CZTERNAŚCIE STACJI.pdf

"CZTERNAŚCIE STACJI" / "HEJ JUD

DALET"

(Suita piętnastu rysunków węglem drzewnym)

ARIE A. GALLES

W żadnych warunkach sztuka nie może wyrazić Holocaustu. Jednakże, zrezygnować ze

skonfrontowania sztuki tym przerażającym wydarzeniem, byłoby przyznaniem zwycięstwa

jego sprawcom. Każdy z tych, którzy ocaleli musi indywidualnie potwierdzić swoją

ludzkość i istnienie.

Urodziłem się przed końcem wojny, w październiku 1944 roku w Taszkencie, w

Uzbekistanie. Moi rodzice byli tam uchodźcami z Polski. Po wojnie, w 1946 roku wrócili do

Polski. Znalazłszy swój dom w Sanoku zniszczony a gminę żydowską zgładzoną,

przeprowadzili się ze mną, ich najmłodszym i jedynym uratowanym dzieckiem, do Lubawki,

małego miasteczka na Dolnym Śląsku. W roku 1951 przeprowadziliśmy się do Legnicy.

Wyrosłem między gruzami drugiej wojny światowej, przysłuchiwając się dorosłym, którzy

przeżyli wojnę. Słyszałem opowiadania, zarówno od Żydów i Chrześcijan, o tym co się działo

podczas wojny.

Aczkolwiek ich opowiadania przywoływały wizerunki jakby z dalekiego monstrualnego kraju,

opowiadania uratowanych o ukoronowanych drutem kolczastym obozach koncentracyjnych

były lokalną historią. Pamiętam jak matka mówiła mi o pomocy udzielonej nam przez

naszych sąsiadów i przyjaciół, po tym jak hitlerowska horda zajęła Polskę w 1939 roku:

sąsiadka w Sanoku, Ukrainka, pozawieszała krucifiksy na ścianach naszego mieszkania aby

zwieść Niemców. Przyjaciel moich rodziców, Pan Lachowicz, który mieszkał poza miastem,

narażał swoją rodzinę przychodząc nas ukryć. I w końcu, oficer Wehrmachtu pomagał mojej

matce przynosząc żywność i drewno. Pamiętam także co słyszałem o okrucieństwie,

nienawiści i nieludzkości, które miały miejsce podczas wojny. Ale ziemia, na której zaistniało

tyle męki, gdzie w rzeźni Bełżca mój wujek, ciotka i kuzyni zostali przemienieni w popiół,

była również kwiecistym polem gdzie ja z kolegami biegałem i bawiłem się.

Geneza mojego przedsięwzięcia, projektu "Czternaście Stacji" / "Hej Jud Dalet," była

rezultatem nieoczekiwanego przypadku. Dziewiętnastego stycznia 1993 roku, wszedłem do

Sali Pamięci o Holocauście w miejscowym Centrum Gminy Żydowskiej w Whippany, New

Jersey. Ośmiokątna przestrzeń była pusta. W przyciemnionym świetle zauważyłem siedem

gołych ścian podzielonych na czternaście części. Natychmiast ten cały projekt skrystalizował

się w moim umyśle. Przywołałem od razu w pamięci bolesne wzmianki Elie Wiesela o

niezliczonych kalwariach, które miały miejsce w obozach śmierci. Haniebne nazwy wirowały

w moim umyśle. I tam, na miejscu, naszkicowałem zarys tej suity. Wróciłem do domu i

zatelefonowałem do mojego przyjaciela-poety, Jeroma Rothenberga w San Diego, i

zasugerowałem mu wspólną pracę nad tym. Zgodził się od razu, proponując gematrialne

wiersze, oparte na nazwach obozów w językach hebrajskim i jidisz.

W te noc przyśniło mi się, że poddano mi słoik z nalepką "Ziemia z Auschwitz." Obróciłem

słoik by przeczytać naklejkę. Składniki były wymienione w nic nieznaczącym porządku, jakby

na puszce zupy: Żydzi, Cyganie, Polacy, Rosjanie, Czesi, i tak dalej. Lista była długa. Żydzi

byli pierwszym, a więc głównym składnikiem. Przez lata, w dalszych poszukiwaniach, za

każdym razem spędzałem całe tygodnie w Oddziale Kartografii i Architektury Narodowego

Archiwum w College Park, Maryland. Między niezliczonymi rolkami filmów zdjęć

rozpoznawczych wykonanych przez Luftwaffe i lotnictwo aliantów, odkryłem negatywy, które

miały mi posłużyć za źródła wizerunków dla moich prac. Jestem wdzięczny Panu Wacławowi

Godziembie-Maliszewskiemu, prezesowi Towarzystwa Badań Powietrzno-Historycznych, za

jego pomoc. Pragnę też wyrazić podziękowania Pani Marilyn Beech z Biblioteki Powietrzno-

Fotograficznej Uniwersytetu Keele i kapralowi Dean Wilkinson oraz sierżantowi Steven

Gregson z JARIC, RAF Brampton w Anglii, za ich pomoc w odnalezieniu dodatkowych

negatywóch.

