v wprowadzony przez Thomasa i Znanieckiego w r. 1918 w celu wyjaśnienia różnic w zachowaniu polskich farmerów w Polsce i w USA.
v Petty i Cacioppo (1996):
o Uogólniona i względnie trwała pozytywna lub negatywna ocena obiektu (przedmiotów, osób, grup, zjawisk, idei itp.)
v Eagly i Chaiken (1993):
o Psychologiczna tendencja wyrażana poprzez ocenę obiektu.
o Ocena zawarta jest we wszystkich klasach reakcji: jawnych czy ukrytych, poznawczych, afektywnych, behawioralnych.
1) Trójskładnikowy model postaw
v Komponent poznawczy:
o poznawcze oszacowanie obiektu oparte na przekonaniach, obrazach i wspomnieniach dotyczących obiektu postawy;
o Np. Jerzy uważa, że jego stary fiat jest ciągle sprawny
v Komponent afektywny:
o pozytywna, negatywna lub mieszana reakcja afektywna składająca się z emocji, nastrojów i uczuć dotyczących obiektu postawy
o Np. Jerzy lubi swoje stare auto
v Komponent behawioralny:
o dyspozycja czy tendencja do zachowania w specyficzny sposób wobec obiektu postawy
o Np. Jerzy podejmuje decyzję nie kupowania nowego auta
v jest lepszy, gdy przekonania dotyczące obiektu są złożone, liczne i niespójne, np. postawa wobec zalegalizowania narkotyków miękkich.
2) Jednoskładnikowy model postaw
v Wystarczy jedna dymensja: emocjonalna
v Postawa jest to ewaluacja obiektu o pewnym poziomie intensywności.
v jest bardziej przydatny, gdy przekonania dotyczące obiektu są uproszczone, nieliczne i nie zaprzeczają sobie nawzajem; są jednoznaczne, np. postawa wobec narkomanii.
v Jednostka dąży do utrzymania spójnej ewaluacji obiektu, lecz wzajemne związki między elementami postawy (między komponentami i w obrębie poszczególnych komponentów) nie są jednoznaczne.
v Przykład braku spójności w obrębie komponentu poznawczego:
o Palenie jest złe, ale pozwala utrzymać wagę na właściwym poziomie, ma walory towarzyskie, pozwala rozładować napięcie emocjonalne.
o Cyganie to złodzieje i oszuści, ale mają ciekawą kulturę.
- W obliczu niespójnych ewaluatywnie informacji o obiekcie jednostka dąży do ukształtowania postawy raczej pozytywnej, lub raczej negatywnej, rzadziej – ambiwalentnej.
- Dążenie do spójności w zakresie aspektu poznawczego może polegać na:
Ø Selektywności w poszukiwaniu informacji:
Ø Zbieraniu jednostronnych informacji, np. podzielanie opinii panujących we własnym środowisku (większość moich znajomych pali i nie traktuje palenia jako czegoś bardzo szkodliwego).
Ø Postawy, podobnie jak schematy poznawcze, kierują przetwarzaniem informacji tak, by usunąć rozbieżności
1) Respondenci odpowiadają bezpośrednio na pytania o postawy; np. „Czy będzie Pan głosował na...?
2) Pytania pojedyncze
3) Skale postaw typu Likerta
Ø Wiele stwierdzeń dotyczących obiektu postawy
Ø Respondent wskazuje, w jakim stopniu się zgadza bądź się nie zgadza ze stwierdzeniem
4) Skala dyferencjału semantycznego Osgooda i in.
Ø Umożliwia pomiar różnych postaw przy pomocy tej samej skali
Ø Skale dwubiegunowe, np. przyjemny – przykry, twardy – miękki, szybki - powolny
Ø Podstawowe dymensje: ewaluacja, siła, aktywność
Ø Wpływ sposobu formułowania stwierdzeń, kontekstu, w jakim występują i innych czynników.
Ø Wpływ potrzeby przedstawienia siebie w lepszym świetle (postawy niepopularne w społeczeństwie są ujawniane niechętnie, np. rasistowskie
Ø Wpływ motywacji związanych z odpowiednią autoprezentacją.
Ø Brak wykształconych postaw wobec danego obiektu
Ø Czasami ludzie nie mają postaw wobec danego obiektu, lecz je demonstrują, aby spełnić życzenie ankietera.
Ø Czasami postawy kształtują się dopiero w trakcie pomiaru; lecz są niestabilne i nie są dobrymi predyktorami zachowania.
1) Pomiar fizjologicznego pobudzenia, np. GSR
Ø Można uzyskać informacje tylko o intensywności postawy, a nie o znaku
2) Pomiar napięcia mięśni twarzy (EMG,Cacioppo i Petty, 1981)
Ø Wzmożone napięcie w mięśniach policzków przy postawie pozytywnej, w mięśniach czoła – negatywnej.
3) Pomiar EEG (Cacioppo i in. 1993)
Ø zmiana zapisu w sytuacji zmiany znaku obiektów.
1) Obserwacja zachowania
Ø Typowe wskaźniki: kontakt wzrokowy, mowa ciała, chęć uczynienia jakiejś przysługi (np. oprowadzenie po kampusie uniwersyteckim czarnego studenta – Campbell i in., 1966).
Ø Ale można kontrolować swoje zachowanie, żeby ukryć prawdziwą postawę
2) Technika zgubionego listu (Milgram, 1965)
Ø Badanie postaw wobec pewnych organizacji politycznych
Ø „Zgubione” listy ze znaczkiem, zaadresowane do określonych organizacji politycznych.
Ø Sprawdzanie, jak wiele listów dotarło do adresata.
3) „Fałszywy infokanał” (bogus pipeline)
Ø Badany sądzi, że jest podłączony do urządzenia wykrywającego kłamstwo.
1) Postawy automatyczne, pozaświadome, kiedy człowiek nie jest świadomy źródeł swoich reakcji, np. wobec przedstawicieli grup obcych, lub wobec samego siebie
2) Konieczne jest wykorzystywanie pomiarów pośrednich, w trakcie których osoba nie jest informowana, co jest mierzone.
3) Pomiary oparte na czasach reakcji
Ø Czasy reakcji są dłuższe (bodźce niezgodne) albo krótsze (bodźce zgodne) w konsekwencji wzbudzenia afektu związanego z obiektem postawy
Ø Implicit Association Test (IAT) Greenwalda: wnioskowanie z czasu automatycznych skojarzeń związanych z różnymi kategoriami słów.
1) Funkcja orientacyjna
Ø Postawy pomagają zorganizować i uprościć świat, sterując naszymi zachowaniami wobec obiektów pozytywnych i negatywnych,
Ø Np. postawa wobec produktów konsumpcyjnych
2) Funkcja utylitarna
Ø Postawy pozwalają osiągnąć pożądane cele (nagrody), a uniknąć kar
Ø Postawa wobec obiektu skłania do podjęcia odpowiednich kroków w celu uzyskania czegoś lub uniknięcia.
Ø Np. postawa wobec Unii Europejskiej.
3) Funkcja społeczno-adaptacyjna
Ø Postawy pozwalają zaprezentować się innym ludziom w pozytywnym świetle i zyskać aprobatę społeczną,
Ø Np.. Pozytywny stosunek do Kościoła
1) Ekspresja tożsamości jednostki i wyznawanych wartości
Ø Postawy pozwalają zdefiniować tożsamość (kim jesteśmy) poprzez wyeksponowanie wartości, jakie cenimy
Ø Np. postawy wobec aborcji, praktyk religijnych, zanieczyszczenia środowiska
2) Obrona Ego
Ø Projekcja własnych nieakceptowanych uczuć na inne osoby lub grupy chroni poczucie własnej wartości,
Ø np. uprzedzenia wobec mniejszości etnicznych, wobec homoseksualizmu
3) Funkcje instrumentalne i tożsamościowe nie muszą się wykluczać;
Ø wiele postaw spełnia obie funkcje jednocześnie, chociaż w różnym stopniu,
Ø Np. kupno musztardy Made in Poland; rezygnacja z hamburgera.
1) Postawy oparte na komponencie behawioralnym
Ø Bardziej na obserwacji własnego zachowania niż na przekonaniach i emocjach
Ø Np. jeżdżę do pracy rowerem
2) Postawy oparte na poznaniu
Ø Na przekonaniach na temat właściwości obiektu postawy; na racjonalnym myśleniu;
Ø Funkcją postawy jest ocena obiektu, tj. sklasyfikowanie obiektów wg nagród i kar, których nam dostarczają.
Ø Np. rower, spacer, hulajnoga, samochód, motocykl
3) Postawy oparte na emocjach
Ø Bardziej powiązane z uczuciami i wartościami, bez analizy faktów.
Ø Funkcja: w większym stopniu wyrażanie posiadanego systemu wartości; wyrażanie własnej tożsamości.
v Efekt ekspozycji
o Wielokrotne eksponowanie bodźca wywołuje wzrost pozytywnych postaw wobec bodźca
o Efekt jest nawet silniejszy, kiedy ludzie nie są świadomi, że mieli kontakt z bodźcem.
v Warunkowanie klasyczne
o Bodziec wywołujące reakcje emocjonalne jest wielokrotnie doświadczany z bodźcem neutralnym (przykłady z reklamy)
o Bodziec neutralny nabiera emocjonalnych właściwości pierwszego bodźca (przykłady zachowań konsumenckich).
v Warunkowanie instrumentalne
o Zachowanie wobec obiektu jest karane bądź nagradzane,
o Np. kara – dezaprobata rodziców; nagroda – aprobata rodziców.
v Eksperyment Richarda LaPiere’a (1934):
o W czasie 3-miesięcznej podróży po USA wraz z parą młodych Chińczyków odwiedził 250 hoteli, restauracji i kempingów.
o Mimo powszechnych wówczas uprzedzeń rasowych w USA, tylko raz odmówiono obsługi.
o Po powrocie rozesłał do tych miejsc ankietę z pytaniem, czy zaakceptowano by Chińczyków w charakterze klientów.
o 90% respondentów, którzy odesłali ankietę, odpowiedziało: NIE.
Ø Postawy korelują z zachowaniem tylko wtedy, kiedy pomiar postaw odnosi się do konkretnego zachowania (Ajzen i Fishbein, 1977).
o Np. LaPiere powinien pytać o postawy wobec młodej pary Chińczyków podróżującej w towarzystwie profesora, a nie o postawy do Chińczyków w ogóle.
Ø Różnice indywidualne: wyższy związek postaw z zachowaniem wykazują:
o Osoby o niskim poziomie self-monitoringu (moraliści)
o Osoby w stanie obiektywnej samoświadomości
o Osoby o wyższej spójności Ja (Bem i Allen (1974)
Ø Związek między postawą a zachowaniem zależy od siły postawy
1) Tesser, 1993 :
- Silne postawy są genetycznie uwarunkowane,
- np. na bazie wrodzonych preferencji co do bodźców przyjemnych, czy awersji do bodźców przykrych.
2) Boninger i in. 1995
- Postawy silne
o dotyczą spraw, które mają bezpośredni wpływ na dobro jednostki,
o pozostają w relacji do wartości cenionych przez jednostkę,
o są ważne dla osób bliskich.
3) Postawy są silniejsze, jeśli:
Ø Jednostka jest dobrze poinformowana co do obiektu postawy
Ø Osoby lepiej poinformowane o kandydacie, częściej głosują zgodnie z uprzednimi deklaracjami (Davidson i in. 1985).
Ø Jeśli informacje są zdobyte poprzez własne doświadczenie
Ø Jeśli postawy są łatwo dostępne w świadomości.
v Postawy nie zawsze determinują zachowanie, ponieważ powinniśmy uwzględnić także inne czynniki kształtujące zachowanie:
v Np. antysemityzm Y-a nie zawsze prowadzi do dyskryminacji Żydów (nieprzyjęcie X-a do pracy)
o bo antysemityzm Y-a nie dotyczy spraw zawodowych,
o bo byłoby to źle widziane przez otoczenie,
o nbo Y nie ma wpływu na dobór pracowników.
v Postawa wpływa na zachowanie, jeśli:
o jest silna (jeśli antysemityzm Y-a jest bardzo silny, bo X byłby konkurencją, bo wiąże się z wartościami religijnymi, bo wszyscy wokół nie lubią Żydów),
o jest specyficzna ze względu na dane zachowanie (jeśli antysemityzm zawiera przekonanie, że Żydzi działają na szkodę pracodawcy).
Teoria planowanego zachowania (Teoria dz...
SocjologUS