Termin etyka (gr.ethikos – zwyczajowy, od ethos – obyczaj) – oznaczał moralność lub naukę o zasadach moralności. Przyjmuje się wartości bezwzględne (uniwersalne, aprioryczne, wrodzone, ostateczne, oczywiste i nie wymagające wyjaśnień) oraz instrumentalne (aposteriotyczne, nabyte, służące do zdobycia jakiegoś celu i wymagające uzasadnienia). W znaczeniu szerszym moralność to nauka o dobru i zasadach ludzkiego postępowania, a w znaczeniu węższym – stosowanie tych zasad w codziennym postępowaniu.
Etyka powstała w starożytności, jako nauka o człowieku (Sokrates 470-399 p.n.e.).
Platon podzielił ówczesną filozofię na: ontologię (metafizyka) – nauka traktująca o bycie, gnoseologię (epistemologia) – traktuje o poznaniu oraz aksjologię – jako teorię wartości (wyodrębnia się tu etykę – wartości moralne i estetykę – wartości estetyczne).
Pod pojęciem etyki kryje się także ogół norm moralnych, zasad postępowania przyjętych i obowiązujących w danej epoce, zbiorowości społecznej i różnych formach organizacji.
Pierwsze w historii dzieło ekonomiczne „Ekonomikos” Ksenofonta – o zarządzaniu gospodarczym.
Richard T. De George wyróżnia 6 głównych okresów rozwoju etyki zarządzania:
1/ okres pionierski – 1870-1960 – problemy etyczne związane z działalnością przedsiębiorców rozważane były przede wszystkim przez filozofów i teologów, w ramach Społecznej Nauki Kościoła.
2/ okres krytyki, rewolty wobec biznesu, władzy i wszelkiego establishementu – lata sześćdziesiąte
3/ okres wyodrębnienia się etyki biznesu (zarządzania) jako dziedziny badawczej – lata siedemdziesiąte
4/ okres rozkwitu etyki w USA – I połowa lat osiemdziesiątych
5/ okres intensyfikacji, integracji i dojrzewania etyki – II połowa lat osiemdziesiątych i początek dziewięćdziesiątych
Norma moralna – bywa zazwyczaj regułą (prawidłem) występującą w formie nakazów lub zakazów, wyznaczającą zachowanie jednostki w stosunkach międzyludzkich, szczególnie w sferze moralności, prawa, obyczaju, religii.
Ocena moralna – pochodna normy moralnej
Sankcja moralna – (lac. sanctio = postanowienie, ustanowienie) – bywa ona zazwyczaj w etyce określonym sposobem reagowania grup społecznych na przekroczenia pewnych norm moralnych, utożsamiana z nagrodą lub karą spotykającą jednostkę jako stosunek jej postępowania zgodnego lub niezgodnego z danymi normami.
Wzór osobowy – jest spersonifikowaną realizacją norm i ocen moralnych, pochodną i wtórną w stosunku do treści wyrażanych w normach i ocenach moralnych, zazwyczaj stanowiącą konkretną postać konkretną postać uasabiającą doskonałość.
Ideał – (gr. telos, łac. finis) – pewien obiektywny stan rzeczy stanowiący zwieńczenie i kres uprzednio podjętych czynności lub działań, czasami utożsamiany z zamiarem lub intencją, bywa rozumiany też jako przyczyna i powód ludzkiego postępowania i wówczas można go utożsamiać z motywem.
Dobro – ostateczny cel człowieka lub postępowanie, które zmierza do realizacji w najogólniejszym znaczeniu tego co dobre. Znaczenie szersze – określone czyny i ich motywy, znaczenie węższe – dobro moralne czynów i postępowania ludzkiego.
Zło – przedmiot dezaprobaty, bywa tym co niepożądane, wartością negatywną lub też brakiem wartości i zaprzeczeniem dobra. Zło fizyczne i moralne.
Bioetyka – zajmuje się formami nieposzanowania życia
Cnota osobista – trwała zdolność usprawniająca do czynienia dobra (tj. chęć czynienia dobra przekształcona w nawyk czynienia dobra), i duchowego samodoskonalenia się osoby ludzkiej, pozostającej zazwyczaj okresowo lub stale w tzw. „łasce uświęcającej”. We współczesnej etyce to gotowość do czynienia dobra, a więc realizowania wartości duchowych osoby, uprzedmiotowionych w jej myśleniu i działaniu przede wszystkim we własnej organizacji i jej otoczeniu. Cnota jest kategorią należącą do aretologii (gr. arete = cnota, dzielność + logos = słowa, nauka).
Egoizm (łac. ego = ja) – jest postawą intelektualną człowieka, który wszystko sprowadza do własnej osoby. We współczesnej etyce biznesu nie zawsze jest kategorią moralnie pejorarywną.
Altruizm – (łac. alter = drugi, inny) – jest zasadą postępowania moralnego przeciwstawną do hedonizmu i, w pewnej mierze, do utylitaryzmu. Najczęściej definiowany i powszechnie rozumiany, jako przeciwieństwo egoizmu oraz bezinteresowna troska o dobro innych ludzi.
Działy etyki:
1/ etyka teoretyczna (ogólna) – ustalająca zasadnicze elementy moralności
2/ etyka stosowana (szczegółowa) – formułująca zasady postępowania moralnego, adekwatnego do najważniejszych i typowych sytuacji oraz kategorii ludzkiego działania, dotyczących zarówno jego podmiotu, jak również otoczenia, w tworzonych i zarządzanych przez niego organizacjach (etyka indywidualna i społeczna).
Etyka opisowa (etologia) – bada przy zastosowaniu różnych naukowych koncepcji i metod badawczych zachowania należące do dziedziny moralności, a więc podporządkowane kryteriom dobra i zła; tutaj także należą dziedziny wiedzy, jak:
1/ psychologia moralności – bada ludzkie motywacje, postawy i zagadnienia rozwoju moralnego
2/ socjologia moralności – bada zależności zachodzące pomiędzy danym typem moralności
3/ antropologia moralności – bada m.in. problemy natury ludzkiej, swoistość gatunkową człowieka, jego specyficzne zadania, powołanie, relacje między ciałem i duszą, między organizmem a psychiką, między ludzką osobowością a indywidualnością, między człowiekiem a środowiskiem
4/ bioetyka – zajmuje się m.in. zagadnieniami etycznymi, jak godność ciała ludzkiego, sakralny wymiar życia ludzkiego, embrion ludzki – osoba czy rzecz?, aborcja, klonowanie, eutanazja oraz prawo do życia zwierząt itp.
Etyka normatywna (właściwa) – wyjaśnia czym jest dobro i powinność moralna, sumienie, odpowiedzialność oraz stawiająca wiele różnorodnych pytań m.in. p cel i sens ludzkiej egzystencji.
Etyka krytyczna – metaetyka – zajmuje się statusem teoriopoznawczym wypowiedzi etycznych, bada zagadnienia etyki normatywnej oraz szuka odpowiedzi na pytanie o kryterium prawdy, norm i ocen moralnych i możliwości uzasadnienia ocen i norm.
Kryterium najwyższego dobra (summum bonum) – według niego wszystko zależeć będzie od tego, jak należy rozumieć pod pojęciem najwyższego dobra. Kierunki i koncepcje w etyce:
1/ deontologizm (gr. deon = obowiązek, powinność + logos = słowo, nauka) – głoszący, że pierwotnym w etyce nie jest kategoria wartości, lecz kategoria obowiązku, a działanie zgodne z nim stanowi podstawowy czynnik decydujący o moralnym charakterze czynu.
2/ eudajmonizm (gr. eudajmon = szczęśliwy; eu = dobro + dajmon = geniusz) – będący zespołem szeregu koncepcji etycznych, w myśl których najwyższe dobro moralne i zasadniczy cel człowieka powinno stanowić osiągnięcie szczęścia jednostkowego lub społecznego.
3/ ewolucjonizm (łac. evolutio = rozwój) – będący zespołem koncepcji filozoficznych (i etycznych), ujmujących zmienność rzeczywistości, postrzeganej jako nieustanny, powolny, stopniowy i jednokierunkowy ciąg przekształceń.
4/ hedonizm (gr. hedong = rozkosz) – jako koncepcja etyczna sformowana przez Arystypa z Cereny i stale obecna w dziejach myśli ludzkiej, uznająca osiągnięcie przyjemności lub unikanie przykrości za najważniejsze, nieraz jedyne dobro i podstawowy cel życia, oraz głosząca, że moralność polega na dążeniu do przyjemności, która jest źródłem rozwoju człowieka.
5/ perfekcjonizm – (łac. perfectio = doskonałość) – często łączony z rygoryzmem i będący w etyce odmianą eudajmonizmu, uznający doskonałość za najwyższe dobro moralne i główny cel rozwoju moralnego, a także wszelkich działań indywidualnych i zbiorowych.
6/ personalizm – (łac. persona = osoba) – stanowiący ponad wszelką rację stanu, interesem ekonomicznym czy też jakąkolwiek bezosobową instytucją, podstawową wartość osoby ludzkiej.
7/ rygoryzm – (łac. rigor = ostrość, surowość) – powstałe na bazie etyki normatywnej stanowisko, postulujące wolę ścisłego i bezwzględnego przestrzegania norm, przeciwstawiające się wszelkim odmianom hedonizmu, niektórych odmian eudajmonizmu i utylitaryzmu.
8/ teocentryzm – (gr. theos = Bóg + łac. centrum, gr. kentron = punkt środkowy) – sprowadzający całokształt spraw ludzkich do boga, jako najwyższej przyczyny, ostatecznego celu i podstawowej wartości oraz podporządkowujący celom pozaziemskim wszelkie dziedziny życia i działalności człowieka.
9/ utylitarzym – (łac. utilitas = korzyść, pożytek) – jest w etyce stanowiskiem, w myśl głoszonej przez J. Benthmana koncepcji etycznej, przyjemność, czyli szczęście, jest najwyższym dobrem, a przykrość, czyli nieszczęście, jest najwyższym złem.
Kryterium źródeł norm moralnych – uznające zależność porządku moralnego od Boga jako jego twórcy, lub też odrzucające te założenia i tworzące w konsekwencji podstawę do powstania i funkcjonowania dziś, dwóch bardzo znanych, choć przeciwstawnych i często nawzajem zwalczających się kierunków etycznych:
1/ etyka teistyczno-heteronomiczna – (gr. theos + Bóg + heteros = inny oraz nomos = prawo), zwana też heteronomiczną – stanowiąca przeciwieństwo etyki autonomicznej i zakładająca, że powinności moralne człowieka determinowane są przez system wartości i norm danych przez Boga.
2/ etyka autonomiczna – (gr. autonomos = samorządny, niezależny) – zakłada, że jedynym źródłem prawa moralnego i ostatecznym prawodawcą moralnym jest suwerenny rozum ludzki i każdy człowiek z osobna.
Kryterium wolnej woli –przyczyniające się do powstania m.in.:
1/ determinizmu w etyce – (łac. determino = ograniczam, określam, wyznaczam) – przybierający zasadniczo dwie odmiany (pierwsze stanowisko – odwołujące się do założeń powszechnego determinizmu ontologicznego oraz stanowisko drugie nawiązujące do determinizmu psychologicznego)
2/ interminizmu w etyce (łac. in- + determinizm) – przeciwstawiającego się determinizmowi i zaprzeczającego istnieniu w rzeczywistości powszechnych prawidłowości, zakładającego uznanie wolności ludzkiej, całkowitej wolności woli i autonomii, jako warunku działania moralnego.
Kryterium zakresu czynów moralnych – na bazie, którego powstały i funkcjonują dziś następujące kierunki etyczne:
1/ etyka ogólna – będąca filozoficzną refleksją nad podstawami etyki, wartościami moralnymi, odpowiedzialnością moralną, powinnością i sumiennością
2/ etyka szczegółowa – formułująca wskazania moralne ukierunkowane na typowe sytuacje i dylematy moralne
a/ etyka indywidualna – traktująca o dobru jednostki
b/ etyka społeczna – funkcjonująca szczególnie w obszarze katolickiej myśli społecznej i penetrująca te kierunki, bądź też stanowiska, czy koncepcje etyki normatywnej.
Kryterium prawdy norm moralnych – wytworzyły się następujące kierunki:
1/ etyka religijna (teonomia) – (łac. religio = cześć, pobożność, gr. theos = Bóg + nomos = prawo) – głosząca, że normy moralne podyktowane są przez arbitralną decyzję Boga, mogącego dowolnie zmienić ich treść
2/ etyka świecka (laicka, autonomiczna) – funkcjonująca zgodnie z już wyżej przedstawionymi zasadami
3/ etyka niezależna – utrzymująca, że głoszone w jej ramach wskazania moralne nie zawdzięczają swego istnienia i swej prawomocności żadnej instancji wyższej, lecz odnoszą się:
-w pierwszej z jej odmian, tj. w etyce spolegliwego opiekuństwa oraz
-w drugiej, tj. w etyce zmysłu moralnego, natomiast
-w trzeciej, tj. w etyce bez sankcji i powinności.
Kryterium obiektywnych i absolutnych celów, ocen i norm moralnych – w oparciu o to kryterium powstały kierunki:
1/ etyki absolutystycznej (absolutnej) – akceptujące istnienie obiektywnego i absolutnego porządku moralnego
2/ etyki relatywistycznej (relatywnej) – zakładającej zmienność i względność norm i ocen moralnych.
Kryteria pozostałe:
1/ wartości – jako jednego z bardzo ważnych pojęć w etyce powstała etyka aksjologiczna (gr. aksios = godny, cenny + logos = słowo) – głosząca, że wartość jest podstawową kategorią i pojęciem etyki
2/ pożądanych, innych wartości – powstała etyka cnót i wzorów osobowych – propagująca głównie zestaw pożądanych cnót i wzorców osobowych
3/ zgodności ludzkiego postępowania z imperatywem (prawem) moralnym – powstała etyka formalna (łac. formalis = dotyczący kształtu lub sposobu), zakładająca, że istota działania moralnego polega na postępowaniu, zgodnie z imperatywem moralnym
4/ globalizacji – powstała etyka globalna – dotycząca przyszłości rodzaju ludzkiego i strategii rozwoju życia społecznego w wymiarze światowym i postulująca wprowadzenie zasad humanizmu i solidarności, jako norm regulujących współżycie międzynarodowych społeczeństw
5/ wartości moralnych – powstała etyka materialna (łac. materia = materiał, treść, zdolność, talent), jako opisowa i normatywna nauka moralności
6/ określonej sytuacji – powstała etyka sytuacyjna – kwestionująca konieczność tworzenia konkretnych reguł postępowania
7/ unikania skrajności – powstała etyka umiaru – postulująca i nakazująca, by regułą postępowania ludzkiego były nie tylko unikanie skrajności poprzez posiadanie „cnoty umiaru”, ale także nawoływanie do jej tworzenia
8/ wykonywania pewnych zawodów i pełnienia określonych, publicznych funkcji – powstała etyka zawodowa – będąca zespołem norm i ocen moralnych związanych z wykonywaniem określonych zawodów oraz pełnieniem zawodowych funkcji, uznawanych oficjalnie za obowiązujące w danym środowisku zawodowym.
JUDAIZM – stosunek judaizmu do podstawowych kategorii współczesnego biznesu – zamysłem Bożym jest, aby ludzie zaspokajali swoje potrzeby ekonomiczne własną, codzienną pracą, bez odwoływania się do pomocy sił nadprzyrodzonych. W związku z tym uważa się, że nie ma nic złego ani nieetycznego w posiadaniu bogactwa ani też w dążeniu do gromadzenia dóbr naturalnych. W owych wywodów nasuwa się wniosek, że ubóstwo nie przysparza wartości duchowych i nie jest też dobrym sposobem na osiągnięcie duchowego odkupienia.
BUDDYZM – współczesna szkoła buddyzmu mahajana, uwzględnia warunki życia współczesnego i propaguje ideę życia zgodnego z „Sześcioma Paramitas”:
1/ Dana – paramita: nakazująca materialną i duchową służbę innym, traktowanie innych w sposób podmiotowy, a nie instrumentalny
2/ Sila – paramita: zalecająca przestrzeganie zasad etycznych życia, co znalazło odzwierciedlenie w praktycznej działalności japońskich menedżerów
3/ Ksanti – paramita: moralny nakaz do wytrwałego dążenia do prowadzenia poprawnego życia na tym świecie
4/ Virya – paramita: zasada pilności przy wykonywaniu dowolnej pracy
5/ Dhyana – paramita: prowadzenie medytacji w celu utrzymania umysłu w stanie spokoju i czystości oraz okazywania wdzięczności swoim dobroczyńcom
6/ Prajna – paramita: mądrość patrzenia na wszystko oczyma Buddy oraz wydawanie życzliwych i sprawiedliwych osądów.
CHRZEŚCIJAŃSTWO – narodziło się w pierwszej połowie I wieku nowej ery w Palestynie. Chrześcijaństwo koncentruje uwagę na tych aspektach wiary, które zajmują się stworzeniem, grzechem oraz doskonałością, a także ich etycznymi implikacjami.
PROTESTANTYZM – trzy główne kościoły: luterański, ewangelicko-reformowany, anglikański. Praca i pracowitość stały się najwyżej cenionymi cnotami. Duszpasterz protestancki musiał w tym przodować, być wzorem pracowitości i uczciwości dla innych.
ISLAM – sam termin „islam” oznacza „poddanie się”, a wyznawca tej religii to „muzułmanin”. Islamobejmuje całość życia jednostkowego i społecznego swych wyznawców. Twórcą tej religii był Mahomet, żyjący w latach ok. 570-632 n.e.
Najważniejsze czynniki rozwoju etyki biznesu:
-odrodzenie polskiej „klasy średniej”
-konieczność myślenia strategicznego przez polskich menedżerów
-wprowadzenie skutecznej prywatyzacji, szybkiego rozwoju konkurencji, uczciwej informacji i wiarygodnej reklamy
-szybkie i efektywne działania w zakresie osiągnięcia w Polsce stabilizacji ekonomicznej i prawnej.
Stosowane przez menedżerów nieetyczne reklamy, najczęściej tworzą:
-półprawdy zafałszowania i retusze
-zwodnicze fotografie
-bezwartościowe świadectwa naukowe
-skutki i jego przyczyny
-nietypowe i typowe rezultaty
-przemilczany warunek – motywacja
-wieloznaczne pojęcia
-podlega pewnym ograniczeniom
3
dida1979