Moja suita składa się z piętnastu rysunków, rozmiarów 120 cm x 190 cm, wykonanych

węglem drzewnym i kredką Conté. Piętnaście rysunków jest połączonych piętnastoma

wierszami Jeroma Rothenberga ręcznie wypisanymi na takim samym papierze, 120 cm x 38

cm. Rysunki i wiersze/rysunki są obramowane ręcznie kutymi, żelaznymi ramami.

Rysynki te zostały wykonane na podstawie na powietrznych zdjęć obozów śmierci,

wykonanych podcas wojny przez Luftwaffe i alianckie lotnictwo rozpoznawcze. Wewnątrz

każdego rysunku osadzona jest jedna-czternasta cześć Kadiszu, rozdzielonego na naturalne

sekwencje jego recytacji. Te aramajskie i hebrajskie wersy są utkane w deseń i teksturę

każdego rysunku i są niewidzialne.

Trzynaście stacji to obozy śmierci, zbudowane na liniach albo blisko linii kolejowych;

końcowe stacje dla sześciu milionów Żydów jak i mnóstwo innych ludzi z wzdłuż i wszerz

Europy. Czternasta stacja, Babi Jar to wąwóz pod Kijowem, ostatni przystanek dla tysięcy

Żydów ukraińskich. Piętnasty rysunek, "Churbn Prolog" ("Prolog Zagłady"), jest widokiem

Bełżca sfotografowanym przez Luftwaffe 26 maja, 1940 roku. Jest to dokumentacja tego

terenu zanim wycięto las pod obóz. W początkach okupacji, teren, na którym później mieścił

się obóz zagłady, był dziewiczym lasem. Przeklęty to kawał dowodu, sfotografowany przez

samych hitlerowców.

Rysunki są montowane i ponumerowane z prawa na lewo, stosownie do alfabetu

hebrajskiego: Auschwitz-Birkenau, Babi Jar, Buchenwald, Bełżec, Bergen-Belsen, Gross-

Rosen, Dachau, Chełmno, Treblinka, Mauthausen, Majdanek, Sobibór, Ravensbrück i

Stutthof. Cała suita dopełnia Kadisz za zgładzonych.

Ta suita jest najintensywną twórczością, jakiej się kiedykolwiek podjąłem. Akt rysowania

wymaga bym koncentrował się tylko na tym, jak rzeczy wyglądają, zamiast na tym, co one

przedstawiają. Wybrałem widok odległy, z którego punktu widzenia można rozważać

dwudzielność tych z natury fascynujących widoków z powietrza i przerażającej prawdy.

Jednakża ta dwójka nie może być łatwo rozłączona. Gdy umysł mój staje się świadomy tego,

co te czarnobiałe kształty reprezentują: krematoria, pociągi transportowe, doły, baraki, płoty z

drutu kolczastego - staję się emocjonalnie zdruzgotany. Najboleśniejszym dotąd rysunkiem

był rysunek obozu śmierci w Bełżcu. Fotografia, na podstawie której pracowałem, została

zrobiona przez samolot Luftwaffe podczas lotu rozpoznawczego zaraz po wyburzeniu obozu

przez nazistów. Ukazuje obóz jako prawie pustą parcelę wśród jakiegoś desenia pól wzdłuż

linii kolejowej we wschodniej Polsce.

Tytuł mojego projektu odpowiada zarówno "Czternastu Stacjom Drogi Krzyżowej" jak i

temu, że każdy obóz śmierci był stacją kolejową. Dodatkowo, hebrajskie litery Hej, Jud,

Dalet, co jest akronimem "Hashem Jinkom Damam," ("Boże Pomścij Ich Krew"), były

rytowane przez wieki na nagrobkach żydowskich męczenników.

Używając topografię, tory kolejowe i stacje, odnośniki do chrześcijańskiej nomenklatury i

hebrajskich akronimów, datę ukończenia każdego rysunku obok daty wykonania oryginalnej

źródłowej fotografii, kodyfikuję przy pomocy dokumentacji, którą właściwie są tylko znaki na

papierze wyprodukowane przez patyczek węgla drzewnego w mojej ręce. Dosłownie rysuję

popiołami. W tych rysunkach staram się pokazać to, co wszechświat nie zauważył, albo nie

chciał widzieć.

Kiedy zastanawiam się nad próżnią niechętnego letargu, która rozszerza się wokół nas,

odczuwam potrzebę tworzenia żeby tylko powtrzymać tempo jej rozszerzenia się. Spędzam

niezliczone dni wpatrując się w geograficzny Hades, i przez moją percepcję kształtów i

tonalności, rysuję mapę dla odkrywania najciemniejszego przedsięwzięcia ludzkości. Wśród

kosmicznych widoków okupowanej Europy osadzone są raki, które nie tylko zjadają te

wspaniałe krajobrazy, ale, pod swym racjonalnym i geometrycznym fizycznym układem,

ukrywają świadectwa zachłannego apetytu na pożeranie żywotów mego narodu. Te

fotograficzne widoki były znane wielu analitykom wywiadów, jednak niewiele zrobiono by

powiadomić resztę świata o tym, co one przedstawiały.

Jest faktem że obozy śmierci były na tyle jasno widoczne, że mogły być fotografowane przez

Luftwaffe, RAF (Royal Air Force) i USAAC (United States Army Air Corps). Fotony, które

odbijały się od tych obozów były widziane przez soczewki aparatów fotograficznych i zostały

na zawsze utrwalone w maleńkich kryształkach emulsji fotograficznej, ale jakoś ich realność

pozostała niezauważona przez milczące niebo i wszechobecną przyczynowość wszystkich

rzeczy i myśli.

Abstrakcja tych wizerunków i mechaniczna fachowość procesu fotograficznego zamyka ową

okropność w spokojną banalność. Przez fizyczny akt rysowania, przez zamienianie

technicznej reprodukcji w produkt ludzkiej ręki, pozwalam milczącemu papierowi wrzeszczeć

głosami tych, którzy zostali przemieni w popioły.

Ja żyję by zmówić ten Kadisz za nich, i odmawiam go moją pracą. Jest to modlitwa za tych

wszystkich zgładzonych, którzy nie mają nikogo pozostałego z ich rodzin, kto by odmówił tę

modlitwę. Jest to także Kadisz za tych, którym ta modlitwa jest zupełnie obcym wyrażeniem,

ale których żywoty zostały zgaszone w tym samym splocie okropności i dymu, który nas

pochłonął. Powracam do uczczenia pamięci tych co zostali wyrżnięci. Powracam do

przedstawiania tych dokumentów i tych znaków czarnego i białego popiołu jako pomnika i

ostrzeżenia przed próżnią zapomnienia.

Obozy śmierci urządzone przez nazistów, z których te czternaście było tylko częścią, są

historyczną rzeczywistością. Przez wizualne dowody, utrwalone przez ich własne

rozpoznawcze aparaty fotograficzne, sprawcy Holokaustu dostarczyli nam niepodważalne

potwierdzenie istnienia obozów zagłady. Ta prawda została umocniona przez zwiadowcze

fotografie Aliantów. I tu jest dowód masowej, przemysłowej skali hitlerowskiego

"Ostatecznego Rozwiązania Problemu Żydowskiego". Ludzkość musi pozostać świadoma, że

Holocaust był wykalkulowanym, systematycznym działaniem dla wytępienia jednego całego

narodu.

Ofiaruję suitę rysunków "Czternaście Stacji" / "Hej Jud Dalet" jako ikony współczucia i

pamięci.

Arie Galles: "First Station: Auschwitz-Birkenau". (Photo: Tim Volk)

Jerome Rothenberg

FIRST STATION:

AUSCHWITZ-BIRKENAU

PIERWSZA STACJA:

AUSCHWITZ-BIRKENAU

now the serpent :

teraz wąż :

I will bring back

their taskmasters

crazy & mad

Przyprowadzę z powrotem

ich gnębicieli

szalonych i wściekłych

will meet them

deep in the valley

& be subdued

spotkam ich

głęboko w dolinie

i zostanę obezwładniony

separated in life

uncircumcised, needy

shoes stowed away

rozłączony w życiu

nieobrzezany, potrzebujący

buty schowane

how naked they come

my fathers

jakże nadzy przychodzą

moi ojcowie

angry & trembling,

the serpents

you have destroyed

zagniewany i roztrzęsiony,

węże które

zniszczyłeś

their faces remembered

small in your eyes,

shut down, soiled

ich oblicza zapamiętane

mali w twoich oczach

zamknięci, zabrudzeni

see a light

take shape in the pit,

someone killed

zobacz jak światło

nabiera kształtu w jamie,

ktoś zabity

torn in pieces

a terror, a god,

go down deeper

rozerwany na strzepy

terror, jakiś bóg

zejdź głębiej w dół

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: