Cechy produkcyjne rolnictwa – określają efekty produkcji rolnej, ile czego ise wytwarza i czemu służy wytworzenie produkcji rolnej.
Rolnictwo odłogowe – niska produktywność w stosunku do całej ziemi, niska produktywność pracy, mało wydajne narzędzia pracy, produkcja ledwo wystarcza na wyżywienie rodziny rolnika, produkcja na eksport nieduża, to rolnictwo samo zaopatrzeniowe.
Rolnictwo ugorowe – produktywność wyższa w stosunku do całej ziemi, wyższa wydajność pracy żywej, lepsze narzędzia, i zwierzęta pociągowe, wyższa produkcja w stosunku do nakładów pracy, większa część na sprzedaż, chów zwierząt zmienia część produkcji roślinnej na zwierzęca: mleko, mięso tłuszcz.
Główne formy rolniczego użytkowania ziemi:
- ziemie uprawne (grunty orne)
- sady i plantacje
- trwałe użytki zielone (łąki i pastwiska)
Sposób wykorzystywania użytków rolnych zależy od:
- woli działania człowieka
- czynników przyrodniczych
- poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego
- międzynarodowego podziału pracy
- gęstości zaludnienia
- zapotrzebowania na ziemie
- koniunktury rynkowej
Największy powierzchniowo areał użytków rolnych mają: Chiny, Australia, USA, Brazylia, Rosja.
Największy odsetek użytków rolnych mają: Urugwaj 84%, Kazachstan 81%, Mongolia 81%, Mołdawia 78%, Bangladesz 71%, Wlk, Brytania 70%, Ukraina 69%.
Łąki i pastwiska – największy areał: Australia, Chiny, USA, Brazylia, Kazachstan, Arabia Saud., Mongolia, Sudan, Rosja.
Odsetek procentowy: Irlandia 67%, RPA 67%, Argentyna 51%, Australia i Oceania 50%.
Sady i plantacje – największy areał: Indonezja, Brazylia, Chiny, Malezja, Hiszpania, Filipiny, Wyb. Kości Słoniowej, Włochy, Francja (w większości są to plantacje drzew kauczukowych, sadów owocowych, krzewów winorośli).
Produkcja roślinna
- rośliny alimentacyjne, służące spożyciu przez człowieka
- rośliny pastewne, na potrzeby żywienia inwentarza żywego (zwierząt)
- rośliny przemysłowe, w celu dostarczania surowców przemysłowych (towarowe produkty)
Zboża (alimentacyjne)* wypiek pieczywa, sporządzanie potrwa mącznych, wyrób kasz, pasze dla zwierząt
* W krajach gospodarczo rozwiniętych większa część zbóż jest przeznaczana na pasze, a w krajach rozwijających się do 75 procent jest spożywane przez ludzi
Pszenica
Gatunki: samopsza, płaskurka, orkisz.
Istotna role mają tylko dwa gatunki:
Pszenica zwyczajna – klimat wilgotny, lepsza do ciast i wyrobów cukierniczych, uprawiana w póln-zach Europie (Francja, Niemcy, Wlk. Brytania)
Pszenica twarda – klimat kontynentalny, suchy; ma więcej białka, lepsza do wypieku chleba, wyrobu makaronów, uprawiana w Afryce Płn. i Azji Zach.
* Uprawiana w krajach o klimatach umiarkowanych, ciepłych chłodniejszych, suchych; nie uprawiana jedynie w klimacie wilgotnym oraz wysokogórskim
* Jest rośliną wymagającą( odpowiednia gleba oraz sposób uprawy)
* Dobrze rośnie na żyznych glebach, pylastych, gliniastych, czarnoziemy,lessy
* Światowe zbiory ok. 550 mln ton;
Największy producent w Europie: Francja, Niemcy, Wlk. Brytania, Rosja Belgia i Holandia.
Największy producent na świecie: Argentyna, Urugwaj, Brazylia, Chile, Meksyk, RPA, USA.
Europa + Azja- produkcja 55 % pszenicy świata
Żyto
Używane do wypieku chleba, tańszy niż pszenica.
Mało wymagające w stosunku do gleb( lekkie i zakwaszone,piaszczyste) i klimatu, w miarę odporne na mrozy i suszę. (gleby bielicowe); odporne na susze
Główne uprawy w Europie Środkowo-Wschodniej; ogólnie daży się do ograniczenia areału tego zboża- niska produktywność, kiepskie walory dietetyczne
Światowe zbiory 25 mln ton – nie jest przedmiotem handlu zagranicznego
W Europie uprawy w: Belgii, Holandii, Niemczech, Czechach, Polsce, Słowacji, Białorusi, Ukrainie i Rosji.
Najwięksi producenci: polska, Niemcy, Rosja.
Poza Europa najwięcej żyta uprawiane jest w: Chinach, Turcji, i na pasze w Argentynie, USA, Kanadzie.
Polska do niedawna była jedynym krajem w którym zbierano więcej żyta niż pszenicy.
Pszenżyto
To zboże powstałe z zapylenia pszenicy pyłkiem żyta. Są dwie formy; pierwotna i wtórna. Uprawiane jest w Polsce.
Jęczmień zwyczajny
Pierwotnie służył do wyrobu placków, kasz, zup. Dziś jako roślina pastewna i przeważnie w browarnictwie, do tuczu zwierząt (trzody chlewnej), pasza dla koni i mułów.
Jęczmień jary – krótki okres wegetacyjny, znosi łatwo chłody
Jęczmień ozimy – niezbyt odporny na mrozy, lepiej znosi gorąco i susze
Jęczmień browarny w optymalnych warunkach.
Gleby żyzne.
Największy producent w Europie: Rosja, Francja, Wlk. Brytania, Niemcy, Dania.
W krajach śródziemnomorskich: Hiszpania, Maroko, Syria, Irak, Iran.
Inne kraje: Chiny, USA, Argentyna, Australia.
Owies zwyczajny średnie wymagania glebowe/ klimatyczne
Krótki okres wegetacji, klimat chłodny i wilgotny, znosi duże opady, gleby bielicowe.
Uprawiany prawie wyłącznie w Europie i Ameryce Półn.
Służył do wyrobu placków, kasz i alkoholu (whisky), roślina pastewna dla koni.
Uprawy w: Wlk. Brytania, Francja, Niemcy, Skandynawia, Czechy, Słowacja, Polska, Białoruś, Ukraina, Rosja, USA, Kanada, Argentyna, Australia, Nowa Zelandia.
Największy producent: Rosja.
Proso
To różne uprawy trawy o drobnych ziarnach skupionych w wiechy lub kiście.
Duża rola w wyżywieniu w krajach słabo rozwiniętych. Klimat suchy, nie wymaga dobrych gleb.
Proso właściwe (proso zwyczajne) – Rosja, Indie, Chiny, Japonia.
Włośnice (ber – Chiny, Korea, Japonia, mohar – Węgry i sąsiedzi)
Paluszniki (palusznik krwawy – proso krwawe, afrykańskie – środ. Afryka, Indie, Chiny)
Chwastnice zbożowe (proso japońskie – pajza – Indie, Chiny, Korea)
Proso perłowe – odporne na susze, Płn. Afryka, połud. Europa, Indie, uprawiane na mąkę i kasze.
Trawa abisyńska – tef – Azja, Australia, połud. Afryka, Ameryka Połud.
Sorgo czyli proso olbrzymie
Wysokie trawy, wysokości kilku metrów.
Sorgo zwyczajne – Afryka, zach. Azja, Pakistan, Indie,
Jako rośliny pastewne: trawa sudańska, trawa Johnsona, sorgo zwięzłe.
Producenci: USA, Indie, Nigeria, Chiny, Meksyk, Sudan, Niger, Burkina Faso.
Gryka
Zaliczana do traw. Dwa gatunki: gryka zwyczajna, tatarka.
Krótki okres wegetacji, znosi chłód, nie wymaga żyznych gleb. Uprawa na kasze, mąkę, placki, jest tez roślina miododajną.
Uprawa: Rosja, Ukraina, Litwa, Łotwa, Białoruś.
Kukurydza
Długi okres wegetacji, zapotrzebowanie na wilgoć i ciepło, klimat wilgotny, gorący, umiarkowany. To roślina okopowa.
Służy jako pasza dla bydła, trzody i drobiu., przerabia się na krochmal, oleje, syropy i alkohol (whisky), jest też roślina przemysłową.
Największy producent: USA, Meksyk, Kolumbia, Brazylia, w Europie: Rumunia, Węgry, Jugosławia, Słowacja, Bułgaria, Włochy, Egipt, Chiny, RPA.
Ryż
Roślina jednoroczna.
Ryż suchy – uprawiany bez nawadniania, niewielkie plony daje.
Ryż mokry (padi) - roślina wodna, musi rosnąć w płytkiej wodzie, spożywa się go bezpośrednio, jest kleisty, używany do ciast, uprawiany w Chinach.
Przerabia się go na krochmal, ocet, alkohol.
Najwięksi producenci: Chiny, Indie, Bangladesz, Birma, Malezja, Indonezja (Jawa), Filipiny, Japonia, USA, w Europie: Włochy, Hiszpania, Grecja.
Rośliny strączkowe (zawierają więcej białka niż zboża)
Soczewica o zwisłych strączkach i płaskich ziarnach. Uprawa: Indie, Turcja, Pakistan, Etiopia, Kanada.
Ciecierzyca o krótkich strąkach, uprawa: Turcja, Hiszpania, Portugalia, Etiopia, Meksyk, Indie, Pakistan, Chiny.
Bób
Uprawa: Hiszpania, Afryka Półn., Maroko, Egipt, Etiopia, Meksyk, zach. Azja.
Jego odmianą jest bobik roślina pastewna
Fasola
Uprawa: Indie, Chiny, Brazylia, USA, Meksyk, Włochy, Portugalia, Hiszpania, Uganda, Rwanda, Burundi.
Groch
Chłodny, wilgotny klimat. Roślina polowa, warzywna i pastewna (na paszę lub nawóz zielony)
Uprawa: Francja, Ukraina, Rosja, Chiny.
Groszek zielony produkują: USA, Wlk. Brytania, Chiny, Indie, Rosja, Francja, Włochy.
Rośliny bulwiaste i korzeniowe
Pochrzyn (jams lub jam) – roślina pnąca o korzeniach z dużymi bulwami.
Klimat wilgotny, zwrotnikowy, uprawa: Azja, Afryka, Ameryki.
Kolokazja (taro) – duże bulwy, uprawiana w krajach międzyzwrotnikowych Azji, Afryki i Oceanii.
Bataty (pataty) – słodkie ziemniaki, o małych bulwach, przypominają ziemniaki, bogate w witaminy i sole mineral. Uprawa: Azja połud.-wsch., Chiny, Japonia, USA.
Maniok – zdrewniała łodyga, długi korzeń i bulwy z dużą ilością skrobi. Uprawa: strefa międzyzwrotnikowa – Nigeria, Brazylia, Dem. Repub. Konga, Tajlandia, Indonezja, Indie. Korzeń manioku jest trujący i gorzki. Bulwy przerabiane na mączkę i tapiokę, skrobię i spirytus.
Ziemniak – mało wymagający pod względem glebowym, wymaga wilgoci, nie lubi dużych temp. Stosowany jako pożywienie, pasza dla zwierząt, na krochmal, syrop, spirytus.
Uprawa: Chiny, Rosja, Białoruś, Ukraina, Polska, Indie, Japonia, USA, Brazylia, Argentyna, Peru.
Warzywa
Warzywa objętościowe: kapusta, buraki, marchew, korzeniowe.
Warzywa wartościowsze: pomidory, ogórki, kalarepa, brokuły, sałata, rzodkiewka, szpinak, szparagi, fasolka.
Warzywa korzeniowe: marchew, pietruszka
Warzywa bulwowe: seler, kalarepa, cebula, kapusta
Warzywa kwiatostanowe: kalafior, brokuł
Warzywa liściaste: sałata, rzeżucha, szczaw
Warzywa łodygowe: szparagi
Warzywa owocowe: pomidor, papryka
Warzywa dyniowate: ogórek, melon, dynia, arbuz
Cebula – Chiny, Indie, USA, Turcja, Japonia, Iran.
Kapusta – Chiny, Rosja, Indie, Korea Połud. Japonia, Polska.
Pomidor – Chiny, USA, Turcja, Włochy, Indie, Hiszpania, Brazylia, Grecja.
Owoce
Najbardziej znane – owoce twarde – jabłka, gruszki, owoce pestkowe: czereśnie, wiśnie, śliwki, brzoskwinie, morele. Stosowane do wyrobów soków, dżemów, kompotów, alkoholi.
Jabłonie – uprawa: Chiny, Turcja, Iran, Indie, Japonia, Francja, Włochy, Niemcy, Polska, USA, Rosja, Argentyna, Brazylia, Nowa Zelandia.
Grusze – Włochy, Francja, Niemcy, USA, Japonia
Czereśnie – Niemcy, Włochy, Francja
Wiśnie – używane na przetwory, uprawa w środ. i wsch. Europie i Azji Zach.
Śliwy – Chiny, USA, Iran, Włochy, Turcja
Morela – klimat ciepły, połud. Europa: Hiszpania, Włochy, Francja, Węgry, Turcja, Chiny, Japonia, USA
Brzoskwinia – Włochy, Francja, Hiszpania, Bułgaria, USA, Argentyna, Australia
Truskawki – USA, Polska, Hiszpania, Japonia, Korea Połud. Włochy.
Winorośl – kraje śródziemnomorskie, owoce świeże, suszone, na soki, alkohol. Nie wymaga dobrych gleb, klimat gorący. Uprawa: Francja, Włochy, Hiszpania, Portugalia, Grecja, Turcja, Tunezja., USA, RPA, Australia.
Owoce cytrusowe – pomarańcze, mandarynki, grejpfruty, cytryny, uprawa: Azja, kraje międzyzwrotnikowe, Europa, Ameryka.
Pomarańcze – kwaśna i słodka, uprawa: Brazylia, USA, Hiszpania, Włochy, Izrael, Chiny, Indie, Iran, Pakistan, Japonia
Mandarynki – Chiny, Japonia, Indie, Włochy, Hiszpania, USA.
Grejpfruty – USA, Izrael, Kuba, Chiny, Argentyna, RPA,
Cytryny – Włochy, Hiszpania, Grecja, Turcja, USA, Argentyna, Indie, Japonia.
Limeta – Meksyk, USA
Palma daktylowa – uprawiana na krawędziach pustyń i oazach, uprawa: Iran, Irak, Egipt, Arabia Saudyjska, Pakistan, Algieria
Orzech włoski – Francja, Włochy, Jugosławia, Turcja, Bułgaria, Rumunia, USA
Ananas – Indie, Tajlandia, Indonezja, Australia, Afryka Półn. USA, Brazylia
Banany – 2 gatunki: pierwsze daje owoce mączyste, ze skrobią, spożywane po ugotowaniu lub mielone na mąkę, drugie daje owoce słodkie, spożywane na surowo. Klimat umiarkowany, uprawa: Indie, Brazylia, Tajlandia, Filipiny, srod. Afryka, Ameryka środ.
Używki i przyprawy
Herbata – napar z liści krzewu wysokości do 5m – herbata chińska, z liści drzewa – herbata indyjska. Klimat wilgotny, gorący, ciepły, słabe gleby.
Uprawa: Indie, Chiny, Kenia, Sri Lanka, Indonezja, Japonia, Gruzja.
Kawa – otrzymuje się z mielonych i palonych nasion krzewu lub drzewa kawowca. Kawa arabska 90%, liberyjska i robusta. Arabska powst. w strefie międzyzwrotnikowej, nie wymaga dużo światła, gleby: czerwonoziemy i poch. wulkanicznego. Uprawa: Brazylia, Kolumbia, Meksyk, Salwador, Gwatemala, Kostaryka, Ekwador, Wybrzeże Kości Słoniowej, Etiopia, Kenia, Madagaskar, Wietnam, Indonezja, Indie.
Kakao – otrzymuje się ze zmielonych nasion kakaowca właściwego. Klimat gorący, wilgotny, żyzne gleby. Kształt jagody podobny do ogórka, rośnie na gałęziach i pniach drzewa.
Czekolada do picia jest mieszanką sproszkowanych okruchów kakaowych i cukru, a czekolada jeszcze z dodatkiem masła kakaowego (używane w przemyśle farmaceutycznym, kosmetycznym, cukierniczym). Uprawa: Wyb. Kości Słoniowej, Ghana, Nigeria, Kamerun, Brazylia, Ekwador, Indonezja.
Paulinia (gwarana) – pnącze stale zielone, krzaczaste, rośnie w wilgotnych lasach równikowych płn. Brazylii i Wenezueli, Amazonii i Paragwaju. Ma 3 razy więcej kofeiny niż kawa. Ze sproszkowanych nasion formuje się kulki z których przyrządza się napój – guarane.
Koka – środek pobudzający z liści krzewu lub drzewa (Peru, Boliwia). Z liści wyrabia się też narkotyk – kokainę (Ameryka, Afryka zach. Jawa). Koka i kola stosowane do wyrobu coca-coli (Afryka zach., Jamajka).
Konopie indyjskie – uprawa: Indie, Iran, Afganistan, Turcja, Syria, Afryka Płn., wyrabia się na związki odurzające (haszysz, marihuana).
Mak – wyrabia się substancje zawier. morfinę, kodeinę, stosowaną jako narkotyk, podobnie jak pochodne opium – morfina, heroina. Uprawa: Europa – dla nasion, Indie, Irak, Azja, Środ. – do celów technicznych, do wyrobu opium.
Tytoń szlachetny – zawiera trujący alkaloid – nikotynę, która najpierw pobudza a później hamuje prace systemu nerwowego. Klimat ciepły, umiarkowanie wilgotny. Uprawa: USA, Kanada, Meksyk, Brazylia, Rosja, Turcja, Bułgaria, Chiny, Indie, Zimbabwe.
Rośliny przyprawowe:
- rośliny klimatów umiarkowanych – nasiona lub suszone owoce stosowane do wyrobu pieczywa, serów, zup, marynat, kiszonek, konserw, alkoholu, stosowane w lecznictwie, przem. perfumeryjnym. Są to: kminek, kmin, kolendra, anyżek, koper.
- Rośliny strefy międzyzwrotnikowej – liście zwykle po wysuszeniu, są to: tymianek, majeranek, rozmaryn, mięta, wawrzyn.
Przyprawy zaostrzające smak:
Gorczyca – do wyrobu musztardy
Papryka – Ameryka, Węgry, Bułgaria, Jugosławia, Hiszpania, Włochy, Afryka Płn., Azja.
Przyprawy korzenne:
Pieprz – z owoców niedojrzałych, fermentowanych, suszonych, otrzymuje się pieprz czarny, z niedojrzałych, łagodniejszy – biały. Uprawa: Indie, Sri Lanka, Płw. Malajski, , Borneo, Nowa Gwinea, Afryka, Płd., Brazylia.
Ziele angielskie – to niedojrzała suszona jagoda korzenia lekarskiego, uprawa: Meksyk, Ameryka Płd., Jamajka.
Cynamon – otrzymuje się z kory młodych pędów kilku gatunków drzew cynamonowych. Cynamonowiec cejloński, chiński. Uprawa: Cejlon, Mauritius, Chiny, Płw. Indochiński.
Goździki (korzenny)– przyprawa do kompotów, ciast, likierów, w lecznictwie, przem., perfumeryjnym. Uprawa: wyspy Zanzibar, wsch. Afryka, Płw. Malajski, Madagaskar.
Gałka muszkatałowa – do ciast, jest nasieniem drzewa – muszkatałowca. Uprawa: Brazylia, Sri Lanka.
Wanilia – przyprawa do ciast, jest suszonym owocem. Uprawa: Madagaskar, Meksyk, wyspa Reunion, Komory.
Imbir – do ciast i wyrobu piwa imbirowego, uprawa: Chiny, Indie, zach. Afryka, Płw. Malajski, Jamajka, Brazylia.
...
rizmel