Praca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl
Historia ubezpieczeń na życie
Początki ubezpieczeń wywodzą się z różnych form pomocy wzajemnej organizowanych wśród członków zrzeszeń zawodowych lub religijnych jeszcze w czasach starożytnych. Tego rodzaju wzajemną pomoc w pokrywaniu kosztów pogrzebu spotykamy już 2500 lat przed Chrystusem wśród egipskich kamieniarzy. W starożytnym Rzymie spotykamy organizacje organizowane na kształt kas pogrzebowych-początki grupowych ubezpieczeń na życie.
W średniowieczu w wielu krajach w tym w Polsce zawierano transakcje kupna renty (ubezpieczenie na życie) pojawiły się także zaczątki ubezpieczeń posagowych.
W czasach bardziej nam współczesnych rozwój ubezpieczeń przypada na wiek XVI –w Anglii. W XIX i XX wieku zaczynają dominować dwie formy zakładów ubezpieczeń; Spółki Akcyjne i Towarzystwa Ubezpieczeń Wzajemnych. W 1963 roku Towarzystwa Ubezpieczeń Wzajemnych utworzyły wspólną organizację, której zadaniem jest promowanie tej formy zakładów ubezpieczeń. Stopniowo zaczynała się zmniejszać rola publicznych instytucji ubezpieczeń tym państwowych zakładów ubezpieczeń, ubezpieczeń wyjątkiem Europy Środkowej, gdzie po II Wojnie Światowej zakłady te miały charakter monopolistyczny. Zjawiskiem najnowszym jest łączenie się zakładów ubezpieczeń z instytucjami bankowymi dla wspólnego wykonywania usług finansowych. Dominująca rola prywatnych zakładów ubezpieczeń stała się inspiracją do coraz większej interwencji państwa w dziedzinę ubezpieczeń na życie, której celem jest zapewnienie bezpieczeństwa umów.
Początki ubezpieczeń w Polsce sięgają XIX wieku, w 1844 roku na obszarze Królestwa Kongresowego państwowy zakład ubezpieczeń Dyrekcja Ubezpieczeń wprowadziła dział ubezpieczeń na życie, a w 1891 roku powstało Towarzystwo Ubezpieczeń „Przezorność”. W zaborze austriackim powstało jako pierwsze Krakowskie Towarzystwo Ubezpieczeń Wzajemnych, a w zaborze pruskim powstał w 1873 roku „Vesta” Bank Wzajemnych Ubezpieczeń w Poznaniu. Pierwsza wojna światowa oraz silna inflacja, jaka miała miejsce po wojnie zdziesiątkowały istniejące zakłady ubezpieczeń. Tym niemniej coraz większa liczba zakładów podejmuje w okresie międzywojennym działalność w zakresie ubezpieczeń na życie. 1929 rok można uznać za szczytowy w rozwoju ubezpieczeń życiowych, zawarto łącznie 133,7 tyś ubezpieczeń. Po II Wojnie Światowej całość ubezpieczeń życiowych Polsce przejął Powszechny Zakład Ubezpieczeń Wzajemnych przekształcony w 1952 roku w Powszechny Zakład Ubezpieczeń.
Rozwój ubezpieczeń na życie w okresie powojennym oparty był głównie o zorganizowane ubezpieczenia grupowe, stanowiące oryginalną polską myśl ubezpieczeniową. Faktyczne kształtowanie rynku ubezpieczeniowego w Polsce możemy wiązać z datą 28 lipca 1990 roku, data podpisania ustawy o działalności ubezpieczeniowej. Jednak pewne możliwości w tym zakresie stworzyła już ustawa z 20 września 1984 roku o ubezpieczeniach majątkowych i osobowych, która dopuszczała tworzenie nowych zakładów ubezpieczeń państwowych lub spółdzielczych, ale bazowała ona na starych rozwiązaniach centralistycznych. W oparciu o tą ustawę powstały w latach 1988-1989 najpierw spółdzielczy zakład ubezpieczeń WESTA, a następnie POLISA i zwłaszcza ten pierwszy rozwinął się bardzo szybko, zrównując się w zbiorze składki z drugim co do wielkości zakładem, a mianowicie WARTĄ. Lata 1990-1995 przynoszą różnego rodzaju zmiany w zakresie ubezpieczeń na życie. W miejsce monopolu Państwowego Zakładu Ubezpieczeń powstaje rynek ubezpieczycieli specjalizujących się w ubezpieczeniach na życie. Aktualnie podział rynku ubezpieczeń na życie w Polsce wygląda następująco:
W Polsce działają 69 firmy ubezpieczeniowe, z czego 35 prowadzi ubezpieczenia na życie, w tym I towarzystwo ubezpieczeń wzajemnych, a pozostałe 34 ubezpieczenia majątkowe, w tym 5 towarzystw ubezpieczeń wzajemnych oraz jedno Polskie Towarzystwo Reasekuracyjne.
Statystyczny Polak wydał w 2001 roku na ubezpieczenie 579 zł. Na ubezpieczenie na życie wydaliśmy 240 zł, na majątkowe i pozostałe osobowe 339 zł. Składka przypisana brutto krajowych zakładów ubezpieczeń na życie wzrosła o 11,11 proc. W porównaniu z rokiem poprzednim. W przypadku ubezpieczeń osobowych i majątkowych wzrost ten wyniósł tylko 4,94 proc. W dziale ubezpieczeń na życie wartość odszkodowań i świadczeń brutto wypłaconych w zeszłym roku wyniosła 3 mld 312,8 mln zł i wzrosła o 28 procent w stosunku do roku poprzedniego. W przypadku pozostałych ubezpieczeń osobowych i ubezpieczeń majątkowych kwota wypłacona to 7 mld 726,73 mln zł – tylko o 1,54 procenta więcej niż rok wcześniej. Ogólny wskaźnik szkodliwości w 2001 roku wyniósł 54,29 proc. i wzrósł o 1,99 proc.
Firmy ubezpieczeniowe w Polsce osiągnęły w zeszłym roku ponad miliard złotych zysku. Byłby to dobry wynik, gdyby nie fakt, że prawie cały ten zysk wypracowała grupa PZU. Z 69 firm ubezpieczeniowych działających Polsce 42 odnotowały w zeszłym roku straty. Ogólny wynik finansowy poprawił się jednak o 125 %. Straty przyniosło 26 towarzystw ubezpieczeń na życie i 16 majątkowych. Według danych Urzędu Nadzoru Ubezpieczeń ubiegłym roku towarzystwa ubezpieczeniowe osiągnęły łączny zysk netto 1,09 mld zł (o ponad 605 mln więcej niż rok wcześniej). Z tego firmy ubezpieczeń na życie przyniosły 348 mln zł.
Pomimo powyższych danych nie ma powodu do optymizmu, w 2001 roku ponad milion osób zrezygnowało z ubezpieczeń na życie. Większość klientów wycofując pieniądze z polis jako powód podaje rozczarowanie tą formą oszczędzania. Tymczasem specjaliści ostrzegają, że największa fala rozczarowania klientów jeszcze przed nami. W 2001 roku klienci firm ubezpieczeniowych anulowali ponad 438 tysięcy polis, blisko 850 tysięcy polis upadło, czyli klienci przestali wpłacać kolejne składki. Przyjmując, że w Polsce jest blisko 4 miliony ubezpieczonych, taka liczba to ponad 30%.
Dla porównania mieszkańcy Unii Europejskiej płacą za polisy ubezpieczeniowe piętnaście razy więcej niż więcej Polsce. Szwajcarzy, którzy zajmują pierwsze miejsce na świecie wydają na ubezpieczenie czterdziestokrotnie więcej od Polaków.
Znamienna jest także struktura składki ubezpieczeniowej, która w krajach Unii Europejskiej i na świecie w 61% przeznaczona jest na ubezpieczenia życiowe, a pozostałe 39% na majątkowe. W Polsce wydatki na ubezpieczenia życiowe stanowią około 30% ogółem zebranej składki, a 70% przeznaczone są na wykup ubezpieczeń majątkowych.
Ubezpieczenie na życie w świetle teorii ubezpieczeniowej, ogólna koncepcja
Naczelną ideą ubezpieczenia jest wspólne pokrywanie potrzeb powstałych w wyniku zdarzeń losowych, które analizowane w skali masowej dają się ocenić, co do wysokości i częstości występowania.
W literaturze ekonomiczno-ubezpieczeniowej mamy bardzo wiele definicji ubezpieczenia, można zauważyć ukierunkowanie tych definicji na ubezpieczenia nieżyciowe.
W ubezpieczeniach na życie ochroną ubezpieczeniową objęte są takie zdarzenia, jak dożycie ustalonego wieku, np. wieku emerytalnego, urodzenie się dziecka, wzięcie ślubu, rozpoczęcie studiów itp., a więc zdarzenia pozytywne, które nie bardzo mieszczą się w najczęściej spotykanych definicjach ryzyka, wiążącego jego skutki z pojęciem straty.
W teorii ubezpieczeń pojęcie ryzyka w takim właśnie powiązaniu występuje, co najmniej w ośmiu znaczeniach, a mianowicie jako:
Grupując szkody według kryterium pochodzenia dość często mamy do czynienia z ich podziałem na:
Podział taki nie uwzględnia zdarzeń specyficznych dla ubezpieczeń na życie. Tylko część z nich da się umieścić w którejś z grup, choć nie bez kontrowersji.
Największą grupę zdarzeń objętych na życie stanowi śmierć naturalna, a także duża grupa zdarzeń pozytywnych, które nie odpowiadają pojęciu szkody, jednak powodują zwiększone potrzeby.
Z punktu widzenia ubezpieczenia na życie podstawową rolę odgrywa klasyfikacja według przyczyn śmierci, które przeprowadzają według swych potrzeb zakłady ubezpieczeń na życie:
W Polsce badania GUS prawdopodobieństwa zgonu według przyczyn obejmują:
Specyfiką ubezpieczenia na życie jest, że ubezpieczeniem często obejmowane są zdarzenia, które musza wystąpić, niewiadomy jest tylko termin wystąpienia. Ubezpieczenie na życie nie ma nic wspólnego z hazardem, ani zabawą w odgadywanie przyszłości, ale jest urządzeniem stabilizującym życie pozwalającej na utrzymanie równowagi ekonomicznej grup ludzkich.
Cechą, która wyróżnia ubezpieczenia na życie od pozostałych ubezpieczeń, jest tworzenie w ubezpieczeniu na życie rezerwy matematycznej na przyszłe zobowiązania. Tworzenie tej rezerwy wiąże się z faktem, że ryzyko zmienia się z wiekiem osoby ubezpieczonej. Gdyby składka ustalana była według ryzyka aktualnego w okresie opłacania składki, to w zależności od wieku w przybliżeniu wynosiłaby:
· Dla osoby 20 letniej 0,1% sumy ubezpieczenia,
· Dla osoby 50 letniej 1,0% sumy ubezpieczenia,
· Dla osoby 78 letniej 10,0% sumy ubezpieczenia,
· Dla osoby 99 letniej 33,0% sumy ubezpieczenia,
Opłacanie tak wysokiej składki w starszym wieku byłoby niemożliwe. W związku z tym w klasycznym ubezpieczeniu na życie stosuje się jednolitą składkę przez cały okres ubezpieczenia. w ten sposób ubezpieczeni na początku okresu „nadpłacają” składkę, natomiast w końcowym okresie „nie dopłacają”. Nadpłacona składka (rezerwa matematyczna) wyrównuje niedopłaconą składkę w późniejszym okresie. Poziom składki, który odpowiada uśrednionemu za cały okres ubezpieczenia ryzyku, zależy od rodzaju ubezpieczenia oraz niekiedy od stanu zdrowia. Przy ustalaniu stałej składki ubezpieczeniowej brane są dwa czynniki:
Rezerwa matematyczna w ubezpieczeniach na życie nie jest własnością zakładu ubezpieczeń, ale jest własnością ubezpieczonego. Odzwierciedla ona zobowiązania wobec ubezpieczonych. Podstawowym zdarzeniem (ryzykiem), jakie pokrywa ubezpieczenie na życie jest śmierć ubezpieczonego oraz dożycie określonego w umowie wieku lub liczby lat od chwili zawarcia ubezpieczenia. Do ubezpieczenia mogą być włączone ryzyka dodatkowe, gdy śmierć nastąpiła z powodu wypadku, ryzyko trwałego inwalidztwa, ryzyko zachorowania i inne związane z „drogą życia”. W przypadku ciężkich chorób wypłata następuje w chwili zachorowania na niektóre bardzo ciężkie choroby.
Ubezpieczenie wypadkowe i zdrowotne formalnie zaliczane są do ubezpieczeń nieżyciowych, ale wówczas, gdy stanowią uzupełnienie ubezpieczenia na życie, są traktowane na równi z ubezpieczeniami na życie. Wynika to z przepisów Pierwszej Dyrektywy Rady Wspólnot Europejskich z 1979 roku. Wśród ubezpieczeń na życie wyodrębnia się ubezpieczenia rentowe, przy których wysokość świadczeń wynika z długowieczności osoby ubezpieczonej, a śmierć na ogół przerywa wypłatę świadczenia. Niekiedy ubezpieczenia rentowe zawierane stanowią dodatek do ubezpieczeń na życie lub zawierane są w powiązaniu z ubezpieczeniem na życie.
