romantyzm- informacje ogólne (z serwisu klp).doc

1. ROMANTYZM- NAZWA EPOKI, PODZIAŁ EPOKI W POLSCE, NARODZINY EPOKI- WPŁYW SENTYMENTALIZMU I PREROMANTYZM, RAMYCZASOWE ROMANTYZMU W EUROPIE.

Romantyzm ma chyba tylu gorących zwolenników, co i zagorzałych przeciwników. I nie jest to efekt grubych tomiszczy powieści czy niezrozumiałego języka wierszy. Wiec czego? Wydaje mi się, że chodzi tu o światopogląd romantycznych bohaterów, których autorzy kreowali w oparciu o własne doświadczenia, wnioski poczynione w trakcie częstych i ciekawych podróży. Wygłaszali opinie kontrowersyjne z punktu widzenia współczesnego czytelnika. Niezrozumiałe wydaje się dziś przekonanie o konieczności oddania życia za ojczyznę czy pokutowania do ostatnich chwil za zbrodnię popełnioną w młodości, a przecież jeszcze trzysta lat temu ludzie wierzyli w słowo honoru czy wyznawali dekalog z taką samą gorliwością, z jaką my dziś śledzimy nowe zdjęcia znajomych na naszej-klasie.pl czy gramy w komputerowe gry.

Romantyzm jest więc epoką skrajności. Z jednej strony ludowość z jej archaicznym językiem, religijnością czy barwnymi strojami i obrzędami (Romantyczność, Ballady i romanse Mickiewicza), z drugiej egzotyka przepełniona tajemnicą, grzechem i seksualnością (Giaur Byrona), z jednej aktywny udział w walce narodowowyzwoleńczej, chęć oddania życia za ojczyznę (Kordian Słowackiego, Konrad Wallenrod Mickiewicza), z drugiej – bierna kontemplacja okrutności życia, przepełnionego rozpaczą, samotnością i negacja wszystkiego (Cierpienia młodego Wertera Goethego).

Ta epoka propagująca filozofię uczucia, wiary w intuicję i spirytualizm, wypełniona fantastyką, ludowością i mistycyzmem spowodowała, że ludzie ponownie uwierzyli w swoje siły widząc, jak nowy duch i nowa idea ogarnia wszystkie dziedziny życia (sztukę, filozofię, politykę, obyczajowość, modę). Wraz z nadejściem dzieł Adama Mickiewicza, Juliusza Słowackiego czy niezapomnianych, wręcz kultowych nawet dziś – Byrona i Goethego – zmienił się sposób postrzegania świata ówczesnych ludzi.

NAZWA EPOKI

„Ironiczny zbieg okoliczności sprawił, że pierwiastkom, jak najbardziej oddalonym od rzymskiego ducha, za nazwę posłużył wyraz etymologicznie związany z rzymskością – bo wywodzący się ostatecznie od słowa „romanus”. Tylko już w wieka średnich „lingua romana” (tj. język rzymski, czyli łaciński) oznaczała właśnie język nierzymski. W przeciwieństwie do łaciny zwano romańskim język ludowy, który powstał z pomieszania łaciny i języków germańskich oraz galickich, i języki w ten sposób utworzone zachowały też do dziś dnia nazwę romańskich. Z nazw języka ludowego utworzono określenie utworów pisanych w takim języku: „romance, romans, romant” - romancą zwano zwłaszcza utwór drobny, romantami – obszerniejsze powieści, opowiadające o niezwykłych, awanturniczych, fantastycznych przygodach. W tym właśnie sensie pojawia się po raz pierwszy w rękopisie z w. XV wyraz „romanticus” - romantyczny.”
(Juliusz Kleiner, Romantyzm, Lublin 1946).

Romantyczny znaczył tyle co romansowy, przypominający romans: niezwykły, dziwaczny, malowniczy. Chodziło o specyficzny rodzaj malowniczości, związanej ze specyficznym ukształtowaniem pejzażu, prezentujący naturę

jako „wzniosłą, groźną, posępną, niecodzienną” (Alina Witkowska, Literatura Romantyzmu, PWN, Warszawa 1989, s. 18.). Z upływem czasu słowo to narastało coraz to nowymi znaczeniami, nie związanymi z terminologią historycznoliteracką.

