Saba, kraj w poudniowej Arab. We- dug 1. Ksigi Krlewskiej (1 Krl 10), kr- lowa Saby przybya do krla Izraela Sa- lomona, aby przekona si o jego bogac- twie i mdroci. Jezus podaje j jako przykad: "Krlowa z Poudnia powstanie na sdzie przeciw temu plemieniu i potpi je; poniewa ona z kracw ziemi przybya sucha mdroci Salomona, a oto tu jest co wicej ni Salomon!" (Mt 12,42). Wi- zyta krlowej Saby u Salomona znalaza rwnie odbicie w muzumaskiej legen- dzie o krlowej Bilkis i w etiopskiej legen- dzie o krlowej Makedo. Lit. Ch.E. Nodier Wrka Okruchw (1832, wyd. po. pt. Wrka Okruchw~ i inne opowieci, 1979), ba fantastyczna, opowiadanie o szalo- nej, upojnej mioci pewnego "lunatyka", Mi- chaa Cieli, i krlowej Saby; "Caa sztuka pi- sarza polega na tym, by uczyni nam to szale- stwo sympatycznym i spowodowa, bymy chcieli je urzeczywistni". G. de Nerva Voyage en Orient (1851, Podr na Wschd), "Les Nuits de Ramadan" (Noce Ramadanu), histo- ria Adonirama i krlowej Saby, Balkis. Nerval opracowa projekt scenariusza opery o krlowej Saby, a jego opowie czciowo zostaa wzita z tego nie dokoczonego scenariusza. Ikon. C. Lorrain Przybycie krlowej Saby (1648, Londyn). Piero della Francesca Spot- kanie krlowej Saby z Salomonem, koci San Francesco (1452-66, Arezzo). Salomon i krlowa Saby: . Ghiberti, paskorzeba na drzwiach baptysterium katedry we Florencji (1425-52); K. Wirz (1435, Bazylea); J. van Score (XVI w., Amsterdam); C. Vignon (1624, Luwr, Pary); G. Dor, ilustracja w Bi- bl witej (1866). saduCeusze, stronnictwo religijno-poli- tyczne istniejce w Judei od II w. p.n.e. do 70 r. n.e., opozycyjne wobec stronnic- twa faryzeuszy. Ich nazwa prawdopo- dobnie pochodzi od Sadoka, arcykapana z czasw krla Dawida. Spadkobiercy Sa- doka penili posug kapask a do cza- sw Hasmonejczykw (76-67 p.n.e.). Wyksztaceni i zamoni, saduceusze jako jedyni penili funkcje kapaskie; penili rwnie funkcje sdownicze, zasiadajc w Sanhedrynie wraz z faryzeuszami. Sa- duceusze podkrelali wano Prawa Moj- eszowego, ograniczonego do ~ Picio- ksigu i odrzucali wszelkie komentarze i tra- dycj ustn, ktre przyjmowali faryzeusze. Odrzucali te wiar w niemiertelno du- szy, a tym samym w pomiertn nagrod lub kar (Mt 22,23), zmartwychwstanie umarych, a take w istnienie aniow i demonw. Jan Chrzcicie nazwa saduce- uszy "plemieniem wowym" (Mt 3,7). sakrament (ac. sacramentum; gr. myst- rion = tajemnica]. "Sakrament" i "tajem- nica" miay pocztkowo takie samo zna- czenie. W ST tajemnica to "sekret" Boga; Jego zamiar zbawienia wobec ludzkoci (Tb 12,7; Dn 2,19). Mateusz, Marek i u- kasz mwi w tym samym znaczeniu o "tajemnicach krlestwa niebieskiego", za- sadniczym przedmiocie Jezusowej ewan- gel (Mt 13,11). Stopniowo jednak u ac. Ojcw Kocioa (Tertulian, w. Cyprian, a przede wszystkim w. Augustyn) termin "sakrament" zacz oznacza rzeczywi- sto liturgiczn - to znak widzialny, do- stpny dla zmysw, wyraajcy aktywn i zbawcz obecno Boga pord Jego ludu. Teologowie redniowiecza, a szcze- glnie Piotr Lombard i w. Tomasz z Akwinu nadali uprzywilejowane miejsce siedmiu obrzdom sakramentalnym, kt- re pozostay dla katolikw siedmioma podstawowymi sakramentami: ~ chrzest, znak przynalenoci do Kocioa; ~ Eu- charystia, znak jednoci chrzecijan w Jezusie zmarym i zmartwychwstaym; pokuta, czyli spowied, znak miosier- dzia Boego wobec czowieka grzesznika; bierzmowanie, znak otrzymania 'Ducha witego (u prawosawnych zwizany z obrzdem chrztu); kapastwo, wicenia diakonw, kapanw i biskupw, znak mi- sji powierzonej Kocioowi; maestwo, znak cznoci midzy mczyzn i kobie- t na podobiestwo zjednoczenia Boga i Jego Kocioa; namaszczenie, czyli sakra- ment chorych, znak zbawczej obecnoci Boga przy cierpicych. Protestanci uznaj tylko dwa sakramenty: chrzest i Euchary- sti, traktujc je jako oznak przynaleno- ci do Kocioa i pamitk Ostatniej Wie- czerzy. Salome, crka Herodiady i Heroda Fili- pa. Podczas uroczystoci urodzinowych swego ojczyma Heroda Antypasa, Salome taczya przed caym dworem; urzeczony jej tacem Herod obieca speni kad jej prob. Za podszeptem matki, Salome po- prosia go o gow Jana Chrzciciela (Mk 6,21-28) i Herod by zmuszony ka- za go ci. Salome bya zamna naj- pierw ze swym stryjem Herodem Filipem, synem Heroda Wielkiego, pniej ze swym kuzynem Arystobulem, synem He- roda Agryppy II. Lit. Jeden z tematw literatury koca XIX w.: S. Mallarm Hrodiade (1869, Herodiada). Piero della Francesca Spotkanie krlowej Saby z Salomonem (1452-66); fresk, koci San Francesco, Arezzo S ~ Salomon G. Flaubert, opowiadanie Herodiada, w, zbio- rze Trzy, opowieci (1877, wyd. po. 1914). J.K. Huysmans A'a Irspak (1884, wyd. po. 1976), bohater ksiki komentuje obrazy G. Moreau. J. Laforgue w, Moralits lgendares (1887, Moralitety' legendarne) potraktowa te- mat z rozbrajajcym humorem. O. Wilde Sa- lome (1893, wyd. po. 1904) nawizuje do le- gendy' o wampirycznej namitnoci Salome. G. Apollinaire Alcools (1913, Alkohole), "Salo- me". J. Kasprowicz Salome (1898). Ikon. Herod i Salome, kapite z XII w. (Tulu- za). Salome: Tycjan (1560, Madryt); Caravag- gio (1607, Londyn). G. Moreau Taczca Sa- lome (1876, Pary). A. Beardsley (1893), ilu- stracje do sztuki O. Wilde'a Salome. F. von Stuck (1906, Monachium). K. wasilkowski Salome (1912, Muzeum Mazowieckie, Pock). Muz. J. Massenet Herodiada (1881), opera wg G. Flauberta. R. Strauss Salome (1901), opera. F. Schmitt La tragdie de Salome (1907, Trage- dia Salome). Ekr. Salome: S.G. Edwards (1918); Ch. Bryant (1922) trzy obrazy kobiety fatalnej. W. Dieterle Salome (1953) z Rit Havworth w roli gwnej, film w' zym gucie, bardzo daleki od narracji biblijnej. Salomon [hebr. szlomo, od szalom = po- kj], syn Dawida i Batszeby, ostatni krl zjednoczonego krlestwa Izraela (970- -931 p.n.e.). Przej wadz dziki spisko- wi, ktry jego matka i prorok Natan zor- ganizowali przeciw starszemu bratu, Ado- niaszowi. Jego rzdy stanowiy szczyt wiel- koci Izraela. Zrczny polityk i strateg, zawar przymierze z Egiptem polubiajc crk faraona. Podzieli kraj na 12 okr- gw, oboonych podatkami, wpacanymi do centralnego skarbca. Budowle, ktre wznosi w Jerozolimie, pochaniay ogrom- ne kwoty. Za jego rzdw witynia Jero- zolimska, wzniesiona jego staraniem, staa si najwaniejszym miejscem kultu dla ca- ego narodu. Wybudowa take wspaniay paac krlewski, zaj si fortyfikacj mia- sta, utrzymywa siln armi liczc 1400 rydwanw, lecz cay ten przepych i chwaa byy tylko przejciowymi atrybutami krle- stwa Izraela. Po mierci Salomona wybu- cha wojna domowa, a kraj rozpad si na dwie czci (1 krl 1-12; 2 Km 1-9). Salomon by znany jako czowiek miujcy bogactwo i rozkosze (Ksiga Krlewska przypisuje mu 700 on i 300 naonic), ale take jako czowiek wielkiej mdroci: "Kr Salomon bogactwem i mdroci przewysza wszystkich krlw ziemi" (2 Krn 9,22). Opis sdu Salomona ilu- struje jego mdro: pewnego dnia dwie kobiety stany przed krlewskim sdem twierdzc, e kada z nich jest matk przyniesionego niemowlcia. Jedna oskar- aa drug, e przez brak uwagi spowodo- waa mier wasnego dziecka i zabraa dziecko drugiej. Salomon kaza przynie dziecko i poleci przeci je na dwoje, by kadej z tych kobiet da poow. Wwczas okazao si, ktra z nich jest prawdziw matk, bya ni ta, ktra wolaa odda ywe dziecko drugiej kobiecie ni patrze, jak ginie ono zabite w okrutny sposb (1 Krl3,16-28). Koran przypisuje Sulajmanowi (okrelenie Salomona) legendarn aur i moc magicz- n, ktr dawa mu magiczny piercie. Z. i p. Sd Salomona. Lit. Voltaire Dictionnaire philosophique (1764, Sownik filozoficzny), autor odsuwa postacie biblijne w dalek, archeologiczn przeszo, ktra czyni je obcymi dla umysw jemu wsp- czesnych i pitnuje niemoralne skonnoci (Mojesz, Dawid i Salomon). G. de Nerval Voyage en Orient (1851, Podr na Wschd), "Les Nuits de Ramadan" (Noce Ramadanu), Soliman w penej chwale przed krlow Saby, Balkis. R. Browning Salomon i Balkis (1883, wyd. po. 1969), poematy. Ch.N. Bialik, Sa- lomon i krlowa Saby, poematy, pocztek XX w. K. Ujejski Pieni Salomona (1846). W. Chrostowski Bohaterowie wiary Starego Te- stamentu (1992). Ikon. Salomona wrd krlw Izraela przed- stawiano na portalach gotyckich katedr, jako posg-kolumn w Chartres (XII w.), Corbei, Mans. Sd Salomona: . signorelli (XV w., Siena); Rafae, fresk w Stanza della Segnatura (1508-11, Watykan); witrae: Saint-Jean de Troyes (1524), Saint-Gervais (1531, Pary); N. Poussin (1649, Pary). G.A. Mossa Salo- mon (1908, Nicea). Zob. te Saba. Muz. C. Janequin Proverbes de Salomon (1558, Przysowia Salomona). G. Carissimi Judicium Salomonis (1669, Sd Salomona), oratorium. M.A. Charpentier Judicium Salomonis (1702). Ekr. K. Vidor Solomon i Saba (1959). Samaria, miasto pooone ok. 60 km na pnoc od Jerozolimy, w p drogi midzy dolin Jordanu a wybrzeem. Zaoona ok. 880 p.n.e. przez krla Omriego, staa si stolic krlestwa pnocnego i pozo- staa ni do 721 p.n.e., gdy zburzyli j Asyryjczycy, cz jej ludnoci zostaa de- portowana. W ST Samaria bya symbo- lem krlestwa Izraela, tak jak Jerozo- lima bya symbolem krlestwa Judy. Bi- blia pitnuje Samari za bawochwalstwo, jakiego dopucili si w niej krlowie, szczeglnie za Achab, ktry wznis wityni Baala (I krl 16,32), oraz ~ Izebe, ktra utrzymywaa jego pro- rokw i zwalczaa proroka ~ Eliasza (1 krl 18-19). Prorocy bardzo surowo od- nosili si do panujcej tam niemoralnoci i bezbonoci (Oz 4-5;...
waldiizet