Analizując charakter ubezpieczeń na życie można zauważyć, że jest ono niekiedy bardziej zbliżone do oszczędzania i inwestowania środków finansowych niż do typowego ubezpieczenia, gdzie określone zdarzenie może wystąpić, ale nie musi.
Różnice między oszczędzaniem w ramach ubezpieczenia na życie, a innymi rodzajami oszczędzania nie są tak duże, jak mogłoby się wydawać. Podstawowa różnica polega na tym, że w ramach zwykłego oszczędzania osoba oszczędzająca może wycofać tyle pieniędzy, ile włoży plus ustalony procent. Natomiast przy specyficznym oszczędzaniu, jakim jest ubezpieczenie na życie, w niektórych sytuacjach, a mianowicie w razie śmierci i ubezpieczony może pobrać pełna wartość spodziewanych oszczędności, a więc nie tylko to co ubezpieczający uskładał, ale także to uskładałby, gdyby nie śmierć, choroba, wypadek.
Każdy plan ubezpieczeniowy może zakończyć się trzema możliwymi rozwiązaniami:
· śmiercią osoby ubezpieczonej;
· dożyciem do końca okresu ubezpieczenia;
· przerwaniem ubezpieczenia, zaprzestaniem płacenia składek.
Fakt, że suma ubezpieczenia nie jest równoznaczna z kwotą wpłaconych składek wraz z ewentualnymi odsetkami, ale kwotą planowaną do wypłaty, jeżeli przerwanie tych wpłat nastąpiło ze ściśle określonych przyczyn losowych, powoduje dalsze konsekwencje. Jest oczywiste, że część składki wpłacanej przez wszystkich ubezpieczonych przeznaczona jest na pokrycie tych nadwyżkowych wypłat i część ta nie stanowi oszczędności ubezpieczonego, gdyż bieżąco jest zużywana wypłatę świadczeń innym ubezpieczonym dlatego mówiąc o kapitale w formie składek ubezpieczeniowych, mamy na myśli część oszczędnościową składki, a więc po odjęciu części składki na pokrycie tych nadwyżkowych wypłat, którą to część nazywamy składką za ryzyko. W przypadku osób młodych gdy ryzyko śmierci jest niewielkie, a zwłaszcza przy krótkim okresie ubezpieczenia, część składki za ryzyko jest niewielka, rzędu ułamków procenta. Przy ubezpieczeniu osób w średnim wieku i dłuższym okresie ubezpieczenia jest to wielkość kilku lub kilkunastu procent.
Inne różnice między zwykłym oszczędzaniem a oszczędzaniem w ramach ubezpieczenia na życie są już mniej istotne. Warto jednak zwrócić uwagę na bezpieczeństwo wkładów ubezpieczeniowych. Stosownie do obowiązującej obecnie ustawy o działalności ubezpieczeniowej świadczenia z ubezpieczeń na życie są gwarantowane nawet w przypadku upadłości zakładu ubezpieczeń. Ustawa przewiduje tworzenie Funduszu Gwarancyjnego obejmującego również ochronę ubezpieczonych, który w przypadku niewypłacalności zakładu ubezpieczeń przejmuje jego długi i zaspokaja roszczenia ubezpieczonych osób w dziale ubezpieczeń na życie w wysokości 50%.
Podstawy prawne ubezpieczeń na życie
Zasadnicze regulacje prawne dotyczące funkcjonowania ubezpieczeń na życie w Polsce stanowi ustawa z dnia 28 lipca 1990 roku o działalności ubezpieczeniowej (DZ.U. nr 50, poz. 344 z późniejszymi zmianami). Ustawa o działalności ubezpieczeniowej wyodrębniła dwa działy ubezpieczeń: Dział 1 – ubezpieczenia na życie oraz Dział 2 – pozostałe ubezpieczenia majątkowe. Załącznik do ustawy dzieli w sposób następujący interesujący nas dział ubezpieczeń na życie:
Ubezpieczenia nie życiowe podzielone są w ustawie na 18 grup ubezpieczeń.
Koncepcja wspólnej Europy w odniesieniu do usług ubezpieczeniowych wiąże się ściśle z potrzebą ujednolicenia prawodawstwa normującego tę dziedzinę działalności. Podstawę ujednolicenia prawodawstwa Europie stanowią Dyrektywy Unii Europejskiej, które zaadresowane są do państw członkowskich, które obligują je do dokonania tam gdzie jest konieczne zmian i korekt w prawie danego kraju tak, aby było ono zgodne z prawem wspólnoty. Dyrektywy te są także wytyczną dla państw kandydackich, tym Polski. Celem dyrektyw jest osiągnięcie jednego europejskiego rynku finansowego, na którym towarzystwa ubezpieczeniowe, a także banki operować będą uzyskując jedną tylko licencję na prowadzenie działalności. Firmy te będą mogły sprzedawać swe produkty w oparciu o swobodę usług, na mocy tylko jednego upoważnienia i kraju, gdzie ulokowana jest ich centrala oraz jednych tylko zasad nadzoru. Polska dążąc do członkostwa w Unii Europejskiej stara się dostosować swe prawo do dyrektyw, to samo czynią inne kraje niebędące członkami Unii i niektóre kraje pozaeuropejskie. Dyrektywy Unii Europejskiej uznaje się za wzorcowe zasady ubezpieczeń oddziałujące na prawodawstwo na całym świecie.
Podstawową regulacją wynikającą z dyrektyw Unii Europejskiej jest podział ubezpieczeń na dwa działy: ubezpieczenia na życie, ubezpieczenia inne niż na życie (osobowe, majątkowe). Podział taki ma uniemożliwić przepływ środków między tymi działami. Przepływ ten ma przeważnie charakter jednokierunkowy. Ubezpieczyciele ubezpieczeń na życie, dysponując rezerwami matematycznymi na przyszłe wypłaty nie powinni mieć trudności z pokryciem bieżących roszczeń, natomiast ubezpieczyciele działu II nie dysponują takimi rezerwami.
Ustalono także, że nowo utworzonym firmom nie powinno się zezwalać na jednoczesne prowadzenie obu rodzajów działalności. Firmy, które w chwili wejścia życie dyrektywy prowadziły te dwa rodzaje działalności, będą mogły je kontynuować pod warunkiem wydzielenia odrębnych zarządów dla każdego tych dwóch rodzajów działalności, aby zabezpieczyć interesy posiadaczy polis na życie i posiadaczy polis niebędących polisami na życie, oraz by zobowiązania w odniesieniu do jednego rodzaju działalności nie były pokrywane przez drugi rodzaj.
W ubezpieczeniach na życie nie stosuje się pojęcia „szkoda”, „odszkodowanie”. Mówimy raczej o zdarzeniu, ryzyku. Są to ubezpieczenia dobrowolne, nie przewidziany jest więc żaden obowiązek zawarcia ubezpieczenia, jak to ma miejsce przy niektórych ubezpieczeniach działu II, a ochrona ubezpieczeniowa oparta jest na podstawie dobrowolnej umowy zawieranej między zakładem ubezpieczeń a ubezpieczającym.
Podstawowe zasady umowy ubezpieczeniowej uregulowane zostały w kodeksie cywilnym (art. 805-834). Zgodnie z artykułem 829 k.c. ubezpieczenie osobowe może dotyczyć: śmierci osoby ubezpieczonej, dożycia przez nią określonego wieku, uszkodzenia ciała, rozstroju zdrowia lub śmierci wskutek nieszczęśliwego wypadku
Umowa ubezpieczenia na życie zawierana jest na podstawie pisemnego wniosku, który stanowi ofertę zawarcia ubezpieczenia. Jest on sporządzany przeważnie na specjalnym druku opracowanym przez ubezpieczyciela.. Zgodnie z normami regulującymi umowę ubezpieczenia i obejmowanego nim ryzyka., winien przy tym działać zgodnie z zasadą dobrej wiary, nie ukrywając niczego co mu jest wiadome. Stąd też umowa ubezpieczenia bardzo często nazywana jest kontraktem najwyższego zaufania.. Umowę ubezpieczenia zawiera się na czas oznaczony i stosunek prawny ubezpieczenia powstały w jej wyniku trwa tak długo, jak długo umowa ta wiąże strony. Przesłanka powstania odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń jest zapłacenie składki ubezpieczeniowej. Jeżeli nie umówiono się inaczej, składka powinna być zapłacona jednocześnie z zawarciem umowy ubezpiec...
lestan