ultradźwieki.doc

Ultradźwięki

Ultradźwięki są to drgania mechaniczne o częstotliwości wyższej 20 000 Hz. Podczas ich aplikacji przez tkanki nie przechodzi jakikolwiek prąd elektryczny, są więc rodzajem mechanoterapii. Przeważnie w fizykoterapii  stosuje się częstotliwość od 0,8 do 3 MHz. Działanie biologiczne ultradźwięków opiera się na zmianach miejscowych ( pierwotnych) i ogólnych ( wtórnych) .

Zmiany miejscowe- występują w miejscu i momencie nadźwiękawiania. Są to:

- zmiany mechaniczne spowodowane różnicą ciśnień w przebiegu podłużnej fali ultradźwiękowej ( mikromasaż)

- zmiany termiczne- powstające w wyniku wytworzonego w tkankach ciepła ( najsilniejszemu przegrzaniu ulega tkanka nerwowa, następnie mięśniowa, a najsłabiej tłuszczowa. Największe przegrzanie występuje w pobliżu powierzchni granicznych dwóch różnych tkanek, np. mięśniowej i kostnej.

- zmiany fizykochemiczne- polegające na wpływie ultradźwięków na koloidy tkankowe.

Zmiany ogólne- powstają w momencie nadźwiękawiania korzeni , splotów, czy zwojów nerwowych wywołując na drodze odruchowej reakcje w narządach objętych procesem chorobowym. Dochodzi także do stymulacji układu współczulnego.

Ultradźwięki wykazują następujące działanie terapeutyczne:

- przeciwbólowe

- przeciwzapalne

- przyspieszenie przepływu limfy w naczyniach limfatycznych i zwiększenie procesów wchłaniania

- wytworzenie w tkankach ciepła i stanu przekrwienia czynnego

- zmniejszenie napięcia mięśniowego

- hamowanie układu współczulnego

- zwiększenie rozciągliwowości tkanki łącznej w bliznach , przykurczach, zwłóknianych mięśniach i torebkach stawowych

- przyspieszenie gojenia się ran (zarówno tkanek miękkich jak i tkanki kostnej)

Metody wykonywania ultradźwięków:

1. ze względu na rodzaj zastosowanej substancji sprzęgającej głowicę ultr. Z ciałem pacjenta

2.sposobu prowadzenia głowicy po ciele pacjenta

3.okolicy zabiegowej

1.      Zadaniem substancji sprzęgającej jest wyrównanie naturalnych nierówności znajdujących się na skórze, jak również ułatwienie przesuwania głowicy po polu zabiegowym. Należy pamiętać o tym, że jeśli warstwa powietrza odgranicza wejście fali ultradźwiękowej od ciała, to pozostają one odbite.

Olej parafinowy, żele, wazelina:

Stosując do zabiegu te substancje należy uwzględnić fakt, że im gęściejszy jest środek sprzęgający , tym mniejsza jest penetracja ultradźwięków w głąb tkanek.

Woda:

Zabiegi w wodzie stosuje się w obrębie rąk, stóp oraz w przykurczu stawu łokciowego. Naczynie zabiegowe powinno by ć porcelanowe lub plastikowe. Nie może być metalowe ze względu na możliwość odbicia się fali od ścianki i powstania fali stojącej. Należy uważać na zachowanie równej odległości  okolicy zabiegowej od ścian bocznych i dna naczynia . Temperatura wody 37 stopni C, woda odgazowana.  Zastosowana dawka nie powinna przekraczać 0,6 W na cm2. Podczas zabiegu terapeuta wykonuje ruchy okrężne zachowując odległość głowicy od ciała- 2-3cm.

Głowica musi mieć szczelną obudowę . Terapeuta podczas zabiegu nie powinien zanurzać swojej ręki w wodzie. W razie wystąpienia takiej konieczności powinien założyć dwie pary rękawic- bawełniane i gumowe.

2.      Ze względu na sposobu prowadzenia głowicy po ciele pacjenta

- metoda labilna- głowica podczas zabiegu może być prowadzona ruchami okrężnymi lub pasmami. Podczas ruchów okrężnych zaleca się, żeby pojedyncze okrążenie trwało 2-3 sekundy, a głowica powinna wywierać nieznaczny ucisk na tkanki. Zbyt szybkie prowadzenie głowicy może powodować nie wystąpienie podłużnej fali ultradźwiękowej.

Stosowanie pasów podłużnych znalazło zastosowanie podczas zabiegów okolicy przykręgosłupowej, w obrębie mięśni i na dużej powierzchni. Przeciętnie wykonywane są 3 pasy o szerokości głowicy i długości 10-12 cm . Czas prowadzenia głowicy w obrębie pasa wynosi 30 s, podczas przesuwania głowicy dołącza się ruchy okrężne .

- metoda stabilna (stojąca) ma zastosowanie w nadźwiękawianiu wybranych punktów, zwojów, złogów wapnia w torebkach stawowych itp. Stosując ją należy zastosować ¼ dawki stosowanej w metodzie labilnej, lecz nie powinna ona być większa niż 0,4-0,5 W/cm2. Czas zabiegu nie powinien przekraczać 5 minut. Stosuje się tylko ultradźwięki impulsowe. Podczas zabiegu prowadzonego ta metodą w miejscu zbiegu powstaje bardzo dużo ciepła na niewielkiej powierzchni. Obecnie prawie się jej nie stosuje.

3.      w zależności od miejsca wykonywanego zabiegu:

-  metoda lokalna – zabieg ultradźwiękami wykonuje się w miejscu zmian chorobowych np. w obrębie stawu kolanowego, biodrowego itd.

- metoda segmentarna – polega na nadźwiękawianiu w okolicy przykręgosłupowej korzeni nerwowych, unerwiających miejsce zmian chorobowych toczących się na obwodzie lub w obrębie narządów wewnętrznych.

- metoda schematów neuroterapeutycznych – wiąże się ze zmianami ogólnymi powstającymi w tkankach podczas zabiegu

* Odogonowy schemat terapeutyczny – leczenie rozpoczyna się od dolnego brzegu k. krzyżowej, następnie obejmuje zewnętrzny brzeg stawu biodrowo-krzyżowego, tuż poniżej grzebienia miednic. Ewentualnie grzbietowa strona pasma biodrowo-piszczelowego (w 1/3 bliższej części), jak też grzbietowa okolica krętarza. Przykręgosłupowo od grzebienia biodrowego aż do wysokości wyrostka kolczystego Th8 (nadźwiękawianie przykręgosłupowe  powinno trwać przynajmniej połowę łącznego czasu zabiegu). W niektórych przypadkach zabieg może obejmować także brzeg mięśnia najszerszego grzbietu aż do dolnego brzegu klatki piersiowej. Zalecana dawka 0,1-0,2 W/cm2.

*Odgłowowy schemat neuroterapeutyczny – leczenie rozpoczyna się od kości krzyżowej lub Th8 i kontynuowany jest do wysokości C3. Następnie nadźwiękawiane są mięśnie karku, w wyniku czego zostaje przestrojony zwój gwiaździsty. Zabiegiem może także zostać objęta boczna część mięśnia najszerszego grzbietu. Zaleczana dawka 0,1-0,2 W/cm2.

Zasady doboru parametrów do zabiegu:

·         moc – miarą jednostkową mocy ultradźwięków jest W/cm2 powierzchni głowicy zabiegowej. Wyróżnia się dawki:

- dawka słaba od 0,05 do 0,4 W/cm2

- dawka średnia od 0,5 do 0,7 W/cm2

- dawka mocna od 0,8 do 1,2 W/cm2

Jako granicę dawki terapeutycznej przyjęto 2W/cm2.

Wybierając dawkę terapeutyczną należy pamiętać o prawie Arndta-Szulca które mówi o tym, że słabe dawki pobudzają, silne hamują a duże niszczą.

Objawem źle dobranej dawki jest ból pojawiający się podczas zabiegu, należy go wtedy bezzwłocznie przerwać.

·         Częstotliwość – w aparatach starszej generacji do terapii stosowano częstotliwość 800 kHz i 1000 kHz. Obecnie stosuje się większe częstotliwości np. 1 i 3  MHz. Zastosowana częstotliwość wiąże się z głębokością penetracji w głąb tkanek: ultradźwięki o częstotliwości 1 MHz penetrują głębiej natomiast o częstotliwości 3 MHz bardziej płytko .

·         Czas trwania zabiegu

- czas krótki – od 1 do 3 minut

-czas średni 4 do 9 minut

- czas długi 10 do 15 minut

- Czas nadźwiękawiania segmentalnego 2 minut

·         Liczba zabiegów w serii

- 10 zabiegów w schorzeniach przewlekłych

- 6 lub mniej w ostrych

·         Częstotliwość zabiegów :

między zabiegami powinna występować jedno lub dwudniowa przerwa. Codzienne zaiegi powinny być wykonywane w stanach ostrych choroby, w leczeniu urazów i przykurczów

·         Wielkość głowicy ultradźwiękowej – są różnej wielkości. Do zabiegów na większej powierzchni np. w okolicy przykręgosłupowej czy stawu biodrowego stosuje się  głowice o średnicy około 4cm  natomiast do zabiegów na małe stawy np. stóp średnica około 1cm

·         Współczynnik wypełnienia – jest procentowym wyrażeniem długości impulsu do długości okresu ( w nawiasie podaje się stosunek długości impulsu do długości okresu ) jeżeli współczynnik wypełnienia zostanie ustawiony na 100% ( 1:1) , ultradźwięk będzie pracować w trybie ciągłym. W trybie impulsowym można ustawić różne wartości współczynnika wypełnienia: 6,25% (1:16), 12,5% (1:8), 25% (1:4), 50% (1:2). Ultradźwięk wywołuje przy różnych wartościach parametru współczynnika wypełnienia odmienne efekty termiczne . ultradźwięk ciągły 100% (1:1) powoduje głębokie ogrzanie tkanki, ultradźwięk impulsowy 50% (1:2), 25% (1:4) wywołuje bardziej delikatny efekt termiczny , natomiast przy wartościach 12,5% (1:8) i 6,25% (1;16) nie wywołuje żadnych efektów cieplnych

Przygotowanie do zabiegu

- jeśli pole zabiegowe zostanie przed zabiegiem rozgrzane np. przez parafinę lub naświetlanie promieniami podczerwonymi, energia fali jest pochłaniana w większości przy powierzchni skóry tj. w miejscu intensywnego przekrwienia.

- jeśli pole zabiegowe zostanie przed zabiegiem oziębione, czynnemu przekrwieniu ulegną tkanki głębiej położone, co spowoduje pochłanianie ultradźwięku na większej głębokości.

Zasady obowiązujące podczas przeprowadzania zabiegu

-1 zapoznanie pacjenta z przebiegiem zabiegu

- 2 poważnym naruszeniem lege artis jest sytuacja kiedy pacjent sam aplikuje sobie ultradźwięki

- 3 orientacyjnie należy wyłączyć nowe przeciwwskazania: pytanie o krwotoki z nosa, miesiączkę lub ciążę

- 4 usytuowanie pacjenta w wymaganej pozycji, nałożenie substancji sprzęgającej

- 5 ustawienie przepisanego natężenia i czasu, przyłożenie głowicy, rozpoczęcie aplikacji ultradźwięków

- 6 nieprzerwane poruszanie głowicą zgodnie z przepisaną formą aplikacji

- 7 regularne dopytywanie się pacjenta o jego odczucia. Przy wystąpieniu pieczenia należy uzupełnic substancję kontaktową. Przy bólu należy obniżyć natężenie, przerwać zabieg i skontaktować się z lekarzem prowadzącym

- 8 po upływie przepisanego czasu trzeba zmniejszyć natężenia, a następnie wyłączyć aparat

-  9 usunięcie substancji kontaktowej, wysuszenie powierzchni skóry

- 10 odkażenie głowicy ultradźwiękowej

Ogólne wskazówki dotyczące prowadzenia głowicy ultradźwiękowej

·         Skóra stosuje się ultradźwięki o natężeniu 0,1 – 0,2 W/cm2. Wykonując zabieg w obrębie blizn, należy maksymalnie rozciągnąć bliznę.

·         Mięśnie – głowicę należy prowadzić wzdłuż przebiegu włókien mięśniowych. Ważne jest stosowanie ultradźwięków na przegrody mięśniowe,na miejsce przejścia brzuśca mięśnia  w ścięgno oraz miejsca przyczepów ścięgien. Mięśnie podczas zabiegu powinny być rozluźnione. Wskazane jest, aby przed nadźwiękawianiem zastosować zabieg fizykalny zmniejszający napięcie mięśni np. parafinę lub naświetlanie promieniami podczerwonymi.

·         Kości i stawy – podczas wykonywania zabiegów w obrębie stawów ważne jest aby dotrzeć ultradźwiękami do miejsc zmienionych chorobowo. Dlatego też konieczna jest zmiana  ułożenia stawów w trakcie wykonywania zabiegu.  Nie wolno prowadzić głowicy w poprzek rdzenia kręgowego, nie można przekraczać wysokości C3 ze względu na rdzeń przedłużony, przy nadźwiękawianiu okolicy przykręgosłupowej głowica musi się znajdować około 2cm od wyrostków kolczystych.

·         Naczynia krwionośne – lokalne działanie na naczynia krwionośne nie jest wskazane. Można na nie działać jedynie poprzez terapie segmentarną.

Wskazania

- choroby reumatyczne – reumatoidalne zapalenie stawów

- artrozy

- zapalenia okołostawowe

- zapalenia nadkłykci

- zgrubienie okostnej

-choroby ścięgien i przyczepów mięśni

- przykurcze

- blizny

- dolegliwości pourazowe

- stany po złamaniach

- choroba Bechterewa

- choroba Sudecka

- sklerodermia

Przeciwwskazania

- choroba nowotworowa

- ostre stany zapalne

- zaawansowane zwapnienie naczyń

- zakrzepowe zapalenie żył, żylaki, zakrzepica

- zaburzenia krzepnięcia krwi

- zmiany skórne ( zwłaszcza w przebiegu chorób zakaźnych)

- stan ogólnego wyniszczenia organizmu

- rozrusznik serca

- metal w miejscy zmian chorobowych

- okolica nasad kości u dzieci

- ciąża

fonoforeza

zabieg polegający na wprowadzeniu związków chemicznych do ustroju za pomocą ultradźwięków. Leki dodaje się do substancji sprzęgającej lub nakłada się bezpośrednio na skórę zamiast tej substancji. Głębokość wnikania leku zależy od czasu zabiegu a nie od natężenia ultradźwięków. Metodyka zabiegowa jest taka sama  jak w klasycznym zabiegu ultradźwiękami.