e trudno�ci z czytaniem, pisaniem i ortografi�. W wielu przypadkach przyczyn� tych trudno�ci mog� by� : � wada s�uchu � wada wzroku � �widoczne� zaburzenia neurologiczne, powoduj�ce problemy tak�e w innych dziedzinach �ycia � niepe�nosprawno�� intelektualna � choroby somatyczne � z�a sytuacja rodzinna dziecka � wadliwe metody nauczania � czynniki emocjonalne ( np. brak motywacji do nauki ) i behawioralne wywieraj�ce niekorzystny wp�yw na koncentracj� uwagi i spe�nianie polece� nauczyciela, tym samym upo�ledzaj�c zdolno�� dziecka do nauki �r�de� niepowodze� wielu dzieci nie da si� jednak znale�� w wy�ej wymienionych czynnikach. Obecnie s�dzi si�, �e przynajmniej cz�� z nich cierpi na specyficzne trudno�ci w uczeniu si� czytania i pisania zwane dysleksj�[1]. Na problemy te jako pierwsi zwr�cili uwag� okuli�ci. To do nich pod koniec XIX wieku kierowano dzieci, kt�re nie mog�y nauczy� si� czyta�, mimo �e np. w matematyce odnosi�y sukcesy. Dlatego nauczyciele podejrzewali jakie� zaburzenia wzroku. W 1896 roku okulista W. Pringle-Morgan opisa� w �British Medical Journal� przypadek 14-letniego ch�opca, kt�remu �s�owo pisane nie dociera�o do �wiadomo�ci, dopiero g�o�no przeczytane nabiera�o znaczenia� i nazwa� to �wrodzon� �lepot� s�own��. Termin �dysleksja�[2] wprowadzi� Anglik J. Hinshelwood, w swoich publikacjach w latach 1896 � 1917. Jej definicja ulega modyfikacji wraz z rozwojem wiedzy na temat etiologii i patomechanizmu specyficznych trudno�ci w czytaniu i pisaniu. W 1994 roku Towarzystwo Dysleksji im. Ortona (najstarsze stowarzyszenie zajmuj�ce si� problematyk� dysleksji, za�o�one w 1949 roku w Stanach Zjednoczonych ) zaproponowa�o nast�puj�c� definicj� zaakceptowan� przez wielu teoretyk�w i praktyk�w ( opublikowano j� w czasopi�mie TDO �Perspectives� ) : �Dysleksja jest jednym z wielu r�nych rodzaj�w trudno�ci w uczeniu si�. Jest specyficznym zaburzeniem o pod�o�u j�zykowym, uwarunkowanym konstytucjonalnie. Charakteryzuje si� trudno�ciami w dekodowaniu pojedynczych s��w, co najcz�ciej odzwierciedla niewystarczaj�ce zdolno�ci przetwarzania fonoloficznego. Trudno�ci w dekodowaniu pojedynczych s��w s� zwykle niewsp�mierne do wieku �ycia oraz innych zdolno�ci poznawczych i umiej�tno�ci szkolnych; trudno�ci nie s� rezultatem og�lnego op�nienia rozwojowego ani zaburze� sensorycznych. Dysleksja przejawia si� w postaci r�norodnych trudno�ci w odniesieniu do r�nych form komunikacji j�zykowej, w�r�d kt�rych opr�cz trudno�ci z czytaniem wyst�puj� te� problemy z pisaniem i prawid�ow� pisowni� wyraz�w�. Definicja ta - tak jak i szereg wcze�niejszych[3] - m�wi o specyfice trudno�ci w uczeniu si� podkre�laj�c i� nie wynikaj� one z deficyt�w sensorycznych (wad wzroku, s�uchu ), czy motorycznych ( uszkodzenia narz�du ruchu ) ani z obni�enia sprawno�ci intelektualnej ani te� z zaniedbania �rodowiskowego czy dydaktycznego. Za dzieci dyslektyczne nie powinno si� wi�c uznawa� : � dzieci do 10 roku �ycia ; do ko�ca III klasy szko�y podstawowej dzieci stopniowo opanowuj� i doskonal� umiej�tno�ci czytania i pisania. Nie mo�na wi�c twierdzi�, �e maj� dysleksj�. Niekt�re z nich mog� co najwy�ej stanowi� grup� dzieci tzw. ryzyka dysleksji. � dzieci niedowidz�ce, niewidome, niedos�ysz�ce i nies�ysz�ce ; przyczyn� trudno�ci w opanowaniu przez nie umiej�tno�ci czytania i pisania jest powa�ne zaburzenie funkcjonalne b�d� strukturalne analizatora wzrokowego lub s�uchowego. Dzieci te mog� pope�nia� b��dy �typu dyslektycznego�, ale patomechanizm jest tu inny, ni� w przypadku dysleksji . � dzieci chore neurologicznie, czyli cierpi�ce np. na epilepsj�, pora�enie m�zgowe itp. ; przyczyn� trudno�ci w nauce czytania i pisania u tych dzieci jest rozlegle uszkodzenie OUN, a nie lokalne mikrouszkodzenie, kt�re - jak si� przypuszcza - ma miejsce w przypadku dysleksji. Przejawy ewentualnych zaburze� dyslektycznych u tych dzieci proponuje si� okre�la� mianem pseudodysleksji. � dzieci upo�ledzone umys�owo ; przyczyn� trudno�ci w nauce czytania i pisania s� ich niskie globalne mo�liwo�ci intelektualne (natomiast dzieci dyslektyczne to osoby o du�ym potencjale rozwojowym i wysokiej inteligencji). � dzieci z zaniedbanych �rodowisk rodzinnych ; przyczyn� trudno�ci w nauce czytania i pisania u tych dzieci jest niekiedy ca�kowity brak zainteresowania rodzic�w (opiekun�w) ich post�pami w nabywaniu tych umiej�tno�ci. Do terminu �dysleksja� dodaje si� czasem okre�lenie �rozwojowa� dla zaznaczenia, �e trudno�ci wyst�puj� od pocz�tku nauki pisania i czytania a nie s� wynikiem utracenia tych ju� posiadanych umiej�tno�ci np. na skutek uszkodzenia m�zgu ( w�wczas m�wimy o aleksji i (lub) agrafii )[4]. Termin �dysleksja rozwojowa� obejmuje kilka rodzaj�w zaburze� ( specyficzne trudno�ci w czytaniu i pisaniu w klasyfikacji ICD-10 i DSM - IV � Dodatek A ) : DYSLEKSJA - trudno�ci w czytaniu ( zaburzenia zar�wno tempa i techniki czytania jak i stopnia rozumienia tre�ci ). DYSGRAFIA -niski poziom graficzny pisma ( brzydkie, �ko�lawe� litery, trudno�ci z utrzymaniem si� w liniaturze, nier�wne litery w wyrazach ). DYSORTOGRAFIA - trudno�ci z opanowaniem poprawnej pisowni ( dziecko pope�nia b��dy � nie tylko ortograficzne - mimo dobrej znajomo�ci zasad pisowni ). G��BOKA DYSLEKSJA ROZWOJOWA - Brak jest szczeg�owej charakterystyki tej postaci g��bokich zaburze�. Mo�na zaproponowa� tu podstawowe kryterium rozpoznania, takie jak: zatrzymanie si� na poziomie czytania elementarnego i nie osi�gni�cie poziomu czytania zaawansowanego lub op�nienie o 3-4 lata w zakresie umiej�tno�ci czytania. Tak powa�nym zaburzeniom czytania zwykle towarzysz� r�wnie powa�ne zaburzenia opanowania poprawnej pisowni. Inn� posta� tych zaburze� cechuje istotne op�nienie w czytaniu przy bardzo nasilonych trudno�ciach w pisaniu zar�wno w zakresie poprawno�ci pisowni, jak i budowania wypowiedzi na pi�mie, b��d�w stylistycznych i interpunkcyjnych (w klasyfikacji DSM-IV okre�la si� je jako zaburzenia ekspresji pisania). Kryterium takiego podzia�u jest charakter obserwowanych zaburze� w czytaniu i pisaniu ( czyli rodzaj najcz�ciej spotykany...
pedagog107