Molestowanie seksualne w miejscu pracy - Szewiec.pdf

(303 KB) Pobierz
Microsoft Word - Molestowanie seksualne w miejscu pracy - Szewiec.doc
Paweł Szewiec - Zarządzanie Zasobami Ludzkimi - 2009-05-28
Zachowania opresywne o charakterze seksualnym pojawiające się w miejscu pracy zostały
uznane przez większość praktyków i teoretyków zarządzania za zjawisko patologiczne.
Podstawą takiej klasyfikacji jest negatywny wpływ wywierany przez tego typu zachowania na
funkcjonowanie jednostek, grup i organizacji.
Istnieje zatem potrzeba aktywnego przeciwdziałania pojawianiu się przypadków
molestowania seksualnego w różnego typu instytucjach. To zaś wymaga rozpoznania i
zrozumienia istoty tego zjawiska. Wychodząc naprzeciw tej potrzebie, w artykule poruszono
wiele kwestii istotnych z punktu widzenia skutecznego ograniczania skali zjawiska
molestowania seksualnego w organizacjach.
Jeszcze dwadzieścia lat temu problem molestowania seksualnego nie był dostrzegany ani
przez prawników i legislatury, ani przez organizacje pozarządowe i międzynarodowe
[Warylewski, 1999]. Obecnie jest on przedmiotem intensywnych debat toczonych w różnych
mediach, również na łamach czasopism naukowych. Jak piszą N.J. Malovich i J.E. Stake
[1990], kobiety były obiektem molestowania, od kiedy zaczęły pracować w organizacjach,
lecz dopiero niedawno zjawisko to przykuło uwagę opinii publicznej. Niewątpliwie dokonało
się to za sprawą nagłośnienia kilku spektakularnych seksskandali, w tym: sprawy Anity Hill-
Clarence Thomas, która trafiła do Sądu Najwyższego Stanów Zjednoczonych, gwałtu na
oficerach płci żeńskiej na przyjęciu, które odbyło się w 1991 roku w ramach corocznego
zjazdu pilotów Marynarki Wojennej USA, czy dochodzenia w sprawie romansów B. Clintona
z podwładnymi [Williams i in., 1999].
Również niebagatelne znaczenie w uświadomieniu opinii publicznej problemu molestowania
seksualnego odegrały badania naukowe. Ponad 25 lat temu J.D. MacKinnon zwrócił uwagę,
że brak jest systematycznych naukowych studiów nad molestowaniem seksualnym. Jednak od
tego czasu badacze z różnych dyscyplin, w tym: zarządzania zasobami ludzkimi, zachowań
organizacyjnych, psychologii społecznej, stosunków przemysłowych, czy prawa, studiowali
to zjawisko w celu poznania jego genezy, skutków i sposobów ograniczania [O’Leary-Kelly,
Bowes-Sperry, 2001]. O ile za okres rozpoczęcia systematycznych badań nad zjawiskiem
molestowania seksualnego uznaje się początek lat osiemdziesiątych [Pryor, McKinney, 1995],
o tyle przyjmuje się, że sam konstrukt "molestowanie seksualne" został sformułowany w 1974
roku podczas dyskusji na zajęciach w Cornell University [Basu, 2003].
Dzisiaj wiele osób, szczególnie kobiet, podziela pogląd, że molestowanie seksualne stanowi
poważny problem społeczny [Fitzgerald, 1993; Munson i in., 2000]. Również wiele
organizacji pozarządowych i międzynarodowych sygnalizuje wagę problemu. Przykładowo
pracownicy Międzynarodowej Organizacji Pracy, po przeanalizowaniu literatury dotyczącej
molestowania seksualnego, wyrazili opinię, że tego typu zachowanie stanowi bardzo poważny
problem dotykający dużej części kobiet zatrudnionych we wszystkich krajach
uprzemysłowionych [Antecol, Cobb-Clark, 2004]. Opinia ta znajduje potwierdzenie w
wynikach badań dotyczących natężenia występowania przypadków molestowania
seksualnego oraz ich skutków.
214861711.001.png 214861711.002.png
Natężenie i skutki molestowania seksualnego
Państwem, w którym prowadzono pionierskie badania nad powszechnością opresywnych
praktyk o charakterze seksualnym w miejscu pracy, były Stany Zjednoczone. Uwzględniając
ich wyniki, można szacować (zachowując daleko posuniętą ostrożność), że co czwarta kobieta
w USA jest obiektem molestowania seksualnego w miejscu pracy [Rhodes, Stern, 1995].
Warto zaznaczyć, że zachowania opresywne o charakterze seksualnym nie są kierowane
jedynie wobec przedstawicieli płci przeciwnej. Około 1% molestowanych kobiet był
przedmiotem zachowań opresywnych ze strony innych kobiet, natomiast aż 21%
molestowanych mężczyzn doświadczyło tego typu zachowań ze strony innych mężczyzn [US
Merit..., 1995]. Obecnie dysponujemy wynikami badań dla ponad 40 państw, w tym
wszystkich krajów uprzemysłowionych. Są one jednak bardzo zróżnicowane, co utrudnia
trafną ocenę skali molestowania seksualnego (patrz tabela 1).
Jedną z podstawowych przyczyn tego zróżnicowania jest brak konsensusu odnośnie do
zachowań stanowiących przejaw molestowania seksualnego. Dotyczy to zarówno badaczy,
jak i badanych. Płeć biologiczna jest zmienną, która wyjaśnia nie tylko różnice w
konceptualizacji molestowania seksualnego, ale również zakres, w jakim respondenci uznają
to zjawisko za problem [Gutek, 1995]. Kobiety definiują molestowanie seksualne szerzej niż
mężczyźni [Konrad, Gutek, 1986]. Przykładowo w jednym z badań 59% mężczyzn wobec
84% kobiet uznało dotykanie o podłożu seksualnym za zachowanie charakterystyczne dla
molestowania [Gutek, 1995].
Przytoczone powyżej dane wskazują, że to kobiety są bardziej narażone na odczuwanie
negatywnych skutków molestowania seksualnego. Wpływ opresywnych praktyk o
charakterze seksualnym na osoby molestowane badano przede wszystkim na trzech
płaszczyznach: psychologicznej, somatycznej i związanej z wykonywaną pracą. Ofiary
molestowania doświadczają m.in.: osłabienia poczucia pewności siebie, trudności z
utrzymywaniem prawidłowych relacji interpersonalnych, intensywnego stresu, stanów
depresyjnych, frustracji, bólów brzucha, bólów głowy, problemów ze snem, obniżenia
poczucia satysfakcji z wykonywanej pracy, czy spadku wydajności pracy [Dan i in., 1995].
Ponadto osoby będące obiektem zachowań opresywnych o charakterze seksualnym w miejscu
pracy są bardziej narażone na nadużywanie środków psychoaktywnych [Wislar i in., 2002].
Tego typu zachowania oddziałują negatywnie nie tylko na jednostkę, na którą są skierowane,
lecz również na przebieg procesów grupowych i ich efekty. Zwiększają one
prawdopodobieństwo wystąpienia konfliktów afektywnych między członkami grupy oraz
zmniejszają jej spójność [Ravev, Gelfand, 2005].
Wymienione jednostkowe i grupowe skutki molestowania seksualnego w miejscu pracy będą
obniżały sprawność funkcjonowania organizacji. Z badań przeprowadzonych w 1988 roku
wśród 160 organizacji z listy Fortune 500 wynika, że organizacja zatrudniająca co najmniej
24 tysiące pracowników straci rocznie około 7 milionów dolarów z uwagi na spadek
produktywności, wzrost poziomu absencji i rezygnacji z pracy z powodu molestowania
seksualnego [Peirce i in., 1998]. Nie są to jednak jedyne koszty, na jakie narażone są
organizacje w związku z występowaniem tego zjawiska. W grę wchodzą także koszty obsługi
prawnej i odszkodowań wypłacanych ofiarom tych praktyk. Warto zwrócić uwagę, że kwoty
te nie są małe. Przykładowo, w 1996 roku Astra USA wypłaciła około 10 milionów dolarów
odszkodowania po tym, jak uznano, że niektórzy z jej kierowników zmuszali kobiety do
uprawiania seksu pod groźbą zwolnienia z pracy. Z podobnym problemem spotkały się firmy
Mitsubishi i Ford, które pod koniec lat 90. wypłaciły swoim pracownikom odpowiednio 34 i
17,5 milionów dolarów odszkodowania [Bell i in., 2002]. Choćby już tylko z uwagi na te
koszty racjonalnie postępujący decydenci w organizacjach powinni położyć szczególny
nacisk na zapobieganie praktykom opresywnym o charakterze seksualnym. Tym bardziej że
koszty takiej operacji są 30-krotnie niższe niż koszty ponoszone przez organizacje w razie
niepodejmowania żadnych działań zapobiegawczych [Feary, 1994]. Jaki jednak charakter
mają zachowania o podłożu seksualnym, których pojawieniu się w organizacji powinno się
bezwzględnie przeciwdziałać?
Istota i czynniki warunkujące prawdopodobieństwo pojawiania się przypadków
molestowania seksualnego.
Jak już wspomniano, termin molestowanie seksualne pojawił się w Ameryce Północnej w
połowie lat 70. XX wieku . Jego prawna definicja została sformułowana w latach
osiemdziesiątych [Fitzgerald, 1993]. Konceptualizacji tego konstruktu podjęły się różne
instytucje. W materiałach U.S. Merit Systems Protection Board molestowanie seksualne jest
zdefiniowane, jako umyślne i powtarzające się uwagi, gesty lub kontakt fizyczny o
charakterze seksualnym, odbierane przez osoby, ku którym je skierowano, jako niepożądane
[U.S. Merit, 1981, s. 2].
W dokumentach EEOC zwraca się uwagę, że molestowanie seksualne występuje, gdy:
jedna z osób wymaga od drugiej osoby uległości względem przejawianych przez nią
zachowań o charakterze seksualnym, co stanowi warunek przyjęcia do pracy
uległość wobec lub też odrzucenie przez osobę zachowania o charakterze seksualnym
stanowi podstawę podejmowania decyzji dotyczącej sytuacji zawodowej tejże osoby
Wymienione jednostkowe i grupowe skutki molestowania seksualnego w miejscu pracy będą
obniżały sprawność funkcjonowania organizacji. Z badań przeprowadzonych w 1988 roku
wśród 160 organizacji z listy Fortune 500 wynika, że organizacja zatrudniająca co najmniej
24 tysiące pracowników straci rocznie około 7 milionów dolarów z uwagi na spadek
produktywności, wzrost poziomu absencji i rezygnacji z pracy z powodu molestowania
seksualnego [Peirce i in., 1998]. Nie są to jednak jedyne koszty, na jakie narażone są
organizacje w związku z występowaniem tego zjawiska. W grę wchodzą także koszty obsługi
prawnej i odszkodowań wypłacanych ofiarom tych praktyk. Warto zwróciść uwagę, że kwoty
te nie są małe. Przykładowo, w 1996 roku Astra USA wypłaciła około 10 milionów dolarów
odszkodowania po tym, jak uznano, że niektórzy z jej kierowników zmuszali kobiety do
uprawiania seksu pod groźbą zwolnienia z pracy. Z podobnym problemem spotkały się firmy
Mitsubishi i Ford, które pod koniec lat 90. wypłaciły swoim pracownikom odpowiednio 34 i
17,5 milionów dolarów odszkodowania [Bell i in., 2002]. Choćby już tylko z uwagi na te
koszty racjonalnie postępujący decydenci w organizacjach powinni położyć szczególny
nacisk na zapobieganie praktykom opresywnym o charakterze seksualnym. Tym bardziej że
koszty takiej operacji są 30-krotnie niższe niż koszty ponoszone przez organizacje w razie
niepodejmowania żadnych działań zapobiegawczych [Feary, 1994]. Jaki jednak charakter
mają zachowania o podłożu seksualnym, których pojawieniu się w organizacji powinno się
bezwzględnie przeciwdziałać?
Istota i czynniki warunkujące prawdopodobieństwo pojawiania się przypadków
molestowania seksualnego
Jak już wspomniano, termin molestowanie seksualne pojawił się w Ameryce Północnej w
połowie lat 70. XX wieku . Jego prawna definicja została sformułowana w latach
osiemdziesiątych [Fitzgerald, 1993]. Konceptualizacji tego konstruktu podjęły się różne
instytucje. W materiałach U.S. Merit Systems Protection Board molestowanie seksualne jest
zdefiniowane, jako umyślne i powtarzające się uwagi, gesty lub kontakt fizyczny o
charakterze seksualnym, odbierane przez osoby, ku którym je skierowano, jako niepożądane
[U.S. Merit, 1981, s. 2].
W dokumentach EEOC zwraca się uwagę, że molestowanie seksualne występuje, gdy:
jedna z osób wymaga od drugiej osoby uległości względem przejawianych przez nią
zachowań o charakterze seksualnym, co stanowi warunek przyjęcia do pracy
uległość wobec lub też odrzucenie przez osobę zachowania o charakterze seksualnym
stanowi podstawę podejmowania decyzji dotyczącej sytuacji zawodowej tejże osoby
przejawiane zachowanie o charakterze seksualnym ma negatywny wpływ na wyniki
indywidualne pracownika lub przyczynia się do stworzenia opresywnego środowiska
pracy [Stockdale, Hope, 1997, s. 340].
Powyższa definicja wskazuje na istnienie dwóch form molestowania seksualnego -
molestowania typu quid pro quo ("coś za coś") lub molestowania typu wrogie środowisko
pracy. Z pierwszym przypadkiem mamy do czynienia, gdy pracodawca lub przełożony w
zamian za spełnienie żądań seksualnych proponuje korzyści związane z pracą lub też grozi
utratą dotychczasowych przywilejów. Z drugim - gdy niechciane i niepożądane przez osobę
zainteresowanie seksualne lub wrogie zachowanie pod jej adresem lub jej płci powoduje u
niej poczucie zagrożenia i obniżają wydajność pracy.
Jak widać, w drugim przypadku pojawiają się dwie kategorie zachowań.
Niepożądane zainteresowanie seksualne obejmuje m.in. takie zachowania, jak: osobiste uwagi
dotyczące seksualności lub seksu, komentarze dotyczące wyglądu o charakterze seksualnym,
komentarze i żarty o tematyce seksualnej, dotykanie mające charakter seksualny,
eksponowanie przedmiotów o charakterze seksualnym [Mandal, 2001].
Molestowanie z uwagi na przynależność do określonej płci przejawia się m.in. przez:
obraŹliwe komentarze o zdolnościach, czy zachowaniach kobiet lub mężczyzn, zniewagi
skierowane do kobiet lub mężczyzn z uwagi na przynależność do określonej płci [Mandal,
2002].
Z punktu widzenia prawa USA wskazane dwa typy molestowania seksualnego stanowią
formę dyskryminacji ze względu na płeć i są zakazane prawem [Welh, 1999]. W podobny
sposób zjawisko to interpretowane jest w Unii Europejskiej. Chociaż, mniej więcej do połowy
lat 80., decydenci struktur europejskich zdawali się nie dostrzegać tego problemu. Wówczas
M. Rubenstein opublikował wyniki badań nad opresywnymi zachowaniami o charakterze
seksualnym w miejscu pracy, prowadzonych na zlecenie Komisji Europejskiej. Efekty badań
jednoznacznie wskazały, że molestowanie seksualne jest zjawiskiem powszechnym w
organizacjach działających w Europie. Wobec tego Komisja podjęła wiele inicjatyw mających
na celu zmniejszenie skali tego zjawiska. Nie przyniosły one jednak spodziewanych
rezultatów, gdyż wciąż około 50% kobiet i 10% mężczyzn jest molestowanych w miejscu
pracy [Owens i in., 2004].
W UE ochrona godności mężczyzny i kobiety w miejscu pracy została uznana za przedmiot
bezwzględnego prawa pracowników w art. 26 Zrewidowanej Karty Społecznej z 3 maja 1996
roku [Szewczyk, 2002]. Sygnatariusze tego dokumentu zobowiązali się m.in. do popierania,
informowania i zapobiegania molestowaniu seksualnemu w miejscu pracy lub w związku z
pracą [Florek, Zieliński, 2000]. Niedawno Parlament Europejski przyjął dyrektywę
2002/73/WE, która zmieniła dyrektywę 76/207/EWG w sprawie wdrożenia zasady równego
traktowania mężczyzn i kobiet w dziedzinie dostępu do zatrudnienia, szkolenia zawodowego,
awansów i warunków pracy.
W jej świetle uznanie zachowania za molestowanie seksualne wymaga, by naruszało ono
godność osoby i by prowadziło do stworzenia wrogiej, poniżającej lub obraźliwej atmosfery
[Boruta, 2003]. Dyrektywa zawiera pięść kluczowych elementów odnoszących się do
zachowań opresywnych o charakterze seksualnym: określa istotę molestowania seksualnego,
wskazuje środki zapobiegania pojawianiu się tego typu zachowań, ustanawia sądowe i (lub)
administracyjne procedury, które powinny być przestrzegane w razie pojawienia się
molestowania, i określa charakter rekompensat dla osób molestowanych.
Dla skutecznego przeciwdziałania molestowaniu seksualnemu nie wystarczy wprowadzanie
uregulowań prawnych. Równie ważne jest poznanie determinant tego zjawiska.
W literaturze przedmiotu opisane są trzy podstawowe modele teoretyczne wyjaśniające
determinanty częstotliwości występowania i doświadczania molestowania seksualnego
[Schultz, 1998].
Pierwszy model, zwany socjodemograficznym, wskazuje, że osoby o niskim statusie
społecznym częściej stają się obiektem zachowań opresywnych o charakterze seksualnym.
Model ten znajduje potwierdzenie w wynikach badań empirycznych, świadczących o tym, że
młode, niezamężne lub rozwiedzione kobiety, o niskim dochodzie społecznym, zajmujące
najniższe szczeble w hierarchii organizacyjnej bardzo często są molestowane [Jackson,
Newman, 2004].
Drugi model, określany mianem "społecznego kontaktu", zakłada, że kobiety, które z uwagi
na charakter wykonywanej pracy mają intensywne, rutynowe kontakty z mężczyznami, są
bardziej narażone na molestowanie. W zgodzie z tym modelem pozostają wyniki badań,
wskazujące, iż kobiety, których przełożonymi są mężczyźni, często doświadczają
niepożądanych zachowań opresywnych o charakterze seksualnym [Gutek, 1985]. W ogóle
kobiety pracujące w organizacjach, w których dominują tak ilościowo, jak i normatywnie
mężczyźni, są szczególnie narażone na molestowanie [Gruber, 1998].
Trzeci model, który można nazwać "rozlewaniem się ról płciowych", zakłada, że pojawienie
się opresywnego zachowania o charakterze seksualnym jest bardziej prawdopodobne, gdy
stereotypy ról społecznych związanych z płcią są akceptowane i przenoszone na grunt pracy
zawodowej. Zgodnie ze stereotypem, od kobiet oczekuje się, że będą one bardziej opiekuńcze
i lojalne niż mężczyźni, bardziej "dostępne seksualnie" oraz że będą zajmować stanowiska
wykonawcze. Uwzględnienie istniejących stereotypów ról społecznych związanych z płcią
pozwala interpretować molestowanie seksualne jako sposób uświadamiania kobiecie jej
właściwego miejsca w strukturze społecznej. Niektórzy badacze postrzegają molestowanie
seksualne, jako narzędzie służące umacnianiu przez mężczyzn swojej dominującej pozycji w
społeczeństwie [Tangri, 1982]. Inni uważają nawet, że jest to środek, który można
wykorzystać do podtrzymywania wszelkich nierówności w dostępie do władzy [Brewis,
2001]. Warto w tym miejscu nadmienić, że kobiety wykonujące tzw. męskie zawody są
zwykle bardziej narażone na bolesne uwagi o zabarwieniu seksualnym, którym towarzyszą

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin