Recenzja książki..pdf

Tom 51, 2002

Numer 1 (254)

Strony 121–122

Podstawy Biologii Komórki Roœlinnej. Praca zbiorowa pod redakcj¹ A. WoŸnego, J. Michej-

dy, L. Ratajczaka (red.). 2000. Wydawnictwo Naukowe Uniw. A. Mickiewicza, Poznañ,

607 s.

W nowoczesnych opracowaniach biologii

komórki, które ukaza³y siê w jêzyku polskim przed

omawian¹ ksi¹¿k¹, komórka roœlinna by³a traktowana

fragmentarycznie. W „Podstawach Biologii Komórki”

(Alberts i wspó³aut., PWN, 1999) jest jedynie

podrozdzia³ „Chloroplasty i fotosynteza”, a w

„Podstawach Cytofizjologii” (Kawiak i wspó³aut.,

PWN, 1997) jest czêœæ „Szczególne cechy komórek

roœlinnych”, z trzema rozdzia³ami: Œciana komórkowa,

Chloroplasty i Wakuola. Nie wyczerpywa³o to

problematyki dotycz¹cej komórki roœlinnej, która pod

wieloma wzglêdami ró¿ni siê od komórki ssaków,

bêd¹cej w centrumuwagi wspomnianych opracowañ.

Dawniej, zamiast o biologii komórki, mówi³o siê o

cytologii (choæ mo¿na siê sprzeczaæ czy zakresy s¹

takie same). Ostatni polski podrêcznik z cytologii

roœlin ukaza³ siê w 1971 r. (Olszewska, PWN). Straci³

on jednak aktualnoœæ ze wzglêdu na czas jaki up³yn¹³

od jego przygotowania i olbrzymi postêp jaki siê w

cytologii dokona³, choæ zachowa³ znaczenie jako

ksi¹¿ka dokumentuj¹ca ówczesny stan wiedzy i

pozwalaj¹ca oceniæ wspomniany postêp. Ca³oœciowe,

podrêcznikowe opracowanie biologii komórki

roœlinnej by³o wiêc bardzo potrzebne, tym bardziej, ¿e

brak takiego podrêcznika równie¿ w literaturze

obcojêzycznej.

Ukazanie siê Biologii Komórki Roœlinnej jest

osi¹gniêciem nie tylko na skalê polsk¹, ale równie¿ w

skali œwiatowej (choæ dopiero po przet³umaczeniu na

angielski móg³by w tej skali odgrywaæ bezpoœredni¹

rolê). Jest to bowiem podrêcznik na bardzo wysokim

poziomie naukowym. Jest dzie³emszeregu (jedenastu)

specjalistów; poszczególne rozdzia³y (piêtnaœcie)

maj¹ ró¿nych autorów.

W wiêkszoœci rozdzia³ów przestrzegano zasady

wyczerpuj¹cego przedstawiania tego, co w danym

temacie charakteryzuje komórkê roœlinn¹ na tle tego,

co jest wspólne dla wszystkich komórek

eukariotycznych. S¹ jednak rozdzia³y, które od tej

zasady odbiegaj¹ i w rezultacie bardziej pasuj¹ do

ksi¹¿ki o biologii komórki eukariotycznej. W

pierwszej wersji tej recenzji chcia³em te rozdzia³y

wymieniaæ, uzna³em jednak, ¿e rozpoznanie

wspomnianego zró¿nicowania nale¿y pozostawiæ

Czytelnikowi. Jak to siê zwykle zdarza w

podrêcznikach wieloautorskich, rozdzia³y s¹

zró¿nicowane.

Zró¿nicowanie rozdzia³ów pod takimi czy

innymi wzglêdami jest oczywiste w pierwszym

wydaniu. Dopiero wtedy, gdy Autor danego rozdzia³u

bêdzie czyta³ inne wydrukowane rozdzia³y dostrze¿e

nierównomiernoœci i przy przygotowywaniu nowego

wydania bêdzie móg³ poprawiæ swój rozdzia³,

wzglêdnie bêdzie móg³ wskazaæ na potrzebê

poprawek w innych rozdzia³ach. Chcia³bym jednak

zwróciæ uwagê na to, ¿e zró¿nicowanie istniej¹ce w

omawianej ksi¹¿ce mo¿e stymulowaæ uwagê

Czytelnika, zw³aszcza tego, który zna ju¿ podstawy

biologii komórki; dostrzeganie niedoci¹gniêæ

stymuluje bowiem myœlenie. Jako przyk³ad w³asnego

doœwiadczenia w tym zakresie mogê podaæ

dostrze¿enie niuansu w informacjach dotycz¹cych

pewnego szczegó³u plazmodesm, a przedstawianych

w dwu znakomitych rozdzia³ach: Œciana komórkowa i

System b³on wewnêtrznych. W pierwszym z nich

czytamy: „W œcianach dojrza³ych komórek zw³aszcza

pomiêdzy komórkami ró¿nych typów, powstaj¹

równie¿ plazmodesmy wtórne, ale mechanizm ich

tworzenia nie jest znany”. W drugim: „Obserwowany

by³ udzia³ ER w powstawaniu wtórnych plazmodesm

miêdzy komórkami ró¿nego rodzaju. ER przy³¹cza siê

wtedy œciœle do b³ony komórkowej i mo¿e

uczestniczyæ w zmniejszaniu gruboœci œciany

komórkowej”. Druga informacja wskazuje wiêc na

mechanizm tworzenia wtórnych plazmodesmów,

który, nawiasem mówi¹c, jest ca³kiem dobrze

rozpoznany dziêki pracom Kollmanna i wspó³pra-

cowników. Dostrze¿enie tego o¿ywi³o moje czytanie i

przywiod³o do wniosku, ¿e przecie¿ prawie wszystkie

plazmodesmy w niektórych œcianach s¹ wtórne, np. w

œcianach stycznych miêdzy komórkami epidermy a

le¿¹c¹ pod niej warstw¹ komórek miêkiszowych w

pêdzie. W wierzcho³ku pêdu, œciany te bardzo rzadko

powstaj¹ na nowo (a musz¹ powstawaæ w podzia³ach

peryklinalnych), natomiast rozrastaj¹ siê prawie

nieograniczenie w rozwoju ³odygi czy liœcia. Podobnie

ma siê sprawa w przypadku œcian promieniowych

komórek ksylemu czy floemu tworzonych przez

kambium, a przecie¿ to na tych œcianach

zlokalizowana jest wiêkszoœæ plazmodesm.

Przypomnia³o mi siê te¿ wtedy to, ¿e mimo i¿ do

niedawna wielu botaników uznawa³o tylko

powstawanie plazmodesm w cytokinezie, prawie 100

lat temu Edward Strasburger argumentowa³, ¿e w

122

Recenzje

przypadkach podobnych do wspomnianych powy¿ej,

powstawanie plazmodesm w cytokinezie nie jest

mo¿liwe; prawdopodobnie jednak nie by³ w stanie

przekonaæ adwersarzy, ¿e musi istnieæ równie¿

niecytokinezowy sposób ich powstawania. Nie by³o

wtedy mikroskopu elektronowego, a mikroskop

optyczny móg³ nie wystarczaæ do rozpoznania

plazmodesm w œcianach, które powstaj¹ tylko z

rozrostu œciany macierzystej komórki. Wed³ug mojego

rozeznania znakomita wiêkszoœæ plazmodesm w

roœlinie, zw³aszcza w drzewiastej, to plazmodesmy

wtórne.

Wracaj¹c do „niejednorodnoœci” rozdzia³ów i

drobnych b³êdów uwa¿am, ¿e mo¿na je potraktowaæ

jako pewien rodzaj ekstrawagancji, a przy ogólnie

bardzo wysokim poziomie naukowym ekstra-

wagancja ma pewien urok.

Podrêcznik jest znakomity, ale w³aœnie dlatego

nasuwa siê postulat, aby w nastêpnym wydaniu

zawiera³ równie¿ rozdzia³y o problematyce

specyficznej dla komórki roœlinnej, mianowicie:

zjawiska osmotyczne i zjawiska elektryczne.

Do omawianego podrêcznika mog¹ siêgaæ

zarówno studenci, którzy zajmuj¹ siê biologi¹ roœlin, a

dopiero poznaj¹ biologiê na poziomie komórki, jak

równie¿ ci, którzy biologiê komórki eukariotycznej

dobrze znaj¹, ale chcieliby poznaæ szczegó³y zwi¹zane

ze specyfik¹ komórki roœlinnej. Do tej drugiej grupy

nale¿¹ nie tylko bardziej zaawansowani studenci, ale

równie¿ specjaliœci ró¿nych dyscyplin botanicznych.

Biologia Komórki Roœlinnej jest podrêcznikiem

zarówno dla studentów, jak i specjalistów. Nale¿y

pogratulowaæ Redaktorom i Autorom i ¿yczyæ

szybkiego drugiego wydania, bo pierwsze jest ju¿

prawie niedostêpne na rynku.

Zygmunt Hejnowicz

Katedra Biofizyki i Biologii Komórki

Uniwersytet Œl¹ski

Jagielloñska 22, 40-032 Katowice

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: