Lewi [hebr., przywi�zanie, wierno��]: 1. Trzeci syn patriarchy Jakuba i Lei (Rdz 29,34). 2. Pochodz�ce od niego pokolenie izrael- skie, pokolenie Lewiego (W 1,2). Podczas podzia�u Kanaanu nie otrzyma�o �adnego terytorium, tylko jako r�d kap�a�ski - od- powiedzialne stanowiska religijne (- lewi- ta). Do tego pokolenia nale�eli Moj�esz i Aaron. 3. W 1'T Jezus wezwa� niejakiego Lewie- go, poborc� podatk�w (celnika), aby ten poszed� za Nim (Mk 2,14). W�r�d dwu- nastu aposto��w wyst�puje pod imieniem Mateusz (Mr 10,3). Lewiatan [hebr. liwjatan = skr�cony, kr�ty], okre�lenie mitycznego w�a, kilka- krotnie spotykane w poezji biblijnej (Hi, Ps, Iz). Jego posta� zewn�trzna, b�d�ca wytworem ludowej wyobra�ni, przedsta- wiana by�a jako wodne monstrum o wielu g�owach, podobne do potwora pierwotne- go chaosu z mitolog�� staro�ytnego Bli- skiego Wschodu (Ps 74,14); jako potw�r morski, "w�� kr�ty" (Iz 27,1); jako mi- tyczny krokodyl (Hi 40,25), ��czony z be- sti� - dzikim behemotem (hipopotam). Zapo�yczony z mitolog�� poga�skich, w kt�rych smok uosabia� ju� moce wrogie, Lewiatan jest si�� nieprzyjacielsk�, kt�rego przebudzenia nale�y si� l�ka� (Hi 3,8), mo�e by� samym szatanem, ogromnym w�em, kt�rego B�g zniszczy na ko�cu dziej�w (Ap 12,3-9). W literaturze apo- kryficznej Lewiatan jest synonimem Egip- tu, podobnie jak u prorok�w - krokodyl (Ez 29,3; 32). Lit. T. Hobbes Lewiatan (1651, wyd. pol. 1954), cz�owiek "umieszczony przez sam� na- tur� w smutnych warunkach", przera�ony sw� w�asn� moc� zadawania �mierci, daje pocz�tek Lewiatanowi, pa�stwu totalitarnemu. Lewiatan to tak�e nazwa najwi�kszego parowca, jaki kie- dykolwiek skonstruowano; jego ogrom uczy- ni� go nieu�ytecznym. V. Hugo w La L�gende des siecles (1859, Legenda wiek�w), "Vingti�me siecle" (Dwudziesty wiek) czyni Lewiata- na symbolem starego �wiata i przesz�o�ci. J.A. Rimbaud Poezje (1871, wyd. pol. 1921), "Pijany statek": "Widzia�em wr�ce bagnisk ol- brzymich fermenty, sieci, gdzie w�r�d trzcin gnij� ca�e Lewiatany" [t�um. Z. Przesmycki]. Lewiatan figuruje w�r�d postaci historycznych i mitycznych, kt�rym G. Apollinaire w L'En- chanteur poaimsant (1905, Butwiej�cy czaro- dziej) ka�e przechodzi� przed grobem Merlina, wraz z Mede�, Dalil�, Helen�, archanio�em Micha�em i bo�kiem Panem! J. Green Lewiatan (1929, wyd. pol.1934), powie��. lewirat. Wed�ug staro�ytnego prawa izraelskiego, kiedy jaki� m�czyzna umie- ra� nie pozostawiaj�c m�skiego potom- ka, jego brat mia� obowi�zek po�lubi� wdow� po nim (Pwt 25,5-10), a pierwszy ich syn by� wg prawa synem zmar�ego. Obyczaj ten istnia� tak�e u Asyryjczyk�w i Hetyt�w. W ten spos�b ci�g�o�� rodu by�a podtrzymywana, a kobieta przynale- �a�a zawsze do rodziny. W NT do prawa lewiratu nawi�zuj� saduceusze, pytaj�cy Jezusa, do kt�rego z siedmiu braci b�dzie nale�a�a kobieta przy zmartwychwstaniu? (Mt 22, 23-28). Zob. Booz. lewita [�ac., od hebr. lewa], wed�ug Ksi�gi Powt�rzonego Prawa - B�g wybra� pokole- nie Lewiego i przeznaczy� je "do noszenia Arki Przymierza Pa�skiego, by stali przy Panu, s�u�yli Mu i b�ogos�awili w Jego imieniu" (Pwt 10,8). W Bibl�� jest to bli�ej sprecyzowane: "Kap�ani-lewici, ca�e poko- lenie Lewiego, nie b�dzie mia�o dzia�u, ani dziedzictwa w Izraelu... Pan jest jego dzie- dzictwem" (Pwt 18,1-2). Od VIII w. p.n.e. kap�a�stwo by�o zastrze�one wy- ��cznie dla lewit�w. Po reformie kultu przeprowadzonej przez Jozjasza (ok. 622 p.n.e.) lewici poszczeg�lnych sank- tuari�w stracili na znaczeniu i zostali zdegradowani do s�ug �wi�tynnych, pod- porz�dkowanych kap�anom jerozolim- skim. Od 360 p.n.e. lewici mogli pe�ni� nie tylko funkcje kantor�w i od�wiernych, lecz tak�e pisarzy, s�dzi�w i nauczycieli (1 Krn 25; 26). W NT lewita i kap�an wyst�puj� w przypowie�ci Jezusa o mi�o- siernym Samarytaninie (�k 10,30-37). W Dziejach Apostolskich pewien lewita imieniem Barnaba, rodem z Cypru, zosta� uczniem Jezusa i towarzyszem Paw�a. Zob. kap�a�stwo. l�d�wie, nerki. Oznaczaj� siedlisko fi- zycznej si�y witalnej cz�owieka, jego mocy rozrodczej. Pawe� m�wi o tych, co byli "w l�d�wiach praojca swego" (Hbr 7,10). Nerki i l�d�wie s� najcz�ciej siedliskiem ukrytych uczu� i gwa�townych nami�tno- �ci. Hiob (Hi 16,13) skar�y si�, �e B�g "nerki mi przeszy� nieludzko"; Matatiasz, widz�c wsp�ziomka sk�adaj�cego ofiar� na o�tarzu w Modin, "zap�on�� gorliwo- �ci�, zadr�a�y mu nerki i zawrza� gniewem, kt�ry by� s�uszny" (I Mch 2,24). W tym znaczeniu l�d�wie i nerki cz�sto kojarz� si� z sercem na zasadzie ��czno�ci komple- mentarnej: podczas gdy serce jest siedzib� my�li, inteligencji, uczu� �wiadomych, to nerki i l�d�wie s� siedliskiem nami�tno- �ci i odruch�w nie�wiadomych, uczu� nie kontrolowanych. "Serce i nerki" oznaczaj� wi�c ca�o�� si� wewn�trznych istoty ludz- kiej. Z. i p. Przenika� nerki, l�d�wie i serca (Ps 7,10; 26,2; r 11,20; Mdr 1,6) - przenika� najskryt- sze my�li i najtajniejsze motywacje. Jedynie B�g mo�e to czyni�. LisTy Apostolskie [gr. epistol� = zlece- nie, rozkaz), cz�� Nowego Testamentu; li- sty pisane przez aposto��w i adresowane do r�nych spo�eczno�ci i poszczeg�l- nych os�b spo�r�d pierwszych chrze�cijan. Wi�kszo�� z nich stanowi trzyna�cie Li- st�w �w. Paw�a, napisanych do poszcze- g�lnych wsp�lnot chrze�cija�skich; po- nadto List do Hebrajczyk�w, anonimowy, przypisywany niekiedy �w. Paw�owi (ale od czas�w staro�ytnych autorstwo to po- dawane jest w w�tpliwo��) i siedem Li- st�w Katolickich, czyli adresowanych do ca�ej spo�eczno�ci wiernych. Listy �w. Paw�a. Niekt�re z nich to listy bardzo osobiste: do Filemona, do Tytusa i do Tymoteusza. Inne s� adreso- wane do wsp�lnoty, a nawet do kilku wsp�lnot chrze�cija�skich: dwa do Tesa- loniczan, dwa do Koryntian, jeden do Ga- lat�w, jeden do Rzymian, po jednym do Filipian i do Efezjan. Listy te zawieraj� nauk� doktrynaln�, skoncentrowan� wo- k� Osoby Jezusa i Jego or�dzia zbawcze- go. Bardzo zhellenizowanym Koryntia- nom trzeba by�o pom�c w zaakceptowa- niu "szale�stwa krzy�a" i zmartwychwsta- nia cia�a; Galatom i Rzymianom nale�a�o wyja�ni� zwi�zek mi�dzy Prawem Moj�e- szowym a dzieiem Chrystusa; Kolosanom i Efezjanom Pawe� wyja�nia� kosmiczny wymiar Chrystusowego zbawienia, kt�re obejmuje zar�wno �yd�w, jak i pogan. Na p�aszczy�nie etyczno-moralnej Pawe� Aposto� cz�sto powtarza wezwania do jed- no�ci w mi�o�ci wzajemnej. Wreszcie Listy dostarczaj� informacji o osobowo�ci ich autora, o jego dynamizmie apostolskim w s�u�bie misji religijnej, a tak�e wiado- mo�ci o r�nych polemikach, jakie nurto- wa�y m�ode wsp�lnoty. List do Hebrajczyk�w, rodzaj traktatu metodycznego, przeznaczonego dla chrze- �cijan pochodzenia �ydowskiego, kt�rym autor wykazuje wy�szo�� Chrystusa nad po�rednikami Starego przymierza: Chry- stus wy�szy nad anio��w, nad Moj�esza, jest prawdziwym po�rednikiem Nowego przymierza. Listy Katolickie, siedem list�w, kt�- rych autorami s� --Jakub (jeden list), Piotr (dwa listy), Juda (jeden list) i Jan (trzy listy). 1. List �w. Piotra nawi�zuje do udr�k prze�ladowa� i zach�ca ka�dego, aby ni�s� odwa�nie sw�j krzy�. Jakub za- wiera w swym Li�cie raczej tradycyjne w Bibl�� pouczenia z zakresu moralno�ci, wyst�puj�c m.in. przeciw bogaczom. W 1. Li�cie �w. Jana autor podejmuje temat Chrystusa - �wiat�o�ci, Boga mi�o�ci, po- dobnie jak w czwartej Ewangel��; zwalcza "heretyk�w", kt�rzy nie chc� uzna� wcie- lenia, czyli rzeczywisto�ci ludzkiej Boga, kt�ry sta� si� cz�owiekiem. liturgia [gr. leitourgia = s�u�ba publicz- na, kult], zesp� czynno�ci uzupe�nionych opraw� s�own�, wyra�aj�cych kult pu- bliczny oddawany Bogu przez okre�lon� grup� ludzi. W epoce ST - lewici, ka- p�ani i arcykap�an sprawowali liturgi� w obecno�ci ludu w �wi�tyni Jerozolimskiej, wzniesionej przez Salomona; wszystkie czynno�ci regulowa� dok�adnie rytua�, za- wieraj�cy roczny kalendarz �wi�t i prze- pis�w dotycz�cych szabatu. Poczynaj�c od okresu wygnania babilo�skiego, a szcze- g�lnie po zburzeniu �wi�tyni w 70 r., liturgia by�a odprawiana w synagodze, z czytaniem Bibl��, �piewem psalm�w, komentarzami, modlitwami. Innego ro- dzaju liturgia by�a sprawowana w do- mach: posi�ek szabatowy, �wi�ta Paschy i Sukot. NT ukazuje, �e Jezus uczestniczy� w liturg�� w synagodze, a nawet zgadza� si� prowadzi� czytania i komentarze (�k 4,16-22). Pierwsze wsp�lnoty chrze- �cija�skie skupia�y znaczn� liczb� �y- d�w nawr�conych na chrze�cija�stwo (Dz 15,5); tote� r�wnie� ich liturgia czer- pa�a inspiracj� z liturg�� synagogalnej, z w��czeniem do niej �amania chleba, a tak�e charakterystycznych dla niej mo- dlitw i hymn�w. przez cztery pierwsze wieki nie by�o zredagowanej ksi�gi litur- gicznej, praktyki zmienia�y si� z uwzgl�d- nieniem potrzeb regionu i cz�sto mia�a miejsce improwizacja. P�niej ukszta�to- wa�y si� okre�lone zasady: porz�dek wy- g�aszania przem�wie�, gest�w, czynno�ci; formu�y u�wi�cone przez zwyczaj, szcze- g�lnie przez liturgie chrztu i Eucharyst��. Wszystkie liturgie chrze�cija�skie (prawo- s�awna, protestancka, katolicka) obejmuj� g�o�ne czytanie tekst�w biblijnych. Lot, syn Harana, bratanek Abraha- ma, z kt�rym wyruszy� z chaldejskiego Ur do krainy Charan, a nast�pnie do zie- mi Kanaan. Osiedli� si� w dolinie Jor- danu, rozbijaj�c namioty w okolicy Sodo- my, na po�udnie od Morza Martwego (Rdz 13,1-14). Z powodu rozwi�z�ego i bezbo�nego �ycia mieszka�c�w Sodomy, B�g zamierza� zniszczy� to miasto. przed- tem anio�owie wyprowadzili z Sodomy Lota z �on� i c�rkami, nie pozwalaj�c im ogl�da� si� za siebie. �ona Lota, pragn�c przyjrze� si� s�dowi Bo�emu nad Sodom� "obejrza�a si� i sta�a si� s�upem soli" (Rdz 19,1-29). C�rki Lota, chc�c zapew- ni� ci�g�o�� rodu, upi�y ojca winem i za- sz�y z nim w ci���, a nast�pnie urodzi�y syn�w: starsza Moaba, praojca Moabit�w, m�odsza Ammona, od kt�rego wywodz� si� Ammonici (Rdz 19,30-38). Do znisz- czen...
waldiizet