Jako terminu w pewnym sensie specjalistycznego użyto określenia romantyczny po raz pierwszy w XVII wieku w Anglii, nazywając w ten sposób literaturę nowożytną: średniowieczną i renesansową, stojącą w opozycji do literatury starożytnej. W tym układzie romantyczny był Tasso, Ariosto oraz Szekspir. Popularna staje się dychotomia antyk - romantyczna nowożytność (takie rozróżnienie pojawia się np. u A. W. Schlegla) oraz opozycja określając dwa podstawowe typy sztuk: klasyczny – romantyczny. Trzeba zacytować tu słynne zdanie Goethego:

Początkowo więc słowo romantyczny niosło ze sobą m.in. porcję negatywnych skojarzeń. Podobnie romantyk późno zostało związane z pewnym prądem myślowym czy literackim, początkowo określano w ten sposób autora baśni i romansów (tak było np. u Novalisa), jednocześnie jednak dla wielu było to określenie obraźliwe. Stabilizacje tego terminu jako nazwy prądu literackiego i umysłowego przynoszą lata trzydzieste XIX w.

PODZIAŁ EPOKI W POLSCE

Polski romantyzm tradycyjnie dzieli się na trzy fazy:

1. Faza wczesnego romantyzmu przypada na lata 1822-1830. Jest to czas kształtowania się nowego, romantycznego światopoglądu. Rok 1820 przynosi wczesne wiersze Mickiewicz, słynną Odę do młodości oraz Pieśń filaretów – nie są to jeszcze dzieła romantyczne (ale klasycystyczne: odwołania mitologiczne, język oświecenia, poetyka klasycystyczna), ale zostały w nich wypowiedziane hasła wywoławcze postawy romantycznej (braterstwo i wspólnota, kult młodości). W 1822 ukazał się I tom Poezji Mickiewicza, a w nim dwa najważniejsze manifesty romantyzmu: Romantyczność oraz Przemowa – szkic wstępny tomu, który w późniejszych wydaniach pojawiał się pod tytułem O poezji romantycznej. Z dzisiejszej perspektywy trudno sobie uzmysłowić jaki szok u ówczesnych odbiorców wywołały Ballady i romanse - wiersze zawarte w tym tomie były zupełnie inne od tego, co dotąd publikowano i to one odwróciły uwagę pierwszych czytelników Przemowy, która uzyskała rangę

manifestu nieco później, kiedy zaczęli się na nią powoływać „młodzi adepci nowego prądu”.

Mickiewicz w Przemowie domaga się miejsca w literaturze dla pieśni gminnej, postuluje oryginalność (nie naśladowanie jak w klasycyzmie) oraz narodowość sztuki, ustala hierarchię tradycji, w której literatury francuska i rzymska - tak cenione przez oświeceniowców – otrzymują miejsce poślednie, natomiast na jej szczycie stają: grecka starożytność, średniowiecze oraz Szekspir (podobnie wartościowali kulturę niemieccy romantycy).

W żywej dyskusji o kształcie polskiego romantyzmu wzięli udział ponadto: Antoni Edward Odyniec, Józef Bohdan Zalewski, Antoni Malczewski, Maurycy Mochnacki, Michał Grabowski, Stefan Witwicki oraz Kazimierz Brodziński. Najważniejsze dzieła literackie tej fazy romantyzmu:

Adam Mickiewicz: Ballady i romanse (1822), Grażyna 1823, Dziady cz. Ii i IV (1823), Sonety krymskie (1836) oraz Konrad Wallenrod (1828);
Antoni Malczewski: Maria (1825)
Seweryn Goszczyński: Zamek Kaniowski (1828)
Maurycy Mochnacki: O duchu i źródłach poezji w Polszcze (1825)

Koniec tej I fazy romantyzmu wyznacza wybuch powstania listopadowego.

2. faza szczytowa romantyzmu przypada na lata 1830-1849

Od upadku powstania listopadowego w przypadku literatury polskiej należy wprowadzić rozróżnienie na romantyzm emigracyjny i krajowy. Upadek powstania listopadowego daje początek wielkiemu ruchowi

migracyjnemu o podłożu polityczno-patriotycznym zwanemu Wielką Emigracją. Z kraju wyjeżdżała głównie szlachta i arystokracja, poza tym politycy, artyści, inteligencja oraz żołnierze – wśród emigrantów znaleźli się również pisarze, w większość mocno zaangażowani w sprawę niepodległościową (m. in. ci najwięksi: A. Mickiewicz, J. Słowacki, Z. Krasiński, C. K. Norwid). Głównym ośrodkiem polskiej emigracji był Paryż, po powstaniu we Francji znalazło się mniej więcej pięć do sześciu tysięcy Polaków, większość osiedliła się właśnie w Paryżu i jego okolicach. Nie dziwne, że szybko

zaczęły pojawiać się tam polskie stowarzyszenia, zrzeszenia, salony, itp.. Środowisko emigracyjne było jednak podzielone – głównie pod względem poglądów politycznych oraz oceny powstania listopadowego.

Zauważmy, że największe dzieła polskiego romantyzmu (Dziady cz. III, Kordian J. Słowackiego, Nie-boska komedia Z. Krasińskiego) powstały na emigracji, w oddali od ojczyzny właściwie w ciągu kilku lat. Okres bezpośrednio po upadku powstania listopadowego to istna erupcja sił twórczych polskich pisarzy, którzy jednak już w następnym dziesięcioleciu zamilkną.

W tym czasie w kraju triumfy święci wspaniały komediopisarz Aleksander Fredro, w latach trzydziestych powstają jego najważniejsze dzieła: Śluby Panienski oraz Zemsta. W kraju ważną rolę zaczyna odgrywać powieściopisarstwo obyczajowe i historyczne. Najważniejszym prozaikiem tego czasu był bez wątpienia Józef Ignacy Kraszewski autor m.in. Ulany oraz Starej Baśni. Inni pisarze warci wspomnienia to Józef Korzeniowski (nie mylić Tedorem Józefem Konradem Korzeniowskim, piszącym pod pseudonimem Joseph Conrad) oraz Henryk Rzewuski.

3. faza schyłkowa romantyzmu przypada na lata 1849-1863

Trzecia faza romantyzmu to okres epigoński, najwięksi nie żyją bądź zamilkli, nie pojawiają się żadne nowe tendencje w literaturze, w kraju tworzą jeszcze pisarze mniejszego formatu: Teofil Lenartowicz, Wincenty Pol, Władysław Syrokomla, Karol Ujejski. Wyjątek stanowi tu oryginalna wręcz rewolucyjna twórczość przebywającego na emigracji Cypriana Kamila Norwida. Niestety ten poeta nie znalazł zrozumienia u współczesnych, jako poruszyciel pokolenia wystąpił dopiero po śmierci, w epoce Młodej Polski.

Trudno stworzyć podobną periodyzację dla romantyzmu jako zjawiska ogólnoeuropejskiego, głównie dlatego, ze każdy naród wykształcił swój własny, specyficzny romantyzm, dlatego jeśli chodzi o romantyzm europejski przyjmuje się podział topograficzny bądź narodowościowy, mamy więc romantyzm niemiecki, angielski, francuski, rosyjski, włoski z których za najważniejsza, najbardziej wpływowe uważa się romantyzm niemiecki (Goethe, Schiller, Schegel) oraz romantyzm angielski (W. Scott i Byron).

NARODZINY EPOKI- WPŁYW SENTYMENTALIZMU I PREROMANTYZM

Pierwsze dwa dziesięciolecia XIX wieku to okres triumfu idei romantycznych w Niemczech, Francji i Anglii, polska literatura w porównaniu do literatury państw zachodnich pozostawała wyraźnie w tyle. Jednak to, że „prawdziwy” romantyzm zaczął się u nas w roku 1822 nie oznacza, że w tym czasie na ziemiach polskich nie odnotowano żadnych zmian. W wielu dziedzinach sztuki oświeceniowy klasycyzm zostawał wypierany przez nowe tendencje. W przemianach pomogła - w jak wielu innych wypadkach znanych historii literatury – kultura popularna, przeznaczona dla mniej wybrednych odbiorców. Szczególną rolę odgrywały tu teatry, w których na życzenie publiki wprowadzano liczne nowości, łamiące ścisłe zasady klasycyzmu.

Zapowiedź nadchodzącego „nowego ducha” niesie ze sobą również sentymentalizm, mający swoje początki w oświeceniu. Nurt ten propagował uczuciowy stosunek do rzeczywistości, wytworzył nowego, czułego bohatera. Krytyce podlegała cywilizacja, konwenanse, nobilitowano natomiast autentyczne relacje miedzy ludzkie oraz naturę jako współuczestnika ludzkich przeżyć (szczególnie w poezji). Sentymentalizm nawiązywał do teoriopoznawczych tez empiryzmu i sensualizmu (David Hume, Etienne Bonnot Condillac) oraz antropologicznej myśli Jana Jakuba Rousseau. W literaturze czerpano głównie z tradycji rodzimej oraz antyklasycystycznych nurtów europejskich (np. z osjanizmu). Do jednych z najbardziej zasłużonych praktyków i teoretyków sentymentalizmu polskiego należał Franciszek Karpiński. Trzeba tu wspomnieć jeszcze Juliana Ursyna Niemcewicza (1758 – 1841) i jego słynne Śpiewy Historyczne (1816), czyli cykl dum opiewających ważniejsze postaci i wydarzenia z historii Polski.

„Śpiewy historyczne”, mimo artystycznej mierności spełniały doskonale rolę „elementarza powszechnego narodu polskiego”, wielokrotnie przedrukowywane (pierwsze 1500 egzemplarzy rozeszło się, rzecz ówcześnie niespotykana, w 7 miesięcy), śpiewane w całym kraju, stały się dla generacji XIX-wiecznych niezastąpioną szkołą godności narodowej i patriotyzmu (zeznania T. Zana w śledztwie 1823; świadectwo Mickiewicza, K. Sienkiewicza, licznych pamiętnikarzy, jak L. Jablonowski, W. Zawadzki, B. Limanowski); były też tępione przez władze zaborcze (m.in. przez N. Nowosilcowa).
(Zofia Lewinówna, hasło: Śpiewy historyczne, w: Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny, t. 2, pod red. J. Krzyżanowskiego, PWN, Warszawa 1984, s. 454.)

W obrębie literatury polskiej nurt sentymentalny zespolił się czy przenikną z tzw. preromantyzmem, który w europejskiej literaturze i myśli estetycznej drugiej polowy XVIII wieku stanowił odrębny zespół tendencji, przejawiających się w odrzuceniu sztywnych reguł twórczości, postulatach oryginalności i wzniosłości dzieła literackiego, nobilitacji natchnienia, wyobraźni i geniuszu jako źródeł twórczości. Preromantyzm przejawiał się również w zainteresowaniu twórczością ludową oraz historycznie traktowaną tradycją narodową. W polskiej literaturze natomiast takie odstępstwa od klasycznej poetyki występowały głownie w obrębie sentymentalizmu, tutaj też następowała recepcja zjawisk obcych, takich jak np. osjanizm. Wszystkie te zjawiska i tendencje miały przygotować czytelnika na przyjęcie nowej epoki.

RAMY CZASOWE ROMANTYZMU W EUROPIE

Romantyzm jest epoką przełomu XVIII i XIX wieku, powstałą na fali europejskich ruchów wolnościowych, nawiązujących do ideałów rewolucji burżuazyjnych, zwłaszcza Wielkiej Rewolucji Francuskiej (w Anglii romantyzm rozwinął się na bazie ruchu czartystów, w Rosji towarzyszył powstaniu dekabrystów).W Europie trwał od lat 80. XVIII wieku do 40. XIX wieku.

2. TŁO HISTORYCZNE EPOKI

              EUROPA W OKRESIE ROMANTYZMU

              Wydarzeniem historycznym, które uznaje się nie tylko za dające początek nowej epoce (romantyzmowi), ale na zawsze zmieniające stosunki społeczne Europy i świata, była ,Wielka Rewolucja Francuska (jedyna rewolucja pisana przez wielkie „R”). Trwała ona od 1789 roku do roku 1794. U jej przyczyn leżało nieudolne zarządzanie państwem przez Ludwika XV i absolutne rządy jego następcy – Ludwika XVI. Ponadto do wybuchu Rewolucji przyczyniła się fatalna sytuacja ekonomiczna Francji, zbytnie zróżnicowanie społeczeństwa (na trzy stany: szlachta, duchowieństwo i najliczniejszy tzw. „stan trzeci”, składający się z: mieszczan, burżuazji, kupców, drobnomieszczan i chłopów, którzy stanowili blisko 3/4 ogółu społeczeństwa). Jak łatwo się domyślić, to właśnie stan trzeci wywołał Rewolucję.14 lipca 1789 roku lud Paryża zdobył Bastylię. Niedługo po tym wydarzeniu, dzięki któremu wprowadzono wiele reform społecznych, miało miejsce kolejne niezwykle ważne wydarzenie historyczne – podpisanie Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela (26 sierpnia 1789 roku). Dokument ten gwarantował wszystkim obywatelom Francji braterstwo, wolność, prawo do własności i tolerancję.

              Rządy wewnątrz Francji przechodziły z rąk do rąk, co owocowało licznymi zmianami ustrojowymi: poczynając od monarchii parlamentarnej przez monarchię konstytucyjną, republikę żyrondystów (I Republikę), dyktaturę jakobinów po rządy Dyrektoriatu, aż władzę w państwie przejął w końcu w 1799 roku Napoleon I Bonaparte i ogłosił siebie Cesarzem.

              Tzw. Okres Napoleoński trwał do końca 1812 roku, kiedy to Wielka Armia poniosła klęskę w kampanii moskiewskiej. Cesarz Francji podbił niemal całą Europę i Afrykę Północną, dopiero nieprzyjazne tereny rosyjskie zmusiły go do złożenia broni. W 1814 roku Napoleon abdykował, by powrócić jeszcze raz do władzy rok później, ale klęska pod Waterloo zmusiła go do ostatecznego rozbratu z władzą.

              Nowy ład w Europie wprowadziły ustalenia kongresu wiedeńskiego. Celem tego szczytu było zaprowadzenie ładu na Starym Kontynencie po okresie dominacji Francji. Czas po upadku Napoleona nazywa się Koncertem Mocarstw, ponieważ najsilniejsze państwa europejskie wyznaczały wówczas politykę dla całego kontynentu. Na kongresie wiedeńskim decydujący głos miały: Rosja, Prusy, Austria, Wielka Brytania oraz Francja. Akt końcowy kongresu podpisano 9 czerwca 1815 roku. Do jego najważniejszych wytycznych można zaliczyć: powrót na tron Francji dynastii Burbonów, utworzenie Królestwa Polskiego, powstanie Związku Niemieckiego, zjednoczenie Norwegii ze Szwecją, utrzymanie podziału Włoch, powstanie Królestwa Niderlandzkiego, neutralność Związku Szwajcarskiego, przyznanie Anglii czterech kolonii. Na kongresie zawarto również pakty militarne mające zagwarantować pokój w Europie. Święte Przymierze (zawarte pomiędzy szesnastoma państwami, m.in. Austrię, Rosję i Prusy) stawiało sobie za cel tłumienie wszelkich ruchów rewolucyjnych, było ono więc ostoją feudalizmu i zacofania. Czwórprzymierze (zawarte przez Anglię, Rosję, Austrię i Prusy, a później również Francję) miało na celu wspólną politykę tych państw na wypadek wojny.

Sytuacja w Europie sprzyjała rozwojowi nowych idei. Do głosu doszli piewcy liberalizmu (Benajmin Constant, Alexis de Tocqueville, Eremy Bentham, John Stuart Mill), a wśród nich zwolennicy liberalizmu gospodarczego, czyli leseferyści (Adam Smith, David Ricardo). Silną pozycję mieli również konserwatyści (Edmund Burke, Beniamin Disraeli) oraz socjaliści (Karol Marks i Fryderyk Engels).

Coraz głośniej też mówiło się o niepodległości. Poprzez szereg powstań narodowo-wyzwoleńczych na mapę Europy powróciły: Grecja (1830 r.) i Belgia (1830 r.). Dążenia niepodległościowe, głoszone przez romantyków, nasiliły się do tego stopnia, że doszło do zjawiska określanego mianem Wiosny Ludów w Europie. Polegało ono na rozprzestrzenianiu się wystąpień pod wpływem wydarzeń, które miały miejsce w innym państwie. Było to możliwe dzięki rozwojowi przepływu informacji i transportowi kolejowemu.

              Wiosna Ludów rozpoczęła się we Francji od wybuchu rewolucji lutowej w 1848 roku i powstania II Republiki (upadła po tym, jak burżuazja nie wywiązała się z obietnic danym robotnikom). W marcu tego samego roku wystąpienia przeniosły się do Wiednia. Zaowocowało to liberalizacją życia w Cesarstwie Habsburgów. Jednak gdy rewolucjoniści zaczęli zagrażać władzy i porządkowi w państwie, ich wystąpienia zostały krwawo stłumione.
              Wiosna Ludów przeniosła się szybko na teren Czech. Nasi południowi sąsiedzi zażądali oswobodzenia Czech, Moraw i Śląska. Podczas zjazdu Słowian w Pradze w kwietniu 1848 roku Czechy został zdobyte i spacyfikowane przez generała Alfreda Windischgratza. 15 marca 1848 roku na Węgrzech wybuchło powstanie niepodległościowe. Krótki okres wolności narodu Madziarów został krwawo zakończony przez wojska cara Mikołaja I, którego Franciszek Józef poprosił o pomoc w stłumieniu powstania w 1849 roku.
              17 marca 1848 roku doszło do wystąpień w Berlinie. Tłum domagał się większych swobód, liberalizacji i reform. W czerwcu tego roku we Frankfurcie zwołano parlament. Ustalono na nim, że konieczne jest powstanie Wielkich Niemiec bez Austrii pod przewodnictwem Prus. Jednak ta próba zjednoczenia Niemiec zakończyła się niepowodzeniem.
              Podobny cel, czyli zjednoczenie państwa, miały również wystąpienia na terenie Włoch, państwie rozbitym politycznie po kongresie wiedeńskim. Walki skierowane były głównie przeciwko wojskom austriackim, które okupowały największe miasta Półwyspu Apenińskiego. W ich wyniku powstała (na bardzo krótko) Republika Wenecji, a po ucieczce papieża z Watykanu, Republika Rzymska. Z czasem Austria zdołała stłumić powstanie i odzyskała wpływy w regionie. Wiosna Ludów, choć niemal wszędzie krwawa i zakończona klęską, miała wielkie znaczenie dla historii Europy. Dzięki niej zniesiono feudalizm na ziemiach monarchii habsburskiej i w Związku Niemieckim, uwłaszczono chłopów, poczyniono pierwsze kroki do zjednoczenia Niemiec i Włoch, a przede wszystkim oznaczała ona zmierzch romantyzmu i jego idei.

POLSKA W I POŁOWIE XIX W.

              Okres romantyzmu przypadł na czasy zniewolenia narodu polskiego. Epoka ta zainicjowała jednakże nowożytność w naszym kręgu kulturowym. Społeczeństwo przeszło proces przemian, co znajdowało swoje odbicie we wzmacniającym się poczuciu patriotyzmu. Do głosu doszli mieszczanie, ponieważ feudalizm upadł, a ziemianie stracili na znaczeniu. To mieszkańcy miast stali się główną siłą ekonomiczną i kulturową zniewolonego narodu. Polacy poszukiwali własnej tradycji, czegoś, co mieliby tylko dla siebie, co nie byłoby uniwersalne dla wszystkich narodów Europy. Za wydarzenie, które zapoczątkowało polski romantyzm uważa się publikację Ballad i romansów Adama Mickiewicza, co miało miejsce w 1822 roku. Siedem lat wcześniej, podczas kongresu wiedeńskiego mocarstwa europejskie ustaliły, że z większości ziem Księstwa Warszawskiego powstanie Królestwo Polskie (w personalnej unii z Rosją), popularnie nazywanego Kongresówką. Do Prus trafiła wówczas Wielkopolska, Toruń i Gdańsk, Austrii przyznano obwód tarnowski, a także kopalnię soli w Wieliczce. Kraków ogłoszono wolnym miastem (Rzeczpospolita Krakowska), aczkolwiek pozostawał on pod protektoratem wszystkich trzech zaborców.
              Najważniejszymi wydarzeniami historycznymi okresu romantyzmu były powstania niepodległościowe. Dwa wielkie zrywy na zawsze zapisały się w dziejach naszego narodu jako ważne, romantyczne i piękne, lecz przegrane.
              Powstanie listopadowe wybuchło w nocy 29 XI 1830 roku. Było ono reakcją na łamanie konstytucji Królestwa przez carat. Rosjanie uznali działalność polskiej opozycji za nielegalną i stanowczo ją zwalczali. W 1820 roku car zawiesił obrady polskiego sejmu, a wobec posłów kazał zastosować areszt domowy.
              Wśród młodzieży coraz większą popularność zyskiwały wówczas związki o charakterze samokształceniowym, zajmujące się przede wszystkim dyskusjami na tematy literackie. W Wilnie powstało Towarzystwo Filomatów (należał do niego między innymi Adam Mickiewicz), Towarzystwo Przyjaciół Pożytecznej Zabawy

„Promieniści” oraz Zgromadzenie Filaretów. W Warszawie działały wówczas Związek Przyjaciół „Panta Koina” i Związek Wolnych Polaków. Dekret carski z 1822 roku zakazujący organizacji tajnych związków przyczynił się do masowych aresztowań wśród młodzieży.

              W 1819 roku major Walerian Łukasiński założył Wolnomularstwo Narodowe, w 1821 roku przekształcone na...