Charakterystyczne cechy zaburzeń mowy w autyzmie wczesnodziecięcym(1).pdf

Charakterystyczne cechy zaburzeń mowy w autyzmie

wczesnodziecięcym

Strona główna > Zaburzenia mowy > Rozpoznanie i terapia

Autyzm wczesnodziecięcy został opisany przez Leo Kannera w 1943 roku. Dostrzegł on wśród dzieci ze schizofrenią, psychozami, niedorozwojem

umysłowym takie, które nie mieściły się w żadnej z grup diagnostycznych. Dzieci te przejawiały charakterystyczne cechy zachowania i reagowania.

Kanner wyróżnił te cechy, określił je jako zespół i nadał nazwę „autyzm wczesnodziecięcy", a także określił kryteria rozpoznawania. Podstawowymi

symptomami, jako kryterialnymi dla diagnozy, są:

l głęboki brak kontaktu z innymi ludźmi, wycofywanie się z kontaktów społecznych lub niezdolność do ich tworzenia;

l obsesyjna potrzeba zachowania identyczności otoczenia;

l fascynacja obiektami, przedmiotami;

l mutyzm, lub taki rodzaj języka, który nie służy do komunikacji interpersonalnej;

l zachowania inteligentne, które wskazują na potencjalne możliwości intelektualne dziecka. (H. Jaklewicz, s. 11‐12).

Autyzm to głębokie, całościowe zaburzenie rozwoju pojawiające się około 30 miesiąca

życia dziecka. Dzieci autystyczne nie różnią się wyglądem od swoich rówieśników,

jednak wielu z nich wyraźnie odbiega od normy już we wczesnym dzieciństwie.

Niektóre z nich wyginają się nie chcąc by rodzice brali je na ręce.

Wiele dzieci autystycznych nabywa umiejętności rozwojowe, takie jak mowa,

raczkowanie i chodzenie, wcześniej niż ich rówieśnicy, większość jednak jest

opóźniona w rozwoju. Często występują u tych dzieci stereotypowe ruchy, które

obejmują ręce (klaskanie, trzepotanie, machanie palcami, natrętne kręcenie

przedmiotami) lub całe ciało (kołysanie się, kręcenie w kółko, napady skłonów),

a niekiedy całą postawę i chód (współruchy rąk i całego ciała: chodzenie na palcach,

podskoki lub kołysanie z jednoczesnym klaskaniem albo trzepotaniem rąk).

Charakterystyczną cechą dzieci autystycznych jest uporczywe zafascynowanie

niektórymi przedmiotami (guzikiem, wełną, kawałkiem papieru) albo własnymi

częściami ciała a niekiedy ruchem (kręcenie przedmiotami, zapalanie i gaszenie

światła).

U dzieci autystycznych często brak jest spontanicznego dążenia do radości, rozwijania własnych zainteresowań lub współdziałania z innymi ludźmi.

U osób tych zaburzona jest świadomość istnienia innych ludzi. „Niektórzy autystycy wykazują zaburzenie funkcjonowania jednego lub kilku zmysłów.

Zaburzenia te mogą dotyczyć zarówno zmysłu słuchu, wzroku, dotyku, smaku, węchu, jak i czucia proprioceptywnego. Czucie może być nadmiernie

podwyższone lub nadmiernie obniżone, może też występować interferencja sensoryczna, a wszystko to sprawia, że osoba autytystyczna ma kłopoty

z prawidłowym przetwarzaniem docierających do mózgu sygnałów czuciowych” (Randall, Parker, 2001). Typowym przykładem nieprawidłowości

sensorycznej jest nadwrażliwość słuchowa występująca u większości autystyków. Przejawem tego jest zasłanianie uszu rękoma, a nawet agresja na

dźwięk. Inną charakterystyczną cechą osób autystycznych są zachowania obsesyjne lub nadmierne przywiązanie do rutyny i niezmienności, a przy

najmniejszych nawet odstępstwach od nich przejawiają oni niepokój i gniew. Dzieci autystyczne są na ogół opóźnione w stosunku do swoich

rówieśników pod względem rozwoju zdolności komunikacyjnych, społecznych i poznawczych. Ponadto u dzieci tych mogą objawiać się klasyczne

zachowania dysfunkcjonalne, takie jak zachowania autostymulacyjne (...), samookaleczanie (np. gryzienie dłoni, uderzanie głową w różne przedmioty),

kłopoty ze snem i jedzeniem, zły kontakt wzrokowy, niewrażliwość na ból oraz zaburzenia koncentracji i uwagi (Randall, Parker, 2001, s.94).

U starszych dzieci występują problemy związane z wejściem w okres dojrzewania. W tym to okresie często pojawiają się napady padaczkowe, które

spowodowane są zmianami hormonalnymi.

Przyczyny powstawania autyzmu wciąż nie są jednoznacznie określone. W literaturze

podaje się, że jego źródłem są zaburzenia funkcjonowania mózgu w okresie

płodowym, niemowlęcym i wczesnym dzieciństwie. Badania wykazują, że autyzm

prawdopodobnie wywoływany jest przez szereg problemów. Niektóre badania

wskazują na to, że może być uwarunkowany genetycznie. Stany genetyczne mogące

powodować autyzm to:

l Fenyloketonuria

l Stwardnienie guzowate

l Zespół kruczego chromosomu X

l Nerwiakowłókniakowatość

Czynniki ryzyka podawane w związku z autyzmem to między innymi: matki w wieku

powyżej 35 roku życia w chwili urodzenia dziecka, stosowanie leków w trakcie ciąży

oraz niezgodność czynnika Rh.

Niektóre dowody wskazują z kolei na to, że autyzm może być wywoływany przez wirusy. Ryzyko powstawania autyzmu zwiększa się znacznie, jeśli

w pierwszym trymestrze ciąży matka zetknęła się z wirusem różyczki. Istnieją również hipotezy wiążące powstanie autyzmu z działaniem wirusów

obecnych w szczepionkach ochronnych, takich jak szczepionka przeciwko różyczce. (Randall, Parker, 2001 r., s.95). A zatem, zaburzenia autystyczne

mogą mieć różne przyczyny takie jak:

l zaburzenia genetyczne,

l uszkodzenia układu nerwowego,

l nieprawidłowości środowiskowe modyfikujące zachowania dziecka,

l defekty sfery poznawczej i zaburzenia percepcji,

l defekty sfery poznawczej i zaburzenia percepcji,

l zaburzenia ustrojowe,

l szczepionki,

l stosowanie antybiotyków w leczeniu infekcji uszu.

Klasyfikacja zaburzeń w autyzmie wczesnodziecięcym ‐ według DSM

Kryteria diagnozowania autyzmu wczesnodziecięcego zostały opracowane przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne i wydane w podręczniku

zwanym DSM (Diagnostic and Statistic Manual of Mental Disorders). W klasyfikacji DSM‐III, opracowanej w roku 1980, autyzm był włączony do grupy

rozległych zaburzeń rozwojowych. Rewizja DSM‐III została opracowana w 1987 roku (DSM‐III‐R). W DSM‐III‐R autyzm wczesnodziecięcy został

wyodrębniony jako osobna kategoria zaburzeń z grupy pozostałych zaburzeń rozwojowych. W DSM‐III‐R zaproponowano następną formę diagnozowania:

spośród wielu cech zaburzenia tylko określona ich liczba jest wymagana do ustalenia rozpoznania. „DSM‐III‐R ujmuje kryteria diagnozy autyzmu

wczesnodziecięcego w czterech grupach: A, B, C, D. Niezbędne jest ustalenie określonej liczby objawów każdej z ustalonych grup. Objaw jest

diagnostyczny tylko wówczas, gdy jest nietypowy dla danego wieku rozwojowego” (Jaklewicz H., s. 12‐13).

W grupie „A” oceniane są zachowania społeczne dziecka ‐ reakcja na kontakt z drugą osobą lub grupą rówieśniczą.

W grupie „B” zawarte są kryteria oceny rozwoju mowy ekspresyjnej, komunikacji niewerbalnej oraz wyobraźni.

Grupa „C” dotyczy oceny aktywności i zainteresowań.

W grupie „D” należy dokładnie określić początek pojawienia się pierwszych symptomów zespołu.

Według najnowszej wersji z 1994 roku zwanej DSM‐IV podstawowe cechy autyzmu to:

1. Jakościowe uszkodzenie w zakresie społecznej interakcji, mogące się manifestować poprzez:

a. widoczne uszkodzenia w zakresie posługiwania się złożonymi zachowaniami niewerbalnymi takimi jak wymiana spojrzeń, ekspresja

mimiczna, pozycje ciała oraz gesty w celu regulacji społecznej interakcji;

b. niepowodzenia w nawiązywaniu kontaktów z rówieśnikami;

c. brak spontanicznego dążenia do dzielenia się z innymi przyjemnościami, zainteresowaniami lub osiągnięciami;

d. brak odwzajemnienia społecznego lub emocjonalnego.

2. Jakościowe uszkodzenia w zakresie komunikacji mogące pojawiać się jako:

a. opóźnienie w rozwoju mowy lub całkowity jej brak, czemu nie towarzyszy próba kompensacji za pomocą alternatywnych sposobów

komunikowania się, jak gesty czy mimika;

b. widoczne uszkodzenie zdolności do inicjowania lub podtrzymywania rozmowy u jednostek z rozwiniętą mową adekwatną;

c. stereotypowe i naśladownicze używanie języka;

d. brak zróżnicowanych, spontanicznych zabaw w udawanie lub społecznych zabaw naśladowczych właściwych dla poziomu rozwojowego.

3. Ograniczone powtarzające się i stereotypowe wzorce zachowania, zainteresowań i aktywności mogące mieć następujący charakter:

a. pochłaniające zajmowanie się jednym lub większą ilością stereotypowych i ograniczonych wzorców zainteresowań będące nienormalnymi

zarówno pod względem intensywności jak i zogniskowania uwagi;

b. ewidentne sztywne trzymanie się specyficznych, niefunkcjonalnych rutyn i rytuałów;

c. stereotypowe i powtarzające się manieryzmy ruchowe;

d. uporczywe zajmowanie się częściami obiektów.

Cechy autyzmu u dziecka możemy zaobserwować ok. 30 miesiąca życia. Wskaźnik rozpowszechniania autyzmu dziecięcego wynosi 2 na 10000 dzieci,

a przy rozszerzonych kryteriach diagnozy ‐ 4 na 10000 dzieci. Autyzm występuje częściej u chłopców niż u dziewcząt. Badania wykazują, że stosunek

chłopców do dziewcząt wynosi 4:1 lub 3,4:1.

Zaburzenia mowy w autyzmie wczesnodziecięcym

Charakterystyczną cechą autyzmu wczesnodziecięcego są zaburzenia w zakresie komunikacji. Mogą one przejawiać się w opóźnieniu lub zupełnym braku

rozwoju mowy.

U dzieci mówiących obserwuje się osłabienie zdolności do inicjowania rozmów

lub kontynuowania rozmów z innymi osobami. Mowa bywa stereotypowa, uporczywie powtarzają

te same słowa lub zwroty. U dzieci, u których mowa rozwija się mogą wystąpić zaburzenia

treści i formy, nieprawidłowości natężenia, intonacji, tempa, rytmu i akcentu mowy. Ton głosu

może być monotonny lub mieć intonację podobną do zdań pytających.

W mowie dzieci autystycznych występują liczne zwroty stereotypowe i błędy w użyciu struktur

gramatycznych, np. echolaliczne powtarzanie wyrazów sloganów, reklam. Z mową dziecka

autystycznego nie współwystępują żadne sposoby komunikacji, takie jak: gaworzenie,

ekspresja uczuć na twarzy i gesty. Dzieci autystyczne często nie rozumieją celu i znaczenia

języka, dlatego też nie potrafią posługiwać się nim jako narzędziem komunikacji. Około 30%

z nich nie rozwija funkcji mowy, a u pozostałych 70% stwierdza się poważne opóźnienia

w nabywaniu funkcji mowy lub zaburzenia językowe. Rozwój mowy zależy od prawidłowego

rozwoju fizycznego, psychicznego, ruchowego dziecka oraz sprawności analizatorów:

słuchowego, wzrokowego i kinestetycznego. Kontakt dziecka z matką i innymi osobami jest

czynnikiem stymulującym rozwój mowy. Opóźnienie w rozwoju mowy może być związane z uszkodzeniem mózgu lub z niesprawnym aparatem

obwodowym mowy, a więc niezależnie od przyczyn mózgowych. Może ono mieć różny stopień nasilenia ‐ od kilkumiesięcznego opóźnienia w nauce słów

do całkowitego braku zdolności ich wypowiadania. (Szumska J., 1982). Ocena rozwoju mowy dziecka dotyczy jej rozumienia, zasobu słów, którymi się

posługuje, struktury gramatycznej budowanych zdań oraz rytmu i melodyki mowy.

Wśród autorów zajmujących się zaburzeniami w autyzmie wczesnodziecięcym można wyróżnić

dwa stanowiska:

l zaburzenia mowy są pierwotne, a rozwijające się objawy kliniczne autyzmu są ich

pochodnymi;

l w autyzmie istnieje okres prawidłowego rozwoju mowy, a następnie jej regres.

Prawdopodobnie u dzieci autystycznych proces kodowania doświadczeń językowych jest

znacznie zaburzony lub w ogóle nie zachodzi. W celu wyjaśnienia przyczyn, które leżą u podstaw

zaburzonej pracy czynności mózgu, wysuwane są różne hipotezy. Jedna z nich mówi o braku

dominacji półkulowej, a więc o braku specjalizacji jednej z półkul mózgowych, która jest

związana z odbiorem i transmisją symboli słownych.(Jaklewicz H., 1993, s.33)

Niektórzy autorzy wysuwają hipotezę, że uszkodzenie struktur podkorowych może być przyczyną

nieprawidłowej organizacji mózgowej. Potwierdzeniem tej hipotezy są obserwacje kliniczne, z których wynika, że dzieci autystyczne nie przechodzą

przez fazę emocjonalnej intonacji przekazywanych sygnałów językowych. Zjawisko to występuje u wszystkich dzieci z normalnym rozwojem mowy. Jest

ono związane z prawidłowym funkcjonowaniem struktur podkorowych. Dowodem na patologiczne uwarunkowanie organizacji mózgowej jest echolalia .

Może mieć ona charakter bezpośredni lub odroczony. Echolalia bezpośrednia polega na tym, że dziecko powtarza dosłownie skierowane do niego

pytanie, z zachowaniem tej samej struktury gramatycznej lub powtarza bezpośrednio zasłyszane słowo. (Jaklewicz H., 1993). Echolalia odroczona

charakteryzuje się tym, że dziecko przytacza całe zdania, testy i piosenki, które usłyszało znacznie wcześniej przed kilkoma dniami, miesiącami

czy nawet rokiem. Echolalia występuje przy ograniczonym uszkodzeniu mózgu, głównie w przebiegu padaczki, w stanach pozapalnych mózgu

lub w schizofrenii.

Innym zaburzeniem mowy często występującym u dzieci autystycznych jest mutyzm , czyli uporczywe milczenie. „Dziecko, które uprzednio mówiło,

nagle przestaje mówić, choć sfera odbiorcza i organy mowy są nienaruszone. Ustalenie przyczyny jest zwykle trudne: bywa nią jakieś wielkie przeżycie,

nagły przestrach, obawa wobec nowego środowiska itp.” (Demelowa, 1979r., s.46). Czasem występuje mutyzm w formie wybiórczej , to znaczy

dziecko mówi tylko w określonych, wybranych przez siebie sytuacjach lub miejscach, np. dziecko mówi w domu, a milczy w szkole lub odzywa się tylko

do wybranej osoby.

Dzieci autystyczne posługują się dwiema technikami lingwistycznymi:

l jedna z nich polega na posługiwaniu się echolalią w oczekiwanym dialogu społecznym;

l druga polega na używaniu języka w bardzo wąskim zakresie.

Zaburzenia mowy u dzieci autystycznych nie są jednorodne, chociaż charakterystyczne. Zależą one od dynamiki zaburzeń. U dziecka z wczesnym

rozwojem autyzmu zaburzenia w rozwoju mowy ujawniają się już w okresie noworodkowym:

l nie reaguje na głos matki lub jego reakcja jest bardzo słabo wyrażona;

l nie używa swojego głosu w celu zwrócenia na siebie uwagi, wyrażenia emocji i nawiązania kontaktu społecznego;

l nie podejmuje prób komunikacji niewerbalnej i bardzo rzadko występuje echolalia bezpośrednia, a prawie nigdy echolalia odroczona, większość

z nich pozostaje mutystyczna do końca życia.

Według H.Jaklewicz dzieci z późnym rozwojem autyzmu przechodzą przez fizjologiczne

fazy rozwoju mowy. Posługują się słowami lub prostymi zdaniami. Mowa służy dziecku

do komunikacji społecznej. Gesty, mimika, melodyka mowy są zazwyczaj adekwatne

do wypowiedzi dziecka.

Początek rozwoju autyzmu wiąże się z szybko postępującym regresem mowy. Dziecko

przestaje formułować zdania, jego ekspresja słowna sprowadza się do komunikatów

w formie pojedynczych słów. Mowa przestaje służyć dziecku do komunikowania się.

Równolegle obserwuje się zanik form komunikacji niewerbalnej. Pojawia się echolalia.

Mowa dzieci autystyczny jest monotonna, „płaska”, pozbawiona melodyki. Dzieci

autystyczne nie używają zaimka „ja”, mówią o sobie w drugiej osobie liczby

pojedynczej, np. „chcesz jeść”. Utrzymuje się także nieprawidłowa struktura

gramatyczna wyrazów i zdań. „Nawet dzieci, które stosunkowo dobrze opanowały

funkcję mowy, mają problemy z prowadzeniem konwersacji, a zakres poruszanych

przez nie tematów jest znacznie ograniczony. Ich możliwości rozumienia zjawisk są

ograniczone, a to, co do nich dociera, pojmują bardzo dosłownie, nie będąc w stanie

zanalizować pojęć abstrakcyjnych. Większość nie potrafi mówić o uczuciach lub myślach, nie są w stanie za pomocą języka dawać upustu swoim

emocjom” (P.Randall, J.Parker, 2001r.,s.100).

Autyzm wczesnodziecięcy jest jednym z najbardziej zagadkowych zaburzeń rozwoju psychicznego, obejmuje wszystkie sfery funkcjonowania dziecka,

a jedną z jego cech charakterystycznych jest ogromna różnorodność symptomów. Już w najwcześniejszym okresie życia dziecko staje się, bezradne,

sfrustrowane, niezdolne do naturalnego udziału w życiu rodziny oraz spontanicznego, emocjonalnego kontaktu (wzrokowego, mimicznego,

dźwiękowego, a później werbalnego), tak przecież naturalnego dla każdego dziecka. Od początku swojego życia nie toleruje żadnych pieszczot

i okazywania mu czułości. Nie okazuje także własnych uczuć i nie żąda ich od innych. Autystycy ciągle czymś zaskakują ‐ czasem swą bezradnością

wobec najprostszych zadań i sytuacji, a czasem osiągnięciami, których się nie spodziewamy. Wobec niektórych bodźców przejawiają całkowitą

obojętność, a jednocześnie są nadmiernie wrażliwi na wszelkie zmiany w ich otoczeniu. Dziecko autystyczne znacznie trudniej niż dziecko

o prawidłowym rozwoju zdobywa swoje pierwsze doświadczenia i wiedzę o świecie, a brak mowy lub jej zaburzenia w znacznym stopniu ograniczają

lub wręcz uniemożliwiają porozumiewanie się z otoczeniem. Niewątpliwie brak mowy i werbalnego komunikowania się z otoczeniem jest jednym

z największych problemów autystyków. Jest on szczególnie uciążliwy dla rodziców, którzy chcieliby porozumieć się ze swoim dzieckiem, a nie mogą.

Brak mowy zaburza także wiele innych czynników, np. edukację, ponieważ rozumienie języka i komunikowanie się z drugą osobą są uważane za

kluczowe umiejętności niezbędne do tego, aby możliwa była efektywna edukacja.

Co więc możemy zrobić? Jak pomóc takiemu dziecku? Jak sprawić, aby otworzyło się na bliskość drugiej osoby i kontakt z nią? W autyzmie wszystkie

zaburzenia są sprzężone ze sobą i jakby wynikają jeden z drugiego, dlatego też nie możemy rewalidować tylko jednej sfery osobno, musimy działać

wielopoziomowo, równocześnie usprawniając wszystkie zaburzone sfery. W takim wypadku najbardziej trafnym rozwiązaniem będzie odpowiednia

i wcześnie rozpoczęta terapia ogólnorozwojowa.

Opracowanie: Grażyna Kaczorowska

nauczycielka klasy dzieci autystycznych

ZSOSNr7 w Płocku

Bibliografia:

1. Brauner Alfred i Francoise, Dziecko zagubione w rzeczywistości. Historia autyzmu od czasów baśni o wróżkach. Fikcja literacka i rzeczywistość

1. Brauner Alfred i Francoise, Dziecko zagubione w rzeczywistości. Historia autyzmu od czasów baśni o wróżkach. Fikcja literacka i rzeczywistość

kliniczna. Warszawa 1988, WSiP;

2. Demelowa G., Elementy logopedii, Warszawa 1979, WSiP;

3. Dilling ‐ Ostrowska E., Rozwój i zaburzenia mowy u dzieci w zależności od stopnia dojrzałości układu nerwowego, w: Szumska Jadwiga (red.),

Zaburzenia mowy u dzieci, Warszawa 1982, PZWL;

4. Jaklewicz Hanna Autyzm wczesnodzieciecy. Diagnoza, przebieg, leczenie, Gdańsk 1993, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne;

5. Kaufman Barry Neil, Przebudzenie naszego syna, Warszawa 1994, Fundacja SYNAPSIS;

6. Przetacznikowa M., Wiek przedszkolny, w: Żebrowska Maria (red.), Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży, Warszawa 1977, PWN;

7. Randall Peter, Parker Jonathan, Autyzm. Jak pomóc rodzinie, Gdańsk 2001, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne;

8. Sękowska Z. Wprowadzenie do pedagogiki specjalnej, Warszawa 1998, Wydawnictwo WSPS;

9. Spionek H., Włodarski Z., Zaburzenia rozwoju, w: Żebrowska M. (red.), Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży, Warszawa 1977, PWN;

10. Szumska J. (red.), Zaburzenia mowy u dzieci, Warszawa 1982, PZWL.

Strona główna > Zaburzenia mowy > Rozpoznanie i terapia

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: