Schopenhauer---O_podstawie_moralnosci.pdf

Artur Schopenhauer

O Podstwie Moralności

Pytanie, postawione przez Towarzystwo Królew-

skie, wraz z poprzedzaj ą cym je wst ę pem brzmi, jak

nast ę puje:

ZwaŜywszy, Ŝe pierwotna idea moralności, czyli zasadnicze

pojęcie najwyŜszego prawa moralnego, występuje z właściwą

jej, choć bynajmniej nie logiczną koniecznością zarówno w tej

nauce, której celem jest wyjaśnić nasze pojęcie o tem, co jest

moralne, jak i w Ŝyciu, gdzie ujawnia się bądź w postaci sądu

sumienia nad naszemi własnemi postępkami, bądź w postaci

oceny postępków innych ludzi; zwaŜywszy dalej, Ŝe niektóre

zasadnicze pojęcia, nie dające się od tej idei oddzielić i z niej

biorące początek, jak np. pojęcie obowiązku i odpowiedzialności,

występują z podobnąŜ koniecznością i w tym samym

zakresie; zwaŜywszy wreszcie, Ŝe, wobec dróg i kierunków

współczesnego badania filozoficznego, poddanie przedmiotu

tego pod dyskusyę zdaje się rzeczą wielkiej wagi; - Towarzystwo

pragnie, aby wzięto pod dokładną rozwagę i opracowano

następujące pytanie:

„Czy początku i podstawy moralności naleŜy szukać w idei

moralności danej bezpośrednio w świadomości i w innych

pojęciach zasadniczych, pochodzących z tej idei, czy teŜ w jakiej

innej zasadzie poznawania?"

Rozdział I

Wst ę p

§ 1. O zagadnieniu

Holenderskie Towarzystwo Królewskie w Haarlem ogłosiło w

1819 roku konkurs na następujące pytanie, które zostało roz-

wiązane przez J.C.F. Meistera: „Dlaczego filozofowie, róŜniąc się tak

dalece między sobą w kwestii zasad etyki, zgadzają się jednak we

wnioskach, gdy chodzi o to, aby z tych uznawanych przez nich zasad

wyprowadzić nasze obowiązki?" Pytanie to było prostą zabawką w

porównaniu z naszym obecnym zadaniem. W samej rzeczy:

1. W zagadnieniu, postawionym nam dziś przez Towarzystwo

Królewskie, idzie ni mniej ni więcej, tylko o obiektywnie rzeczywistą

podstawę etyki, a zatem i moralności. Zagadnienie to stawia nam

Akademia: - Akademia nie moŜe Ŝądać od nas pracy, mającej na

widoku cele praktyczne, to jest nawoływania do uczciwości i cnoty na

podstawie takich zasad, których pewne strony trzeba uwydatnić

rozmyślnie, zasłaniając jednocześnie strony słabe, podobnie jak to

ma miejsce w traktatach popularnych. Akademia nie zna względów

praktycznych, a uznając jedynie względy naukowe, wymaga wykładu

czysto filozoficznego, tj. niezaleŜnego od wszelkich ustaw pozytyw-

nych, od wszelkiej nieuzasadnionej hipotezy, a więc i od wszelkiej

hipostazy metafizycznej czy mitologicznej; wymaga bezstronnego,

nieprzybranego w fałszywe ozdoby i jak gdyby nagiego wykładu

ostatecznej zasady prawego postępowania. Niezmiernej trudności

tego zagadnienia dowodzi choćby tylko ten jeden fakt, Ŝe nie tylko to, iŜ

filozofowie wszystkich krajów i czasów zęby sobie na nim stępili, lecz

co więcej, Ŝe temu to właśnie zagadnieniu zawdzięczają swe

istnienie wszyscy bogowie Wschodu i Zachodu. Jeśli więc tym razem

zagadnienie zostanie rozwiązane, to zaiste, złoto Towarzystwa

Królewskiego nie pójdzie na marne.

2. Lecz oto druga trudność, na którą nara Ŝ a si ę ten, kto szuka

podstawy etyki: badanie jego moŜe się łatwo wydać podwaŜaniem

pewnej części gmachu, która - będąc zachwianą - spowoduje upadek

całości. Wzgląd praktyczny jest tu tak ściśle związany z kwestią

teoretyczną, Ŝe mimo najczystszych zamiarów badacz nie zawsze

będzie umiał ustrzec się od wkroczenia w zapale na obce terytorium. Z

drugiej zaś strony nie kaŜdy zdoła odróŜnić badanie czysto

teoretyczne, wolne od wszelkich względów, nie wyłączając względów

moralności praktycznej, badanie, którego jedynym celem jest prawda

sama w sobie - od wycieczek lekkomyślnego umysłu przeciw

najświętszym przekonaniom duszy.

Jeśli więc coś trzeba mieć na uwadze przy takiej pracy, to przede

wszystkim to, Ŝe jesteśmy tu w miejscu jak najbardziej oddalonym od

miejsc publicznych, gdzie ludzie pracują i poruszają się w kurzu i zgiełku; Ŝe

jesteśmy w schronieniu, gdzie panuje głębokie milczenie, w sanktuarium

Akademii, do którego nie dochodzi z zewnątrz Ŝaden hałas, i gdzie Ŝadne

bóstwo nie ma ołtarzy, prócz nagiej, majestatycznej prawdy. Z dwóch

tych przesłanek wyciągam wniosek, Ŝe naprzód mogę sobie pozwolić

na zupełną szczerość, nie mówiąc juŜ o tym, Ŝe mam prawo wszystko

kwestionować; po wtóre, Ŝe jeŜeli w takich nawet warunkach, zdołam

r z e c z y w i ś c i e czegoś dokonać, to juŜ będzie moŜna

powiedzieć, Ŝe dokonałem wiele.

Ale nastręczają mi się jeszcze inne trudności. Towarzystwo

Królewskie Ŝąda, aby przedmiotem wykładu, zawartego w krótkiej

monografii, była tylko podstawa etyki, rozwaŜana sama w sobie, a

zatem niezaleŜnie od całokształtu jakiegokolwiek systematu filozo-

ficznego, czyli od właściwej metafizyki. Warunek ten nie tylko Ŝe

utrudnia zadanie, lecz takŜe zmusza do pozostawienia go niedokoń-

czonym. JuŜ Krystian Wolf powiedział: Tenebrae in philosophia

practica non dispelluntur, nisi luce metaphysica affulgente „Ciemności

filozofii praktycznej moŜe rozproszyć tylko światło metafizyki"

(Filozofia praktyczna), a Kant: „Metafizyka musi poprzedzać filozofię

moralną, i w ogóle filozofia moralna nie moŜe istnieć bez

metafizyki" (Podstawy metafizyki obyczajów; Przedmowa). śadna

religia na świecie, przepisując ludziom pewną moralność, nie po-

zostawia jej bez oparcia; wszystkie opierają ją na jakiejś dogmatyce,

której głównym celem jest właśnie być podstawą dla moralności.

Podobnie i w filozofii, podstawa etyki, jakiegokolwiek byłaby

rodzaju, musi z kolei wspierać się na jakiejś metafizyce, tj. na

jakimś tłumaczeniu świata i bytu w ogóle; ostateczne bowiem

prawdziwe wyjaśnienie wewnętrznej istoty wszechrzeczy musi stać w

ścisłym związku z wyjaśnieniem etycznego znaczenia postępowania

ludzkiego. W kaŜdym zaś razie, jeśli podstawą etyki nie ma być

jakieś twierdzenie czysto abstrakcyjne, oderwane od świata

rzeczywistego i bujające swobodnie gdzieś w .przestrzeni, to musi nią

być albo jakiś fakt świata przedmiotowego, albo teŜ fakt z

dziedziny ludzkiej świadomości; fakt zaś taki moŜe być tylko

zjawiskiem i - jak wszystkie zjawiska na świecie - wymagać będzie

dalszego wyjaśnienia, po które zwrócimy się do metafizyki. W ogóle,

filozofia tworzy całość tak spójną, Ŝe niepodobna wyczerpująco

wyłoŜyć jednego z jej działów, nie dołączywszy do niego

wszystkich innych. Stąd teŜ'słusznie mówi w Fajdrosie Platon: Animae

vero naturom abs ą ue totius natura sufftcienter cognosci posse

existimas?* „Czy sądzisz, Ŝe moŜna poznać naturę duszy w sposób

zadowalający umysł, nie znając natury wszystkiego?". Metafizyka

Natury, metafizyka Obyczajów i metafizyka Piękna, potrzebują

siebie nawzajem, i dopiero przez ich połączenie objaśnić moŜna istotę

rzeczy i bytu w ogóle. Stąd teŜ ten, kto by chciał zbadać jedną z

nich trzech aŜ do jej ostatecznych podstaw, musiałby zarazem włączyć

w swe wyjaśnienie i dwie pozostałe. I podobnie, kto by o jakiejś

j e d n e j rzeczy tego świata posiadał wiedzę wyczerpującą i jasną

we wszystkich szczegółach, ten znałby przez to i całą resztę

wszechświata.

Biorąc za punkt wyjścia pewną daną matafizykę, uznaną przez

nas za prawdziwą, doszlibyśmy drogą s y n t e t y c z n ą do od-

krycia podstawy etyki; w ten sposób podstawa byłaby budowana od

spodu, wskutek czego i sama etyka zyskałaby trwałe oparcie. Lecz

wobec tego, Ŝe zadanie kaŜe nam koniecznie oddzielić etykę od

* W ten sposób zaznaczono miejsca w oryginale zapisane literami greckimi

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: