AKADEMIA PEDAGOGICZNA

im. Komisji Edukacji Narodowej

w Krakowie

KATEDRA HISTORII OŚWIATY I WYCHOWANIA

Historia myśli pedagogicznej

ZARYS PROGRAMU KSZTAŁCENIA

na kierunku pedagogika

Instrukcja dla studentów studiów stacjonarnych

i niestacjonarnych

Kraków 2007

I.                    Cel

Perspektywicznym celem historii myśli pedagogicznej jako przedmiotu studiów w uczelni akademickiej jest ukształtowanie racjonalnych poglądów i postaw studentów wobec najważniejszych przejawów teoretycznej i praktycznej aktywności edukacyjnej człowieka w przeszłości. Jej nauczanie zmierza również do formowania krytycyzmu wobec źródeł informacji o minionych faktach edukacyjnych, jak i wobec upowszechnionych w piśmiennictwie historycznym i pedagogicznym standardowych interpretacji tych faktów. Wreszcie – przedmiot ten ma się stać źródłem przekonania studentów o tym, że współczesność edukacyjna jest rezultatem ciągłości i zmiany, występujących w historycznym procesie powszechniej działalności edukacyjnej człowieka.

Historia myśli pedagogicznej jest autonomiczną subdyscypliną historii wychowania. Do innych subdyscyplin zaliczamy: dzieje praktyki oświatowej, historię kultury rozumianą jako dzieje formowania się człowieka pod wpływem warunków społeczno-kulturowych (w tym kultury pedagogicznej), dzieje historiografii pedagogicznej. Autonomia nie oznacza całkowitej niezależności, bo twórcami są ludzie, a ośrodkiem i celem wychowania i nauczania człowiek.

Cel ten jest spełniany przez:

1.      opanowanie przez studentów podstawowych faktów obrazujących historyczny rozwój myśli pedagogicznej, ideałów wychowawczych, wszystkich stopni szkolnictwa i pozainstytucjonalnych form oddziaływań wychowawczych, przede wszystkim, choć nie jedynie, zachodniego kręgu cywilizacyjnego;

2.      przyswojenie wiedzy o wielostronnych związkach teorii i praktyki edukacyjnej z ekonomicznym i kulturalnym poziomem rozwoju społeczeństwa, zwłaszcza zaś z nauką i społeczno-polityczną ideologią danej epoki historycznej;

3.      nabywanie umiejętności retrospektywnego wyjaśniania współczesnych zjawisk pedagogicznych, ukazywania ich historycznego rodowodu i postrzegania perspektywy dalszej ich ewolucji;

4.      podejmowanie prób rekonstrukcji wybranych faktów z przeszłości edukacyjnej, tak lokalnej, polskiej, jak i obcej, jako źródła poznania podstaw warsztatu badań historyczno-edukacyjnych;

5.      akcentowanie ogólnej atmosfery pedagogicznej epoki, znamionującej stosunek społeczeństwa i państwa do wychowania, a tym samym zmienności ideałów wychowawczych oraz rzutującej na wykształcenie i stanowisko nauczyciela w hierarchii społecznej w ciągu wieków;

6.      wyjaśnianie różnic pomiędzy idealną teorią i realną praktyką edukacyjną w przeszłości, jako ważnej przyczyny niepowodzeń w działalności oświatowo-wychowawczej i istotnego czynnika dominacji „pedagogiki postulatywnej” we współczesności;

7.      ukazania historycznych źródeł subdyscyplin pedagogicznych.

II. Treści kształcenia

1.      Historia myśli pedagogicznej jako nauka i przedmiot kształcenia pedagogów

a.       Pojęcie

b.      Potrzeba refleksji nad przedmiotem i metodą badań

c.       Nauka historyczna czy pedagogiczna?

d.      Ogólny wizerunek przeszłości i współczesne tendencje rozwojowe

2.      Wychowanie pierwotne

a.       Początki wychowania jako świadomej działalności człowieka

b.      Wychowanie a rozpad ustroju rodowego

3.      Typy i formy działalności oświatowo-wychowawczej w epoce starożytnej

a.       Periodyzacja

b.      System polityczny a wychowanie: Sparta i Ateny

c.       Wychowanie i szkolnictwo w epoce helleńskiej i hellenistycznej

d.      Wychowanie i szkolnictwo w starożytnym Rzymie

4.      Myśl edukacyjne epoki antycznej i jej rola w dziejach wychowania

a.       Grecka myśl edukacyjna

i.         Sofiści

ii.      Sokrates

iii.    Platon

iv.     Arystoteles

b.      Rzymska myśl edukacyjna: M. F. Kwintylian

5.      Ideały wychowawcze i organizacja szkolnictwa w średniowieczu

a.       Periodyzacja

                       i.  Szkoły klasztorne                                                                     

ii. Szkoły katedralne i kolegiackie

iii. Szkoły parafialne

b.      Działalność oświatowa Karola Wielkiego

c.       Scholastyka

d.      Powstanie uniwersytetów

e.       Wychowanie stanowe: rycerskie i rzemieślnicze

f.        Wychowanie i stanowisko społeczne kobiety w średniowieczu

g.      Szkolnictwo polskie w epoce średniowiecza

h.      Akademia Krakowska

6.      Zachodnioeuropejska i polska myśl edukacyjna doby Odrodzenia, Reformacji, Kontrreformacji

a.       Periodyzacja

b.      Odrodzenia i Humanizm

c.       Poglądy na wychowanie Erazma z Rotterdamu, Tomasza Moore’a, Jana Ludwika Vivesa

d.      Polski dorobek pedagogiczny doby Odrodzenia: Andrzej Frycz Modrzewski, Szymon Marycjusz Kociołek z Pilzna, Erazm Gliczner-Skrzetuski, Sebastian Petrycy z Pilzna

e.       Reformacja i jej wpływ na szkolnictwo i myśl edukacyjną czasów nowożytnych

f.        Myśl pedagogiczna i działalność oświatowa M. Lutra, F. Melanchtona, J. Sturma, W. Ratkego

g.      Kontrreformacja: system pedagogiczny szkoły jezuickiej i pijarskiej

h.      Szkolnictwo różnowiercze, jezuickie i pijarskie w Polsce

7.      Myśl pedagogiczna i oświata epoki nowożytnej

a.       Periodyzacja

b.      Od rewolucji naukowej do rewolucji oświatowej w Europie XVII i XVIII w.

c.       Dorobek pedagogiczny J. A. Komeńskiego

d.      Liberalna koncepcja wychowania J. Locke’a

e.       Encyklopedyści wobec oświaty i wychowania

f.        Naturalizm pedagogiczny J. J. Rousseau

g.      Upaństwowienie szkolnictwa w dobie Oświecenia

h.      Oświeceniowe reformy szkolne w Polsce

i.    Dzieło Stanisława Konarskiego

ii. Powstanie Akademii Rycerskiej

                       iii.  Komisja Edukacji Narodowej

i.        Teoretyczny dorobek polskich inicjatyw pedagogicznych doby Oświecenia (G. Piramowicz, H. Kołłątaj, S. Staszic)

8.      Narodziny i rozwój nowoczesnego systemu oświatowego w XIX i XX wieku

a.       Periodyzacja

b.      Wpływ rewolucji francuskiej na powstanie liberalnego systemu szkolnego w XIX w.

c.       Początki opieki nad dzieckiem żłobkowym i przedszkolnym

d.      Rewolucja przemysłowa a upowszechnienie oświaty elementarnej

e.       Elitaryzm systemów szkolnych XIX w. Rola gimnazjów klasycznych

f.        Przejawy nacjonalizmu w oświacie i wychowaniu

g.      Rozwój szkolnictwa realnego i zawodowego

h.      Powstanie szkolnictwa specjalnego

i.        Przemiany funkcji uniwersytetów

j.        Dopuszczenie kobiet do studiów wyższych

k.      Uniwersytety powszechne i ludowe

l.        Kształcenie nauczycieli szkół elementarnych i średnich

9.      Geneza i rozwój pedagogiki naukowej w XIX w.

a.       Próby osadzenia myśli edukacyjnej na podstawach filozofii nowożytnej: J. H. Pestalozzi

b.      Pedagogika filozoficzna J. F. Herbarta; herbartyzm

c.       Początki socjalistycznej myśli edukacyjnej: C. Saint-Simon, R. Owen

d.      Geneza teorii wychowania przedszkolnego: F. Froebel

e.       Pedagogika społeczna i „nauczycielska” F. A. Diesterwega

f.        Filozofia pozytywistyczna w myśli edukacyjnej: H. Spencer

10.  Polska oświata i myśl pedagogiczna w okresie zaborów

1.      Zabór rosyjski

a.       Periodyzacja

b.      Szkolnictwo polskie w Księstwie Warszawskim i Królestwie Polskim do 1831 r.

c.       Reforma szkolna A. Wielopolskiego

d.      Szkoła prywatna i tajna oświata polska w walce z rusyfikacją

e.       Strajk szkolny w 1905 r.

f.        Repolonizacja szkoły w okresie I wojny światowej

g.      Pedagogika warszawskiego pozytywizmu (H. Wernic, A. Świętochowski, B. Prus, A. Dygasiński, S. Karpowicz)

h.      Myśl pedagogiczna J. W. Dawida

2.      Zabór pruski

...