hist_arch_sem4.pdf

Rok 2, sem. IV

Wykład 1 19.02.09

Barok- początki we Włoszech, w Rzymie (stolicy świata chrześcijańskiego) w II poł. XVI

wieku ( choć niektórzy za początek uważają rok 1700); najsilniej rozwija się w wieku XVI

i XVII; inaczej przyjmują go kraje protestanckie, a inaczej chrześcijańskie:

- Francja: pojawia się barok zupełnie przefiltrowany, wręcz klasyczny

- Anglia: odrzucenie katolicyzmu, zerwanie kontaktu z Watykanem spowodowało

powstanie pewnego brytyjskiego odpowiednika włoskiego baroku. Nie mówi się tu nawet

o fazie baroku, lecz o architekturze klasycznej (classical revival)

- Rzesza Niemiecka: na południu w krajach katolickich bliższy jest barokowi włoskiemu,

niż na północy (kraje protestanckie)

- Hiszpania: skomplikowany, przesadzony barok

- Niderlandy: inny w Belgii i w części północno- wschodniej; rozwój arch. mieszczańskiej

- Architektura obszaru kolonialnego: specyficzne odmiany arch. południowo-

amerykańskiej.

- Barok jest zjawiskiem b. złożonym, skomplikowanym, w jego ramach występuje wiele

nurtów w różnym czasie. „Barocco”- z j. portugalskiego oznacza kapryśny, wybujały

Cechy baroku przejęte od manieryzmu- będące jednocześnie kontynuacją jak i

zaprzeczeniem renesansu:

1) podstawowy repertuar form architektonicznych- język polegający na opieraniu się na

formach klasycznych jak w renesansie, ale w inny sposób;

2) formy są wynaturzone, zdeformowane, zniekształcone- chronologia faz rozwojowych

we Włoszech:- wczesny- (II poł. XVI w- ok 1570 – 1630r, I poł wieku XVII), czyli okres

Wielki, Monumentalny, Surowy; dojrzały- ( 1630- 1700r), powstają najwybitniejsze

dzieła baroku; schyłkowy- ( po 1700r, aż do 1750/ 60), stopniowo zanika i gwałtownie

przechodzi w klasycyzm)

- w innych krajach europejskich chronologia jest inna: najwybitniejszy okres przypada po

roku 1700, najintensywniej w II poł. XVII wieku rozwija się we Francji i Rzeszy

- reformacja która zachwiała kościołem katolickim doprowadziła do założenia zakonu

Jezuitów w 1534 roku- do walki z reformacją; nastąpiło przywrócenie „świętego oficjum”

czyli inkwizycji i indeksu ksiąg zakazanych. W latach 1545- 63 obraduje Sobór Trydencki

i podejmuje decyzję w sprawie typu władzy jaka powinna panować w kościele- czy

powinna być to władza dostojników- demokratyczna, czy też absolutna- jedna osoba

skupiająca całą władzę. Ze względu na dramatyzm tego okresu przyjęto wariant 2.

- w renesansie celem sztuki było pokazywanie prawdziwego obrazu świata- zarówno

kościół jak i nauka miały ten sam cel. Sztuka działała więc na intelekt, miała uczyć.

Natomiast w baroku przyjęto zasady oddziaływania przez ludzkie emocje, czyli przez

poruszenie (permovere) i uzyskane w ten sposób zadowolenie(delectere)

- barok to sztuka pełna przesady, intensywna, mocna, przykuwająca uwagę,

zachwycająca i przekonywująca (persuadere); pojawiają się skomplikowane kształty,

zróżnicowane kolory; życie pojmuje się jako teatr w którym aktorzy- ludzie odgrywają

swoje role. Sztuka stwarza złudzenie, iluzję, nie odzwierciedla prawdziwego świata, działa

na zasadzie syntezy przeciwieństw tj: pustka i masa, ruch i stateczność, siła i subtelność

- 1 nurt baroku- kontrreformacyjny, sztuki sakralnej, w której rolę mecenatu pełni

głównie hierarchia Watykanu oraz cesarze, królowie itp. 2 nurt baroku- świecki-

sprowadza się do bud. Rezydencji przez świeckie rody arystokratyczne oraz mieszczan

( Republika mieszczańska)

- XVIII w. - rozwija się urbanistyka, za panowania Sykstusa V- papież, który doprowadził

do przebudowy „świętego miasta”. Barok powraca do idei centralnego planowania miast,

silnie rozwijają się systemy fortyfikacyjne.

- 3 typy budynków barokowych: 1) nowy typ kościoła- jezuickiego- zaprojektowanego

przez arch. Giacomo Barozzi da Vignola, o układzie kompozytowym ( część centralna +

część podłużna). Jest to rozwinięcie koncepcji Albertiego; 2) architektura rezydencjalna-

schemat prostokątny w wydrążonym dziedzińcem- krużgankiem; pałac zróżnicowany na

3 części: korpus (sala balowa na planie owalnym, eliptycznym) + po lewej i prawej

stronie- skrzydła, powstaje zatem pałac pomiędzy ogrodem a dziedzińcem, układ

częściowo otwarty; 3) bud. Teatralny- opracowany przez Włochów, udoskonalony przez

inne narody, elementy: pudło sceniczne otwarte w kierunku podkowiastej widowni, wolny

parter- stojący, kilkupiętrowe loże, wielki hol (el. Frontalny), loggie, kuluary

- elementy architektoniczne: systemy przekryć: sklepienia kolebkowe, półpełne (gładkie

lub kasetonowe), kopuły (elipsoidalne) na tamburze o kształcie walcowym; całkowity

zanik stropów belkowych- zamiast nich pojawiają się stropy zwierciadlane; ściany:

falujące, wykrzywione; rzuty eliptyczne; zwielokrotnione pilastry, kolumny, rozcięte

naczółki, gzymsy, otwory okienne: okrągłe, owalne, eliptyczne; dachy mansardowe;

skomplikowane hełmy wieżowe

Wykład 2 26.02.09

- schyłek renesansu- manieryzm, stopniowo przygotował grunt na nadejście baroku

- podłoże ideowe: kontrreformacja, rok 1547- kiedy m. Anioł rozpoczyna prace przy

bazylice świętego Piotra („ojciec baroku”), którego twórczość jest zapowiedzią baroku;

1568r- rozpoczęcie budowy kościoła Il Gesù w Rzymie, w którym występują wyraźne

formy barokowe (surowe)

- 1570- 1630r. - I faza baroku. Tworzą: Giacomo Barozzi da Vignola, Giacomo della

Porta- uczeń i współpracownik Vignoli, Carlo Maderno- działa na początku XVIIw.

Giacomo Barozzi da Vignola ( 1507 – 1573)

- włoski architekt i teoretyk architektury, jeden z najwybitniejszych architektów II połowy

XVI wieku, urodzony w Vignola koło Modeny, początkowo studiował malarstwo w Bolonii.

Następnie zajął się architekturą, pogłębiając wiedzę przez studia nad rzymskimi

świątyniami antycznymi. W latach 1541 - 1543 przebywał na dworze Franciszka I w

Fontainebleau. Od 1543 działał w Rzymie, gdzie pracował z Michałem Aniołem, który

wywarł na niego duży wpływ

- jego nazwisku, sugerujące nazwę „barok”, przypisuje się genezę tej nazwy

- zasłynął jako autor kilku wybitnych obiektów, niezwykle znaczących dla późniejszej

architektury, stał na pograniczu renesansu i baroku; autor niewielkiej ilości obiektów, ale

za to b. znaczących

- jest autorem traktatu „O 5 porządkach w architekturze”, w którym porusza zagadnienia

formalne, kompozycyjne i estetyczne, czyli o porządkach (kompozytowy, toskański-

wszystkie profile wykreślane od cyrkla, co ułatwiało wykonawstwo, belkowanie bez metop

i tryglifów) oraz traktatu „O dwóch regułach perspektywy praktycznej”

Villa di Papa Giulia (Willa Papieża Juliusza)

- przy głównej ulicy znajduje się zespół kaplic,

pierwotnie w skład wchodził również kościół

św. Andrzeja, połączony z willą ( był to

pierwszy kościół którego rzut bazował na

elipsie)

- obiekt na pograniczu renesansu, manieryzmu

i baroku

- autorzy wnętrz: Bartolomeo Ammanati i

Giorgio Vasari- manieryści

- układ dziedzińców w korpusie

2.kondygnacyjnym (dolna: brak archiwolt, „umiłowanie pustki”, górna- gzyms

koronujący, potężne belkowanie) + ogród tworzą kompozycję sekwencyjną, na „osi

wnętrz”

- rzut: pół elipsy- dziedziniec, przechodzi w dziedziniec kwadratowy do którego prowadzą

schody. Po bokach znajdują się ściany kurtynowe i ogród- 4 kwatery, partery

- przekrój: żonglerka wnętrzami nałożona na jedną wspólną oś; nawiązanie do

Bramante'go i jego projektu zmiany ogrodów papieskich (który sam nawiązał do Rzymu)

Villa Farnese

- pałac w miejscowości Caprarola znajdujący się w okolicach

miejscowości Viterbo na północ od Rzymu. Pałac został

wybudowany na polecenie kardynała Alessandra Farnese. Miał

być letnią rezydencja rzymskiego prałata.

- W miejscu gdzie stanął

pałac wcześniej była

dawna średniowieczna

forteca. Architekt kazał ją

zburzyć ale zachował

fundamenty. W ten

sposób powstała budowla

wznosząca się jak

graniastosłup. Stylistyka

inspirowana antykiem

opierała się na symetrii z

systemem pięciokątnym.

- W środku budowli jest okrągły dziedziniec z dwupoziomowymi arkadami. Galerie tych

arkad łączą ze sobą wiele apartamentów.

- synteza dwóch pomysłów:1- willa podmiejska w systemie nowowłoskim, 2- nowe

fortyfikacje składające się z kurtyn i bastionów

- podstawą rzutu jest pięciobok foremny + fortyfikacje

- Budynek stanowił typ „palazzo in fortezza” jednak pozbawiony został właściwie

znaczenia obronnego.

Kościół Il Gesù w Rzymie

- zaprojektowany przez Giacomo della Porta oraz Jacopo Barozzi da Vignola na

zamówienie zakonu Jezuitów.

- początek prac w roku 1368

- połączenie koncepcji kościoła centralnego (renesans) z koncepcją

kościoła podłużnego ( od czasów starochrześcijańskich + dalszy

rozwój przez dominujące układy podłużne w okresach romańskim i

gotyckim) czyli zasada syntezy- połączenie elementów

sprzecznych- barok to kontynuacja renesansu i jednocześnie jego

zaprzeczenie (łączenie przeciwieństw). Ostatecznie powstał układ

kompozytowy

- Wnętrze świątyni nawiązuje do wzorców gotyckich i

renesansowych; wprowadzenie transeptu pozornego, a więc

transeptu znacznie krótszego niż w kościołach gotyckich,

pojawienie się płytszego prezbiterium, zredukowanie naw

bocznych do rzędów kaplic, rzut jedynie nawiązuje do formy krzyża łacińskiego. Tak duża

ilość budowanych kaplic wynikała z potrzeby "wybuchu kultu" w związku z

kontrreformacją

- fasada: pojawiają się zdwojone pilastry, została zaprojektowana

tak, by jej elementy tworzyły ostre kontrasty światłocieniowe

(co później stało się jedną z naczelnych cech baroku), zaburzenie

harmonii i umiaru

- synteza wszystkich sztuk

- założenie: wierni mają dobrze widzieć i słyszeć co dzieje się w

kościele (patrz: wnętrze), stąd zastosowanie kolebki, najlepiej

rozprowadzającej dźwięk

- wszystkie wskazówki- cały program znalazły się w liście od

papieża- prezbiterium jest skrócone- przybliża ołtarz do wiernych

(zakonnicy bowiem nie muszą już modlić się wspólnie, mogą

samodzielnie)

- widać silne oddziaływanie/ wpływ renesansowego kościoła San

Andrea na twórcę- idea krzyża greckiego, z elementem podłużnym, szeregi bocznych

kaplic, brak wyodrębnionego transeptu; - widoczny nadmiar dekoracji (zwłaszcza rzeźb i

fresków),

- nawa szeroka i krótka, kopuła na wysokim bębnie (stąd dobre oświetlenie ostrym,

kontrastowym światłem);

- nad przestrzenią kaplic bocznych- empory zasłonięte ażurowymi ścianami

- dominacja koloru złotego

Wykład 3 05.03.09

Barok dojrzały 1630- 1700 (daty umowne, uśrednione)

Pietro da Cortona,

właściwie Pietro Berrettini- włoski malarz i architekt barokowy. Charakterystyczną cechą

jego prac była SYNTEZA. Specjalizował się w iluzjonistycznych dekoracjach malarskich

plafonów (sufit lub podniebienna część sklepienia ozdobiona malowidłem, sztukaterią,

płaskorzeźbą, freskiem itp. ), w których stosował kontrastowy światłocień i silne skróty

perspektywiczne. Charakterystyczne cechy dzieł: teatralność, przesada, brak umiaru i

równowagi, nadmierna ekspresja,

kontrasty, sugerowanie ruchu- iluzja,

złudzenie, łączenie wielu dziedzin w jedną.

Fresk pt:”Triumf Sprawiedliwości Bożej”

tak silnie „wrzyna” się w architekturę, że

zaczyna nad nią dominować,

podporządkowuje ją sobie. Jest to

sklepienie zwierciadlane co trudno

dostrzec pod niezliczoną ilością postaci;

jest to malarstwo architektoniczne

tektoniczne, czyli nie podkreślające, a

wręcz zacierające wszelkie struktury

przestrzenne bryły.

Kościół SS. Luca e Martina (pod wezwaniem św. Łukasza i Marcina)

- znajduje się w bezpośrednim sąsiedztwie Forum Romanum

- rzut oparty na krzyżu greckim, o zniekształconych ramionach. Para ramion na osi

głównej (na linii wejście- ołtarz) poprzez wydłużenie (dodatkowo 2 absydy na początku i

końcu), akcentuje 2 poprzeczne ramiona

- budowla o rzucie centralnym wydłużonym

- inna niż dotąd struktura przestrzeni:dotąd stosowano ściany i podpory- teraz kolumny

wolnostojące, odsunięte od ściany, ustawione we wnękach; ściana jest tylko niezależną

przegrodą, cały system składa się z dwóch

podsystemów:1- system kolumn przy ścianach- w

miejscach gdzie są one zakrzywione, 2- w pozostałych

miejscach pilastry, a pomiędzy nimi wnęka z rzeźbą w

środku. System ten zaczyna się integrować, scalać. Mówi

się o tzw. syntezie przestrzeni- ramiona scalają się,

zlewają w taki sposób że wydają się jedną przestrzenią,

stają się więc jedną całością. W późniejszym okresie

baroku będzie traktowana jako tworzywo, które poprzez

ograniczanie stanie się rzeźbą

- fasada: ściana frontowa nie wynika z kształtu bryły, jest

dwukondygnacyjna, bez wież

- kondygnacja dolna i górna tej samej szerokości (nowy

typ fasady)

- relacje przestrzenne: fasada rozgrywa się na różnych

planach- zewnętrzne części bardziej lub mniej oddalone są

od obserwatora

- bryła budowli sugeruje ruch- nie zmusza do niego obserwatora- obiekty dzięki

wysunięciom i wciśnięciom sugerują ruch- fasada jest trójwymiarowa; system pilastrów i

kolumn (wciśniętych w mur) jest analogią do wnętrza, bardzo gęste podziały pilastrowo-

kolumnowe nie pozostawiają zbyt wiele miejsca na dekorację. Mimo to pojawiają się

kartusze herbowe, oprócz tego jeszcze płyciny dekoracyjne, okna doświetlajace chór

kościoła; tylko 1 portal (zanik motywu łuku triumfalnego charakterystycznego w

przypadku 3 portali), brak attyki, za to potężne belkowania

- dysonans pomiędzy fasadą i kopułą, choć to 2 najważniejsze elementy kościoła stanowi

widoczność- fasada praktycznie zasłania całość kopuły. Problem został rozwiązany dzieki

placowi przed kościołem; obserwator ma możliwość odejścia od obiektu- wtedy kopuła

jest już widoczna

- kopuła żebrowa, pierwsza w której połączono żebra z kasetonami

- wnętrze: system „wijącej” się ściany, sklepienie, arkady słabo artykułowane, coraz

większe znaczenie rzeźby, kontrastowe oświetlenie wnętrza

- ołtarz został zbudowany w formie (a)ediculi- o bardzo rozbudowanych kolumnach;

naczółki są rozcinane, przełamywane są gzymsy itp., czyli proces „wynaturzania się” form

klasycznych uwidacznia się

przebudowa kościoła Santa Maria della Pace

- kościół klasztorny o dość złożonej strukturze-

parokrotnie przebudowywany

- korpus w kształcie ośmiokąta foremnego z

dostawionymi wnękami kaplicznymi oraz częścią

prostokątną

- struktura średniowieczna pozostała

nienaruszona- autor ograniczył się do zmiany

wnętrza- jego barokizacji oraz wysunięcia przodu

fasady- dodanie portyku kolumnowego, i

wprowadzeniu placu, który miał odgrywać rolę sceny ( z kolei fasada miała być dla niej

„zabudową”) teatralnej- motyw „teatru życia”.

- wielkość placyku uzasadniona możliwością nawrotu pojazdu konnego.

- wejście- wysuwające się elementy podpowiadają „wejście”, zachęcają do odwiedzenia

obiektu

- fasada: front sceniczny (jw); aranżacja przestrzeni= jej reżyseria- w baroku coraz

częściej to architektura aranżuje przestrzeń- można powiedzieć, że jest to rodzaj

inscenizacji teatralnej; dalekie odejście od reguł renesansowych

- dekoracja: kartusz herbowy (pojawia się zawsze-

życzenie, nakaz fundatora obiektu)

- „falowanie przestrzeni”- zupełnie jakby bryła była

plastyczną masą, którą można formować- istota całej

barokowej architektury

- środkowa część fasady jest powtórzeniem fasady pw.

św. Łukasza i Marcina ( jw.)

- portyk w porządku toskański- można swobodnie

manipulować kolumnami

- cała ekspresja architektoniczna jest uzyskana p[rzez

rzeźbienie bryły, nie przez dekorację

Bernini Giovanni Lorenzo (1598-1680), czołowy artysta rzymskiego baroku, łączący

doskonałe umiejętności rzeźbiarza, architekta oraz malarza. Pobierał nauki w Rzymie u

swego ojca, Pietra Berniniego. Ulubieniec kardynałów i papieży (Pawła V, Urbana VIII,

Innocentego X i Aleksandra VII), wyrocznia w kwestiach sztuki. Tworzył całe życie w

Rzymie, z wyjątkiem wyjazdu do Paryża (1665) na zaproszenie króla Ludwika XIV. Po

śmierci C. Maderny prowadził budowę bazyliki watykańskiej. Autor słynnej rzeźby

„Ekstaza Świętej Teresy”

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: