Platon---Ion.pdf

Platon

ION

PrzełoŜył oraz wstępem i objaśnieniami opatrzył WŁADYSŁAW WITWICKI

Władysław Witwicki

WSTĘP

Nowy znajomy spotyka Sokratesa. JuŜ nie stary wyga retor, tylko

młody człowiek, artysta, recytator. Z kolonii ateńskiej pochodzi, z Efezu

na wybrzeŜu Azji Mniejszej, a wraca z uroczystego obchodu na cześć boga

zdrowia, podczas którego śpiewać musiał ustępy z Iliady lub z innego

utworu homeryckiego. Strojny, zadowolony z odniesionego triumfu, pewny

powodzenia na przyszłość. Sokratesa, widać, zna i szanuje, chętnie go

słucha, zwierza się przy sposobności, zapala się, unosi, zachwyca, nie ma

pretensji do zbyt wielkiej mądrości i ambicję ma tylko na dwóch punktach:

Ŝe najlepiej recytuje Homera ze wszystkich śpiewaków i najlepiej się na

jego twórczości zna ze wszystkich współczesnych.

Homera uwaŜa za źródło wszelkiej moŜliwej wiedzy, a poniewaŜ sądzi,

Ŝe się na Homerze zna, więc uwaŜa po cichu, Ŝe ta znajomość postawiła go

bardzo wysoko intelektualnie.

Nie (odbiega na tym punkcie od opinii szerokich kół współczesnych.

Powszechnie przecieŜ wówczas opierano wykształcenie na studium języka i

literatury ojczystej. Sokrates uwaŜał, Ŝe zapoznanie się z literaturą

Ŝadnego wykształcenia nie daje.

Zapas słów i zwrotów zasłyszanych, swada i zapał nie stanowią

mądrości. MoŜna Ŝyć bardzo blisko z dziełami poetów, a nie rozumieć się na

niczym, a nawet na nich samych ani trochę; moŜna samemu tworzyć

artystycznie i zgoła nie pojmować, co się robi.

Twórczość artystyczna nie wyrasta z rozumu, tylko z natchnienia.

Sokrates mówi o tym w "Obronie", mówi w "Fajdrosie"; tu ma sposobność

pomówić na ten temat szerzej. Dowodzi teŜ Ionowi, Ŝe to, co recytator brał

za swą wiedzę i co uwaŜał za znajomość Homera, niczym podobnym nie jest;

dobra deklamacja i przejmowanie drugich własnym zapałem, nie mają nic

wspólnego z wiedzą.

"Ion" jest drobiazgiem o wysokich wartościach artystycznych. Zwraca w

nim szczególniej uwagę wielka przenośnia w dłuŜszym monologu Sokratesa.

Nosi tak wyraźne piętno stylu platońskiego, Ŝe podejrzewać autentyczności

dialogu niepodobna, choć podejrzewało ją wielu. Ci, którzy dialog uwaŜają

za autentyczny, biorą go za utwór młodzieńczy Platona, pamiątkę okresu, w

którym rzucił poezję, spalił swoje młodociane dramaty, a przylgnął do

Sokratesa, aby się poświęcić pracy badawczej i pracy nad własnym

udoskonaleniem. Trudno na to przysięgać, ale przyznać trzeba, Ŝe w tym

Świetle "Ion" nabiera wiele uroku. I jeśli Ion jest w dialogu tak naiwny,

a taki kochany przy tym, to mniej dziwi, kiedy się pomyśli, Ŝe to satyra,

którą młody Platon pisze sam na siebie.

Platon

ION

OSOBY DIALOGU:

Ion

Sokrates

I SOKRATES. Jak się Ion ma! SkądŜeś do nas przyjechał? Pewnie z domu, z

Efezu?

ION. Nic podobnego, Sokratesie: z Epidauru, ze świąt Asklepiosa.

530 SOKRATES. A, to turniej śpiewaczy urządza na cześć boga Epidauros?

ION. Naturalnie, i takŜe innych dzieci muz.

SOKRATES. No i cóŜ? Stawaliśmy do zapasów; jakŜe się powiodło?

ION. Pierwszą nagrodę wzięliśmy, Sokratesie.

SOKRATES. To pięknie; no - teraz jeszcze, Ŝebyśmy i na Panatenajach

zwycięŜyli!

ION. Jakoś to będzie, jak bogowie dadzą.

SOKRATES. Doprawdy ja nieraz, Ionie, zazdrościłem wam, śpiewakom, sztuki

waszej. Bo takiemu artyście zawsze się i ubrać ładnie wypada i wyglądać

bardzo pięknie, a przy tym mieć do czynienia z poetami, z wieloma

rozmaitymi i dobrymi, a juŜ najwięcej z Homerem, najlepszym i najbardziej

boskim spośród poetów i wyuczać się jego myśli, nie tylko słów - o - to

jest rzecz zazdrości godna. PrzecieŜ nie wyjdzie na śpiewaka taki, który

by nie rozumiał słów poety. PrzecieŜ śpiewak musi być dla słuchaczy

tłumaczem myśli poety. A zrobić to dobrze nie rozumiejąc, co mówi poeta -

niepodobna. Więc to wszystko jest godne zazdrości.

II ION. Prawdę mówisz, Sokratesie. Ja teŜ miałem najwięcej pracy z tą

częścią sztuki, toteŜ zdaje mi się, Ŝe najlepiej z ludzi mówię o Homerze

D tak, ani Metrodoros z Lampsaku, ani Stesimbrotos z Tazos, ani Glaukon, ani

nikt inny z jakichkolwiek czasów nie miał o Homerze tylu pięknych myśli do

powiedzenia, ile ja mam.

SOKRATES. Pięknie mówisz, Ionie! Oczywiście, nie będziesz mi ich Ŝałował

i dowiedziesz, Ŝe tak jest.

ION. Doprawdy; warto posłuchać, Sokratesie, jak pysznie oddaję Homera;

homerydzi powinni mnie złotym wieńcem nagrodzić. Myślę, Ŝem tego wart.

SOKRATES. Tak, tak; ja się jeszcze postaram o jakąś wolną chwilę, Ŝeby

531 cię posłuchać. A teraz tyle mi tylko odpowiedz. Czyś ty tylko w Homerze

taki tęgi, czy i w Hezjodzie, i w Archilochu?

ION. Nic podobnego. Tylko w Homerze. Myślę, Ŝe to całkiem wystarczy.

SOKRATES. A bywa, Ŝe Homer i Hezjod mówią o czymś jedno i to samo?

ION. Zdaje się; i to chyba nie o jednym.

SOKRATES. A z takich rzeczy, to piękniej byś wyjaśnił to, co Homer mówi,

czy to, co Hezjod?

ION. Jednakowo, Sokratesie - takie rzeczy, o których mówią jedno i to

samo...

B SOKRATES. No cóŜ - a takie, o których nie mówią jednego i tego samego?

Jak na przykład o sztuce wieszczbiarskiej mówi coś Homer i Hezjod takŜe.

ION. Owszem.

SOKRATES. Więc cóŜ; to, co jednakowo i co rozmaicie o sztuce

wieszczbiarskiej mówią, ci dwaj poeci, otóŜ, czy ty byś to piękniej

potrafił wyjaśnić, czy teŜ z wieszczków ktoś, z tych lepszych?

ION. Ktoś z wieszczków.

SOKRATES. A gdybyś ty był wieszczkiem, to prawda, Ŝe gdybyś umiał

wyjaśniać powiedzenia podobne, to potrafiłbyś teŜ i odmienne powiedzenia

wykładać?

ION. Oczywiście, Ŝe tak.

C SOKRATES. Więc czemuŜ jesteś tęgi tylko w Homerze, a w Hezjodzie nie,

ani w innych poetach? Czy Homer mówi o czymś innym niŜ wszyscy inni

poeci? CzyŜ nie o wojnie opowiada duŜo i o tym, jak obcują ze sobą ludzie

dobrzy i źli, tacy, którzy nic nie umieją, i którzy coś umieją i o bogach,

jak obcują jedni z drugimi i z ludźmi, jak to między nimi bywa i co się w

niebie dzieje, a co w Hadesie i narodziny bogów i bohaterów. CzyŜ nie to

są rzeczy, które Homer wziął za przedmiot swojej poezji?

ION. Prawdę mówisz Sokratesie.

III SOKRATES. Więc cóŜ? Czy inni poeci nie O tym samym śpiewają?

ION. Tak, Sokratesie, ale nie tak samO śpiewają jak Homer.

SOKRATES. Jak to? Gorzej?

ION. Znacznie gorzej.

SOKRATES. A Homer lepiej ?

ION. O! Lepiej; na Zeusa!

SOKRATES. Prawda? Ionie ukochana głowo, kiedy o liczbach mówi wielu

ludzi, a jeden z nich najlepiej - to przecieŜ ktoś pozna tego, co

najlepiej mówi?

E ION. Przyznaję.

SOKRATES. A czy ten sam, który i źle mówiących, czy ktoś inny.

ION. Ten sam, przecieŜ.

SOKRATES. Prawda? To jest ten, który posiada sztukę arytmetyki?

ION. Tak.

SOKRATES. A cóŜ, kiedy wielu mówi o zdrowotnych pokarmach, jakie teŜ są,

i jeden mówi najlepiej, to czy wtedy ktoś inny pozna się na tym, który

mówi najlepiej, Ŝe on najlepiej mówi, a znowu ktoś inny na tym, co gorzej,

Ŝe gorzej mówi, czy teŜ zrobi to jeden i ten sam?

ION. Oczywista przecieŜ, Ŝe jeden i ten sam.

SOKRATES. KtóŜ taki jak on się nazywa?

ION. Lekarz.

SOKRATES. Prawda? W nagłówku sobie napiszemy, Ŝe jeden i ten sam pozna

532 się zawsze, kiedy wielu ludzi mówi o jednym i tym samym, kto mówi dobrze i

kto źle. Albo, jeśli się nie pozna na tym, kto źle mówi, to oczywiście i

na tym się nie pozna, kto dobrze; ten sam przecieŜ temat.

ION. Tak jest.

SOKRATES. Prawda? Ty powiadasz, Ŝe Homer i inni poeci, wśród których

jest i Hezjod, i Archiloch, mówią o jednym i tym samym, chociaŜ nie w ten

sam sposób; jeden mówi dobrze, a drudzy gorzej.

ION. I prawdę mówię

SOKRATES. Prawda? JeŜeli tego, co dobrze mówi, znasz, to powinien był

B poznać się i na tych, którzy gorzej mówią, Ŝe mówią gorzej?

ION. Zdaje się, Ŝe tak.

SOKRATES. Nieprawda, przyjacielu; jeŜeli powiemy, Ŝe Ion jest równie

tęgi w Homerze, jak w innych poetach, nie pobłądzimy, bo on się i sam

zgadza, Ŝe jeden i ten sam człowiek będzie w sam raz odpowiednim sędzią

wszystkich, którzy mówią o jednym i tym samym, a poeci prawie wszyscy

robią właśnie to samo.

IV ION. Więc cóŜ to moŜe być za przyczyna. Sokratesie, Ŝe ja, kiedy ktoś o

innym poecie rozmawia. to nawet nie uwaŜam; nie mogę ani dwóch słów

C dorzucić, o których warto by było mówić - więc ja po prostu zasypiam, a

jak tylko ktoś wspomni Homera, natychmiast się budzę i uwaŜam, i mam duŜo

do powiedzenia?

SOKRATES. To nie trudno zgadnąć, przyjacielu. KaŜdy pojmie, Ŝe umiejętnie

i na podstawie wiedzy mówić o Homerze nie potrafisz. Bo, gdybyś umiał

robić to umiejętnie, to potrafiłbyś mówić i o wszystkich innych poetach;

wszystko to przecieŜ poetyka. Czy nie?

ION. Tak.

D SOKRATES. Prawda? Jeśli ktoś weźmie i inną jakąkolwiek sztukę jako całość,

to przecieŜ istnieje ta sama metoda badania kaŜdej. A jak ja to rozumiem,

chcesz posłuchać, Ionie?

ION. AleŜ tak, na Zeusa, Sokratesie; chcę; bardzo chętnie słucham was -

mędrców.

SOKRATES. Cieszyłbym się bardzo, gdyby to była prawda, Ionie. Ale mędrcy -

to raczej wy; śpiewacy i aktorowie i ci, których wy poematy śpiewacie. A

ja nic innego nie mówię, tylko prawdę; ot, jak taki sobie człowiek, co nic

E nie umie. PrzecieŜ i to, o com cię teraz pytał, zobacz, jakie to marne i

nieumiejętne i dla kaŜdego człowieka naturalne, com mówił, Ŝe jedno jest

badanie kaŜdej, jeŜeli ktoś weźmie sztukę jako całość. Weźmy, tak, na

rozum: malarska sztuka przecieŜ, to jest pewna całość.?

ION. Tak.

SOKRATES. Prawda? I malarzy wielu jest i było wielu dobrych i lichych?

ION. Oczywiście.

SOKRATES. A czyś ty widział juŜ kogo, który by mówiąc o Polygnocie, synu

Aglaofonta, znakomicie umiał wykazywać, co on dobrze maluje, a co nie, a o

innych malarzach mówić nie potrafi. I, kiedy ktoś rozbiera dzieła innych

533 malarzy - ten śpi i nie ma głosu i nie potrafi swoich trzech groszy

dorzucić, a kiedy trzeba o Polygnocie, czy innym, jakim chcesz,

malarzu jednym jedynym, zdanie wypowiedzieć, on się budzi i uwaŜa i dobrze

wie, co ma powiedzieć?

ION. No - nie, na Zeusa; przecieŜ nie.

SOKRATES. CóŜ tedy? A o rzeźbiarstwie; juŜeś kiedyś widział takiego, co

tęgi jest w wykładzie prac Dedala, syna Metiona, czy Epeijosa, syna

Panopeusa, czy Teodora z Samos, czy innego jakiegoś rzeźbiarza jednego

B jedynego; powie, co dobrze zrobione, a co nie; a kiedy mowa o dziełach

innych rzeźbiarzy, on jest w kłopocie i zasypia, bo nie ma nic do

powiedzenia?

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: