Rekreacja i rekreacja ruchowa w ontogenezie
Rozwój osobniczy człowieka – ontogeneza – jest procesem, który obejmuje wszystkie zmiany zachodzące w żywym organizmie. Znajdują one swoje odzwierciedlenie w rozwoju fizycznym, somatycznym, motorycznym. Są ze sobą ściśle powiązane i wzajemnie na siebie oddziałują. Przebiegają w różnych okresach życia, z różną intensywnością ( Wolański 1983 ).
W procesie tym obserwuje się w pewnych okresach kumulację zmian jakościowych, które decydują o odrębności organizmu w tym okresie i różnicują go ze stanem z etapów poprzedzających i następujących. Trudno jest określić bardzo ścisłe granice między nimi, niemniej jednak należy podkreślić, że przejście do następnego szczebla rozwoju jest możliwe po osiągnięciu odpowiedniego stadium etapu wcześniejszego ( Przewęda 1981 ). Nabiera to szczególnego znaczenia na tle powszechnie obserwowanego w kolejnych generacjach zjawiska przyspieszonego rozwoju ( akceleracji ) ( Drozdowski Z. 1981 ). Polega ono na tym, że pewne zjawiska, typowe dla określonej fazy rozwoju osobniczego, pojawiają się coraz wcześniej ( Przewęda, 1981 ). Rozwój dziecka możemy rozpatrywać w trzech aspektach: ruchowym, umysłowym, emocjonalno-społecznym. W rzeczywistości te trzy sfery są wzajemnie powiązane - dlatego często używa się określenia "psychoruchowy rozwój dziecka" (Przetacznik, 1986 ). Wieloletnie badania pozwoliły na określenie specyficznych wskaźników rozwojowych, które pozwalają określić faktyczny stan dojrzałości fizycznej dziecka, tzw. wiek rozwojowy ( biologiczny ). Jest on miarą biologicznej dojrzałości organizmu, wskazującą na stopień rozwoju jego określonych właściwości ( Malinowski, 1987 ). Ocena rozwoju biologicznego oparta na wieku rozwojowym pozwala na określenie różnic rozwojowych w stosunku do wieku kalendarzowego. Osiąga się to poprzez wyznaczanie stopnia zaawansowania rozwoju i dojrzałości określonych cech, które przyjęto jako kryteria wyznaczające ów wiek ( Malinowski, 1987 ). Wiek rozwojowy podaje się w latach, a niekiedy nawet w miesiącach. Dla określenia wieku rozwojowego najczęściej stosuje się następujące kryteria określające:
§ wiek morfologiczny - ocena mierników antropometrycznych (wysokość, masa ciała, proporcje.
§ wiek kostny - ocena dojrzałości układu kostnego wyrażona w latach, w odniesieniu do wartości średnich dla populacji.
§ wiek zębowy - ocena stanu dojrzałości uzębienia oparta na wyrzynaniu zębów.
§ wiek wtórnych cech płciowych - na podstawie drugo- i trzeciorzędowych cech płciowych
Wiek morfologiczny
Wiek morfologiczny czyli wiek wzrastania lub sylwetki opiera się na pomiarach ciała. Określa się wielkość obwodów, długości i szerokości poszczególnych części ciała oraz grubość tkanki tłuszczowej. Najczęściej jednak wykorzystuje się pomiary wysokości i masy ciała oraz ich wzajemne proporcje, których rozwój jest dokładnie poznany i wyraźnie zróżnicowany w czasie rozwoju osobniczego. Zestawienie uzyskanych wartości pozwala na szukanie relacji między cechami tej samej osoby ( tzw. wewnątrzosobnicze porównanie cech ), jak również porównanie wartości zmierzonych cech ocenianej jednostki z przeciętnymi lub najczęstszymi wartościami tych samych cech występujących u rówieśników ( międzyosobnicze porównanie cech ) ( Malinowski, 1987 ).
Wewnątrzosobnicze porównanie cech oparte na tzw. wskaźnikach informuje o proporcjach ciała u badanego osobnika, w sposób pośredni charakteryzując rozwój fizyczny.
Międzyosobnicze porównanie cech pozwala na określenie, czy uzyskane wartości wysokości i masy ciała są zgodne z przyjętymi dla danego wieku i płci normami. Normy te są najczęściej średnimi arytmetycznymi tych cech obliczonymi dla danego regionu i muszą spełniać kolejny warunek; tj. być aktualne tzn. nie powinny być starsze niż 10 lat.
Wiek kostny
Procesy kostnienia odznaczają się stałą kolejnością zmian, na podstawie których można oceniać przyspieszenie lub opóźnienie rozwoju kośćca. Ma to związek z procesem ossyfikacji kości. Metoda ta uwzględnia pojawianie się pierwotnych punktów kostnienia w masie chrząstki, które dają obraz na kliszy rentgenowskiej ( Kopczyńska – Sikorska, 1969 ). Ocena wieku kostnego opiera się na porównaniu zdjęcia nadgarstka i dłoni ze wzorcowymi zdjęciami tych części ciała u dzieci w różnym wieku i znalezieniu wzorca najbardziej podobnego do rentgenogramu badanej osoby. Jest ona dokładna i obiektywna, chociaż we współczesnej praktyce coraz rzadziej stosowana ze względu na zaostrzone przepisy ochrony radiologicznej.
Wiek zębowy
W metodzie tej za kryterium oceny rozwoju dziecka przyjmuje się kolejność pojawiania się zębów mlecznych, a następnie stałych. Ze względu na kolejność etapów tego procesu najłatwiejszym do obserwacji jest moment wyrzynania się korony zęba z dziąsła. Wymiana uzębienia mlecznego na stałe rozpoczyna się w 6 roku życia i trwa do około 11-12 roku życia, kiedy to wypadają ostatnie zęby mleczne ( Wolański, 1983 ). Ocena rozwoju fizycznego opiera się na porównaniu liczby posiadanych zębów z normami i śledzeniu czasu ich pojawiania się. Tabela wieku wyrzynania się zębów stałych u polskich dzieci opracowana została przez J. Charzewskiego ( za Wolańskim 1983 ).
Wiek wtórnych cech płciowych
W metodzie tej ocenę wieku rozwojowego oparto na fazach rozwoju cech płciowych. Polega ona na zaliczeniu badanej osoby do jednej z pięciu faz dojrzałości na podstawie widocznych zmian w obrębie drugorzędnych lub trzeciorzędnych cech płciowych. Bierze się pod uwagę stan rozwoju zewnętrznych narządów płciowych, owłosienia łonowego, stadium rozwoju piersi u dziewcząt, zarostu twarzy u chłopców. Na tej podstawie określa się stopień dojrzałości płciowej ( I -–V ). Porównanie cechy badanej osoby ze wzorcem pozwala zaliczyć tę osobę do odpowiedniej fazy dojrzewania ( określoną fazę dojrzewania można wyrazić w latach ). Np. stopień I oznacza, że procesy pokwitania jeszcze się nie ujawniły, a stopień V wskazuje, że oceniana cecha odpowiada normom charakterystycznym dla osoby dorosłej, co oznacza osiągnięcie pełnej dojrzałości ( Przewęda, 1981 ).
Pełną informację o wieku rozwojowym uzyskuje się oceniając wszystkie mierniki równocześnie. Pozwalają one na dokładniejsze określenie różnic pomiędzy wiekiem kalendarzowym, a faktycznym wiekiem rozwojowym oraz dokładną i rzetelną ocenę rozwoju dziecka.
Rozwój osobniczy człowieka ( ontogeneza )
Rozwój jest nieodłączną właściwością każdego żywego organizmu. Ulega on stałym przekształceniom progresywnym lub regresywnym, a tempo to jest zależne od trybu życia, warunków środowiska zewnętrznego i indywidualnych właściwości genetycznych
Rozwój osobniczy człowieka ( ontogeneza ) to przemiany rozwojowe organizmu, które zachodzą od chwili zapłodnienia komórki jajowej do kresu życia człowieka ( Malinowski 1987 ). Jego istotą jest doskonalenie organizmu w celu uzyskania optymalnej samodzielności oraz możliwości rozrodu. Z ontogenezą nierozerwalnie związane jest pojęcie rozwoju fizycznego. Rozwój biologiczny lub fizyczny określa całokształt procesów biologicznych, jakie zachodzą w organizmie bez włączania w nie procesów psychicznych.
Rozwój fizyczny to przemiany, które doprowadzają do ukształtowania się z prostej konstrukcji komórkowej tak złożonego, tak precyzyjnego i doskonałego tworu, jakim jest organizm dorosłego człowieka ( Przewęda, 1981 ). Pojęcie rozwoju fizycznego obejmuje całokształt procesów biologicznych ( biofizycznych i biochemicznych ), które są właściwe dla organizmów żywych ( Wolański, 1983 ). Jest więc to zjawisko, na które składa się rozrost komórek i tkanek, ich różnicowanie, doskonalenie funkcji poszczególnych narządów aż do osiągnięcia pełnej dojrzałości. W procesie tym – trwającym przez cały okres życia – występują jednocześnie zjawiska progresji i regresji ( Bogdanowicz, 1957 ). Oznacza to, że w okresie rozwoju osobniczego w miejsce zanikających, zbędnych czynności i konstrukcji, pojawiają się nowe, potrzebne na danym etapie rozwoju. Tempo zachodzących zmian zależne jest od trybu życia, warunków środowiskowych i uwarunkowań genetycznych.
W ontogenezie uwzględnia się jakościowe aspekty tego procesu, na który składają się ( za Wolańskim ):
1. wzrastanie czyli powiększanie się ciała polegające na zmianach ilościowych, na
zwiększaniu się wymiarów i masy ciała co może stanowić jedno z kryteriów oceny rozwoju fizycznego.
2. różnicowanie czyli doskonalenie struktury polegające na zmianach jakościowych decydujących o odrębności organizmu dziecka w poszczególnych okresach ontogenezy. Składają się na nie zmiany w komórkach i strukturze tkanek, wyodrębnianie się poszczególnych układów oraz formowanie proporcji.
3. dojrzewanie czyli doskonalenie funkcji poszczególnych narządów i układów.
Występują tu procesy specjalizacji i integracji czynnościowej decydujące o funkcjonalności ustroju.
1. kinetyka określająca poziom przebiegu rozwoju. Nie określa zróżnicowania
szybkości zachodzących procesów.
2. rozmach czyli wielkość zmian względem wyjściowej – urodzeniowej lub
maksymalnej – wielkości cechy
3. dynamika czyli szybkość i przyspieszenia rozwoju.
4. rytm wskazujący na kolejność występowania odmiennego kierunku i tempa rozwoju
1. energetyka czyli źródła energii i koszt energetyczny
2. informatyka określająca źródła, charakter i mechanizmy przekazywania informacji
3. metabolika opisująca mechanizmy stymulacji i charakter przemiany materii
4. dystrybucja czyli ekonomika – sposób wykorzystania energii i materii
W rozumianym jako zamknięty cykl życiu osobniczym człowieka, wielu autorów ( Przewęda 1981, Wolański 1986, Drozdowski 1977 ) wyodrębnia – uwzględniając różne tempo rozwoju cech morfofunkcjonalnych – następujące okresy:
· okres rozwoju śródmacicznego, w którym metabolizm matki ma wpływ na metabolizm dziecka
· okres rozwoju progresywnego, w którym procesy anaboliczne przeważają nad katabolicznymi, charakteryzujący się zwiększaniem wymiarów i masy ciała oraz umacnianiem niezależności osobniczej
· okres stabilizacji, zapewniający optymalną sprawność i wydolność ludzkiego organizmu
· okres narastającego starzenia się, w którym zachodzą zmiany inwolucyjne, polegające na obniżaniu się wartości wielu funkcji organizmu.
Inny podział ontogenezy na etapy rozwojowe wyodrębnia okresy:
· okres noworodka – trwa od urodzenia do ok. 1 miesiąca
· niemowlęctwo – do końca pierwszego roku
· wiek poniemowlęcy – do ok. 3 lat
· wiek przedszkolny – do ok. 7 lat
· młodszy wiek szkolny ( do pokwitania ) – do ok. 10 –12 lat
· okres pokwitania – do ok. 17 lat
· okres młodzieńczy ( dorastanie ) – do ok. 24 lat
· okres dojrzałości
· okres starości
Rozwój fizyczny stanowi łańcuch następujących po sobie i wzajemnie nakładających się zmian. W procesie tym obserwuje się w pewnych okresach kumulację zmian jakościowych, które decydują o odrębności organizmu w tym okresie i różnicują go ze stanem z etapów poprzedzających i następujących. Trudno jest określić bardzo ścisłe granice między nimi, niemniej jednak należy podkreślić, że przejście do następnego szczebla rozwoju jest możliwe po osiągnięciu odpowiedniego stadium etapu wcześniejszego.
Wprowadzenie w problematykę rozwoju somatycznego i motorycznego dzieci w
młodszym wieku szkolnym.
Rozwój osobniczy uwarunkowany jest czynnikami znajdującymi się w samym organizmie, jak również takimi, które są poza nim. Potencjalne czynniki wpływające na rozwój fizyczny można podzielić na wewnętrzne ( endogenne ) i zewnętrzne ( egzogenne ). W grupie czynników endogennych wyróżnia się: czynniki genetyczne, paragenetyczne i niegenetyczne.
Do czynników egzogennych zaliczamy między innymi: czynniki biogeograficzne, społeczno-ekonomiczne.
Czynniki genetyczne ( tzw. determinanty ) to zespół cech odziedziczonych po rodzicach, wyznaczający rozwój osobniczy. Przekazywane przez rodziców jako kod genetyczny, decydują o pewnych, niezmiennych właściwościach, jak również cechach jednostki ( Wolański, 1983 ).
Czynniki paragenetyczne i niegenetyczne ( stymulatory i regulatory ) związane z genami matki są niejako przekazywane w czasie życia płodowego i mają związek ze wspólną przemianą materii matki i płodu, ze stopniem pokrewieństwa rodziców, z ich wiekiem itp.
Czynniki zewnętrzne ( egzogenne ) jako elementy środowiska otaczającego organizm oddziałują na niego ciągłymi bodźcami, naruszając równowagę fizjologiczną i zmuszając go do przystosowywania się do nowych warunków i modyfikują jego rozwój. Rozróżniamy tu czynniki biogeograficzne, czyli modyfikatory naturalne oraz czynniki społeczno-ekonomiczne, czyli modyfikatory kulturowe jak również tryb życia. Do tej grupy należy zaliczyć przyrodę żywą i martwą, w jakiej wzrasta organizm, klimat, teren, zamożność i poziom wykształcenia rodziców, higienę życia, stopień urbanizacji miejsca zamieszkania, obyczaje i tradycje danego regionu. Wynika z tego, że otaczające środowisko może mieć wpływ na proces rozwoju biologicznego. Nie wszystkie jednak jego elementy i nie na każdym etapie kształtują organizm. W momencie, gdy przystosowuje się on do danych warunków, dany czynnik może spełniać rolę nie stymulującą, ale podtrzymującą.
Te dwie grupy czynników – endogenne i egzogenne - w różny sposób determinują rozwój somatyczny, który jest wytworem rozwoju fizycznego ( Wolański, 1986 ) oraz rozwój motoryczny, który jest funkcją rozwoju fizycznego. Przejawy rozwoju somatycznego i motorycznego znajdują swoje odbicie w całej ontogenezie człowieka ( Przewęda, 1981 ). Szczególna dynamika charakteryzuje je w progresywnej części ontogenezy, a w tym – w młodszym wieku szkolnym. Przyjmuje się, że młodszy wiek szkolny trwa od 7 do 12 roku życia ( pierwsze przejawy dojrzewania płciowego). Okres ten nie odznacza się wielkimi przemianami biologicznymi. Można tu wyodrębnić dwie fazy ( Drozdowski, 1980 ). Pierwsza - to początek nauki szkolnej - obejmująca wiek od siedmiu do ośmiu lat i jej konsekwencje na rozwój fizyczny, druga - od dziewięciu do dziesięciu lat życia i osiągnięcie w rozwoju swoistej doskonałości dziecięcej około klasy trzeciej.
Prawidłowy przebieg rozwoju w tym okresie warunkują podstawowe czynniki, takie jak ( Przetacznik, 1992 ): - środowisko rodzinne lub opiekuńcze, - czynniki dydaktyczno – pedagogiczne,
- grupy rówieśnicze.
Rozpoczęcie nauki w szkole zbiega się z dużą harmonią w rozwoju morfologicznym i funkcjonalnym. Charakterystyczna dla tego okresu jest dobra wrażliwość zmysłów i duża odporność dziecka. Wstrząsowi związanemu z rozłąką z domem i dostosowaniem się do grona rówieśników oraz ograniczeniami szkolnymi towarzyszy duża potrzeba ruchu i „wyżycia się”, przy słabej koncentracji na jednej czynności ( Osiński, 1993 ), która w pierwszej fazie młodszego wieku szkolnego wynosi około 15 minut. Dziecko uczy się zasad panujących w zespole, chętnie podejmuje działania przejawiające się w grach i zabawach. Stąd nauczyciel cieszy się pełnym zaufaniem i autorytetem ( Żebrowska, 1980 ).
Rozwój psychofizyczny związany jest z dynamicznym rozwojem procesów poznawczych (Filipczuk, 1980).
Rozwój somatyczny, jego kinetyka i dynamika ( w młodszym wieku szkolnym)
Rozwój somatyczny to powiększanie się wysokości i masy ciała. W okresie młodszego wieku szkolnego następuje kształtowanie narządów i układów oraz pojawianie się nowych funkcji ( Bogdanowicz, 1968 ). Rozwój dotyczy zarówno aparatu ruchu, a więc kośćca, stawów, mięśni i układu nerwowego, jak i innych układów organizmu oraz kształtowania się tych właściwości funkcjonalnych, które określane są mianem motoryki ( za:Bielski, 1996 ). Najważniejszym procesem młodszego wieku szkolnego jest kończenie się strukturalnego rozwoju większości narządów wewnętrznych, a także ustalenie się ich funkcji do typu podobnego, jak w przypadku organizmów dorosłych. Podczas rozwoju narządów wewnętrznych następuje synchronizacja ich wielkości z wielkością i masą ciała.
Ogólna masa mięśni zwiększa się o około 5 % w stosunku do całej masy ciała. W wieku 7-8 lat proces różnicowania się aparatu nerwowego mięśni jest prawie zakończony, mimo iż same mięśnie nie osiągnęły jeszcze pełnej dojrzałości ( dziecko bardzo szybko opanowuje nowe ćwiczenia nie wymagające zbyt dużej siły ). Cechą niektórych włókien mięśniowych u dzieci w wieku 10 – 13 lat jest wysoki stopień labilności. Labilność lub funkcjonalna ruchliwość mięśni dotyczy szybkości przebiegu pobudzenia w obrębie samego mięśnia ( Wolański, 1983 ). Labilność mięśni i odpowiadających im ośrodków nerwowych określa szybkość reakcji mięśniowych, od których zależy szybkość wykonywanych ruchów.
Rozwój układu kostnego w połączeniu z rosnącą sprawnością małych grup mięśniowych wpływa korzystnie na zwiększanie zdolności manualnych. Ma również wpływ na poziom wytrzymałości przy wykonywaniu różnych czynności ruchowych. Układ kostny podlega dalszemu dojrzewaniu, zawiera nadal dużą ilość tkanki chrzęstnej, umożliwiającej rozrost kości. Narządy wewnętrzne, takie jak serce, płuca, układ trawienia osiągają dużą sprawność. Serce, będące w stadium zakończenia pierwszego intensywnego rozrastania się, optymalnie dostosowuje się do potrzeb organizmu. Wraz z wiekiem zwiększa się liczba pęcherzyków płucnych, ścianki ich stają się bardziej sprężyste i cieńsze. Dzięki temu wymiana gazowa staje się łatwiejsza i bardziej ekonomiczna ( znajduje to swoje odbicie w rozwoju sprawności motorycznej – zwłaszcza wytrzymałości ) ( Raczek, 1985 ).
W okresie młodszego wieku szkolnego zauważamy przewagę wewnętrznego rozrastania się i dojrzewania organizmu nad powiększaniem wysokości ciała. Wyraźny przyrost wysokości ciała występuje pomiędzy 11 a 13 rokiem życia ( Wolański, 1983 ).
Młodszy wiek szkolny jest etapem wyróżniającym się ogólną harmonią rozwoju, na którą składają się: proporcjonalność rozrostu i wysoki stopień rozwoju właściwości morfologicznych, sprawność funkcji, dobra współpraca między poszczególnymi układami, wrażliwość zmysłów, ogólna odporność organizmu, znaczne przystosowanie się do warunków środowiskowych, duża samodzielność biologiczna.
Rozwój fizyczny dziecka na początku młodszego wieku szkolnego charakteryzuje się zwolnieniem dość intensywnego poprzednio wzrastania ciała na długość na korzyść ogólnego wzmocnienia ustroju. Dzięki temu uzyskuje ono dużą harmonię w proporcjach, poprawia się stosunek siły mięśniowej do masy ciała, następuje wzmocnienie kośćca na skutek postępującej ossyfikacji, tj. przekształcania się chrząstki w tkankę kostną ( proces kostnienia ) ( Przewęda, 1981 ).
Usprawnienie funkcji oddychania i krążenia oraz zwiększenie odporności organizmu stwarzają coraz lepsze możliwości dla wzrastającej aktywności dziecka również w zakresie czynności ruchowych. Stanowi to podłoże dla rozwoju motorycznego.
Tempo wzrastania dzieci i młodzieży, jak również osiąganie przez nich ostatecznych wymiarów ciała, jego długości, szerokości i tęgości szkieletu, masy ciała, formowanie się układu mięśniowego i innych tkanek i komponentów jest wypadkową działania czynników dziedzicznych i środowiskowych ( Skład , 1992 ). Od nich zależeć będzie kinetyka i dynamika rozwoju somatycznego. Kinetyka opisuje poziom, na jakim rozwój przebiega, dynamika przedstawia wielkość zmian różnych cech osobnika lub tej samej cechy względem wielkości wyjściowej ( Wolański, 1983 ).
Bardzo dynamiczny rozwój organizmu zaznacza się w fazie pokwitania. Jego zewnętrzną oznaką jest pojawienie się II stadium dojrzałości płciowej. U chłopców wcześnie dojrzewających zaznacza się w wieku 11,1 lat, u dojrzewających w wieku uznanym za przeciętny – 12,5 lat, a u później dojrzewających – 13,1 lat. U dziewcząt obserwuje się przyspieszenie w dojrzewaniu i wzrastaniu w stosunku do chłopców, stąd też II stadium pojawia się analogicznie w wieku 10,3 lat; 11,7 lat i 13,2 lat ( Milicerowa, 1973 ). Okres ten – jako składową młodszego wieku szkolnego – charakteryzuje rozpoczęcie intensywnego wzrastania. Najpierw następuje znaczny przyrost wysokości ciała i jego poszczególnych odcinków, potem masy ciała ( powiększanie się masy tkanki aktywnej i tkanki tłuszczowej ).
Niezwykle dynamiczne zmiany w podstawowych wskaźnikach somatycznych dają się zauważyć w wieku 7 – 19 lat. Wysokość ciała powiększa się średnio u dziewcząt o 39 cm, zaś u chłopców aż o 56 cm. U dziewcząt okres najbardziej intensywnego wzrastania przypada na młodszy wiek szkolny, lata 10 – 13, i wynosi około 18 cm, u chłopców na lata 11 – 14 i wynosi około 23 cm. Stanowi to odpowiednio 26 i 41 % zmian pojawiających się w całym okresie szkolnym. Przyrost masy ciała w tym okresie wynosi odpowiednio około 31 kg dla dziewcząt i ponad 47 kg u chłopców. Z tego najintensywniejszy przyrost zauważa się u dziewcząt w wieku 11 - 14 lat ( blisko 26 kg ), a u chłopców w latach 12 – 15 ( około 23 kg ). Wartości te stanowią odpowiednio 83 i 49 % przyrostu masy ciała przypadającego na cały wiek szkolny ( Wolański, 1983 ).
Skostnienie szkieletu w młodszym wieku szkolnym przebiega zróżnicowanie dla chłopców i dziewcząt. W wieku 8 lat wynosi ono u chłopców zaledwie 25 %, a u dziewcząt 29 %. W wieku 10 lat odpowiednio 33 i 42 %, a w 12 roku życia 44 i 67 % ( Tanner, 1961 ).
Zmiany w wysokości i masie ciała oraz procesach kostnienia ( mające zasadniczy wpływ na rozwój somatyczny dziecka ) przebiegają w sposób zróżnicowany dla dziewcząt i chłopców. Śledzenie tych zmian na podstawie dokonywanych pomiarów i odniesieniu ich do wyników uzyskanych dla populacji, z której pochodzi badane dziecko, daje możliwość stwierdzenia, czy jego rozwój przebiega prawidłowo. Konstruuje się układy odniesienia, które ujmują charakterystyczne, najbardziej spotykane wartości cech w danej populacji ( Malinowski, 1987 ). One to wyznaczają linie rozwojowe pozwalające na umiejscowienie przeciętnego dziecka w danej populacji, a tym samym stają się jedną z metod oceny kinetyki i dynamiki rozwoju somatycznego dzieci i młodzieży.
Najczęściej stosowaną metodą oceny rozwoju fizycznego jest określenie i zinterpretowanie położenia punktów indywidualnych dla masy i wysokości ciała na siatkach centylowych ( za: Jopkiewicz, 2000 ). Ocena może być jednorazowa lub też dotyczyć krzywej rozwoju uzyskanej w wyniku przeprowadzonych badań ciągłych. Gdy punkty leżą w tych samych pasmach centylowych lub pasmach sąsiadujących rozwój uważa się za prawidłowy. Przy różnicy poziomów centylowych dla masy i wysokości ciała wyższych niż dwa kanały centylowe, proporcje rozwoju tych cech uważa się za zachwiane ( Wożnicka, 1999; Kopczyńska-Sikorska, Kurniewicz-Witczakowa 1996 ).
Rozwój motoryczny, jego kinetyka i dynamika( w młodszym wieku szkolnym)
Rozwój ruchowy polega na wzrastającej wraz z wiekiem umiejętności do przyjmowania i zmiany określonych pozycji ciała, zwanych postawami, oraz do przemieszczania się w przestrzeni, a także przemieszczania jednych części ciała w stosunku do innych ( Przetacznik, 1986 ). Motoryczność oznacza zdolność organizmu do wykonywania wszelkich aktów ruchowych i tendencję do reagowania ruchem na różne sytuacje ( Wolański, 1983 ). Przez motoryczność rozumiemy również całokształt zachowań, możliwości i potrzeb ruchowych człowieka ( Raczek, 1986 ). Motoryczność ludzka jest przejawem podstawowych cech i funkcji narządów i układów organizmu oraz ich wzajemnego współdziałania. Jest ona ujmowana w kategoriach biologicznych właściwości człowieka, uwarunkowanych społecznie. Motoryczność określa się jako rezultat biologicznych funkcji ruchowych i zdeterminowanych społecznie czynności człowieka ( Barański, 1972 ).
...
annakrusz