geologia.doc

BUDOWA ZIEMI:

Skorupa ziemska jest zewnętrzną powłoką Ziemi. Rozciąga się od nieciągłości Mohorovičicia (zwanej też powierzchnią Moho) aż do powierzchni Ziemi. Powierzchnia Moho znajduje się na głębokości około 50-60 km, a została odkryta przez chorwackiego geofizyka Andriję Mohorovičicia w 1910 r. Pomiędzy powierzchnią Ziemi a powierzchnią Moho znajduje się jeszcze jedna powierzchnia nieciągłości, zwana powierzchnią Conrada. Została ona odkryta w 1925 r. przez V. Conrada. Według najnowszych badań powierzchnia ta w wielu rejonach świata nie występuje lub jest bardzo niewyraźna. Skorupę ziemską możemy podzielić na skorupę kontynentalną i oceaniczną. Zewnętrzna warstwa skorupy ziemskiej zbudowana jest ze skał o gęstości 2,6 - 2,7 g/cm3 co odpowiada średniej gęstości skał granitowych. Prędkość rozchodzenia się fali 5,9 - 6,3 km/s. Pod centralnymi częściami oceanów ta skorupa nie występuje w ogóle. Jej miąższość wynosi 12 - 15 km. Pod wysokimi górami zanurza się do 30 km.

Płaszcz ziemski sięga do głębokości 2890 km. Ciśnienie u podstawy płaszcza wynosi ok. 140 GPa (1,4 Matm). Płaszcz, w którym rozróżnia się dwie warstwy, składa się głównie z substancji bogatych w żelazo i magnez.

Płaszcz górny, zwany zewnętrznym - budują go związki: chromu (Cr), żelaza (Fe), krzemu (Si) i magnezu (Mg) (tzw. crofesima). Średnia gęstość tej sfery wynosi 4,0 g/cm³. Górna część zewnętrznego płaszcza ma od 80 do 150 km głębokości; jest już warstwą o cechach plastycznych - stanowi jak gdyby podściółkę zapewniającą skorupie ziemskiej ruchliwość. Zachodzą w niej wszystkie procesy tektoniczne.

Płaszcz dolny, zwany też wewnętrznym - zbudowany głównie z niklu (Ni), żelaza (Fe), krzemu(Si) i magnezu (Mg) (tzw. nifesima). Średnia gęstość płaszcza wewnętrznego waha się w granicach 5,0-6,6 g/cm³. W płaszczu Ziemi zachodzą prawdopodobnie zjawiska związane z powolnym przemieszczaniem się w górę plastycznych mas materii pod wpływem ciepła (ruchy konwekcyjne).

Punkt topnienia substancji zależy od ciśnienia, jakiemu jest poddawana. Im głębiej, tym ciśnienie większe, zatem uważa się, że płaszcz dolny jest stanu stałego, a górny – stanu plastycznego (półpłynnego). Lepkość płaszcza górnego waha się między 1021, a 1024 Pa·s, w zależności od głębokości[potrzebne źródło]. Wobec tego płaszcz górny może pływać bardzo powoli.

Dlaczego uważa się, że jądro wewnętrzne jest stanu stałego, jądro zewnętrzne – stanu ciekłego, a płaszcz – stałego bądź plastycznego? Punkty topnienia substancji bogatych w żelazo są wyższe niż czystego żelaza. Jądro Ziemi składa się prawie wyłącznie z czystego żelaza, podczas gdy substancje bogate w żelazo częściej występują poza jądrem. Zatem substancje żelazowe przy powierzchni są stałe, w płaszczu górnym – półpłynne (z powodu wysokiej temperatury i względnie niskiego ciśnienia), w płaszczu dolnym – stałe (poddawane są olbrzymiemu ciśnieniu), w jądrze zewnętrznym czyste żelazo jest płynne, jako że ma niską temperaturę topnienia (pomimo ogromnego ciśnienia), zaś jądro wewnętrzne jest stałe z powodu najwyższego ciśnienia występującego w centrum.

Jądro

Ciężar właściwy Ziemi wynosi 5515 kg/m3, czyniąc ją najgęstszą planetą w Układzie Słonecznym. Ciężar właściwy przy powierzchni wynosi tylko ok. 3000 kg/m3. Jądro składa się z bardziej gęstych substancji. W dawniejszych epokach, ok. 4,5 mld (4,5×109) lat temu, podczas formowania się planety, Ziemia stanowiła półpłynną stopioną masę. Cięższe substancje opadały w kierunku środka, podczas gdy lżejsze materiały odpływały ku powierzchni. W efekcie jądro składa się głównie z żelaza (80%), niklu i krzemu. Inne cięższe pierwiastki, jak ołów i uran, występują zbyt rzadko, żeby przewidzieć ich dokładne rozmieszczenie oraz mają tendencję do tworzenia wiązań z lżejszymi pierwiastkami, zatem pozostają w płaszczu.

Jądro podzielone jest zasadniczo na dwie części, stałe jądro wewnętrzne o promieniu ok. 1250 km i płynne jądro zewnętrzne wokół niego sięgające promienia ok. 3500 km. Przyjmuje się, że wewnętrzne jądro jest w stanie stałym i składa się głównie z żelaza z domieszką niklu. Niektórzy uważają, że jądro wewnętrzne może tworzyć żelazny monokryształ. Jądro wewnętrzne jest otoczone przez jądro zewnętrzne i składa się przypuszczalnie z ciekłego żelaza zmieszanego z ciekłym niklem i śladowymi ilościami pierwiastków lekkich. Ogólnie uważa się, że konwekcja jądra zewnętrznego połączona z ruchem rotacyjnym Ziemi (zob.: Siła Coriolisa), wytwarza ziemskie pole magnetyczne przez proces znany jako efekt dynama. Stałe jądro wewnętrzne jest zbyt gorące aby utrzymać stałe pole magnetyczne (zob. Temperatura Curie) ale prawdopodobnie działa stabilizująco na pole magnetyczne wytwarzane przez ciekłe jądro zewnętrzne.

Hydrosfera to wodna powłoka Ziemi. Tworzą ją wody powierzchniowe (oceany, morza, rzeki, jeziora, bagna) i podziemne, jak również lodowce, pokrywy śnieżne, lody podziemne oraz para wodna.

Biosfera-Ziemia jest jedynym znanym miejscem występowania życia. Ziemskie formy życia są czasem określane jako "biosfera". Uważa się, że biosfera zaczęła się rozwijać ok. 3,5 mld (3,5×109) lat temu. Biosfera dzieli się na wiele biomów zamieszkiwanych przez florę i faunę wspólnego pochodzenia. Biomy lądowe są podzielone głównie ze względu na szerokość geograficzną. Ziemskie biomy leżące w Arktyce i Antarktydzie są względnie ubogie w życie roślinne i zwierzęce, podczas gdy biomy najbogatsze w formy życia leżą w strefie równikowej.

PODSTAWOWE PROCESY GEOLOGICZNE, zjawiska i zespoły zjawisk fiz. i chem. przebiegające w obrębie litosfery, zwł. skorupy ziemskiej, wpływające na jej budowę, skład chem. i miner., właściwości fiz., a także kształtujące powierzchnię Ziemi; rozróżnia się p.g. endogeniczne i egzogeniczne.

EGZOGENICZNE PROCESY, procesy geol. przebiegające dzięki czynnikom działającym na powierzchni Ziemi i w strefie przypowierzchniowej; do p.e. należą gł.: wietrzenie, erozja, grawitacyjne przemieszczenia mas skalnych (np. osuwiska), sedymentacja; przeciwieństwo procesów endogenicznych.

PROCESY DEGRADUJĄCE:
WIETRZENIE, geol. przemiany, którym ulegają skały na powierzchni Ziemi i w strefie przypowierzchniowej pod wpływem wody, powietrza, zmian temp., działalności organizmów; prowadzi do rozpadu mech. i rozkładu chem. skał; w wyniku w. powstają niekiedy złoża kopalin; zob. też zwietrzelina.

DENUDACJA [łac.], geol. ogół procesów niszczących powierzchnię Ziemi, powodujących jej wyrównywanie i obniżanie; obejmuje wietrzenie, erozję i powierzchniowe ruchy mas skalnych, np. osuwiska, spełzywanie.

EROZJA [łac.], geol. żłobienie powierzchni Ziemi przez wody, lodowce i wiatr oraz unoszony przez nie materiał skalny (abrazja), połączone z usuwaniem powstałych produktów niszczenia skał; rozróżnia się e. rzeczną, mor., lodowcową, eoliczną (powodowaną przez wiatr), deszczową; jest ważnym czynnikiem denudacji.


ENDOGENICZNE PROCESY, procesy geol. związane genetycznie ze zjawiskami zachodzącymi w głębi Ziemi, przebiegające dzięki czerpanej stamtąd energii; np. wulkanizm, metamorfizm, diastrofizm; przeciwieństwo procesów egzogenicznych

DIASTROFIZM [gr.], ogół procesów geol. endogenicznych, prowadzących do mech. deformacji skorupy ziemskiej na dużych obszarach; obejmuje gł. ruchy górotwórcze (orogeneza) i epejrogeniczne; ob. za podstawowy czynnik d. uważa się ruch płyt litosfery.

WULKANIZM [łac.], geol. ogół zjawisk związanych z wydobywaniem się na powierzchnię Ziemi produktów magmowych (law, materiałów piroklastycznych, ekshalacji wulk.); przejawem w. jest gł. działalność wulkanów, w której wyniku powstają skały wylewne i piroklastyczne; procesy w. wywierają znaczny wpływ na budowę skorupy ziemskiej (tektoniki płyt teoria) i rzeźbę powierzchni niektórych obszarów Ziemi.

PLUTONIZM [gr.], geol.: zachodzące w głębi Ziemi zjawiska geol. prowadzące do powstawania magmy i skał magmowych;

TRZĘSIENIE ZIEMI, krótkotrwałe, gwałtowne wstrząsy skorupy ziemskiej wywołane zwykle przez nieodwracalne deformacje ośr. skalnego w głębi Ziemi, czemu towarzyszy naruszenie ciągłości ośr. skalnego i emisja fal sejsmicznych; strefa deformacji, będących przyczyną t.z., jest zw. ogniskiem t.z. (w jego obrębie wyróżnia się hipocentrum); t.z. występują gł. na obszarach zw. strefami sejsmicznymi i spowodowane są przez ruch płyt litosfery i ich kolizje (t.z. tektoniczne),a także przez towarzyszące tym procesom zjawiska wulk. (t.z. wulkaniczne); znaczne obszary Ziemi są na ogół wolne od t.z. (strefy asejsmiczne); niektóre słabe t.z. są skutkiem działalności człowieka, np. eksploatacji kopalin; natężenie t.z. określa się za pomocą skali Richtera lub skali Mercallego; t.z. (a także wywoływane przez nie osuwiska i tsunami) powodują niekiedy wielkie zniszczenia (np. 1906 w San Francisco, 1988 w Armenii), zwł. w rejonie epicentrum; badaniem t.z. zajmuje się sejsmologia.

OROGENEZA [gr.] (ruchy górotwórcze), geol. przebiegające na dużych obszarach, wielofazowe ruchy skorupy ziemskiej powodujące powstawanie orogenów w wyniku fałdowania kompleksów skalnych, a zwł. formowania płaszczowin; za przyczynę o. uważa się ob. kolizje kontynentów; np. o. kaledońska, hercyńska, alpejska.

DZIAŁANOŚĆ MORZA:

1. Na rodzaj wybrzeża ma wpływ:
- rodzaj skał budujących wybrzeże
- kierunek i siła fal wiatrowych
- wielkość pływów

2. Działalność akumulacyjna morza zaznacza się na wybrzeżu. Płaskie formy, które pozostają w wyniku tej działalności mogą być trwałe lub okresowe. Zależy to od długości fal oraz stopnia rozdrobnienia materiału.

3. Rodzaje wybrzeży
a) wysokie - stromo wznoszące się na dużą wysokość ponad poziom wody, o dnie głębokim. Działanie fali przyboju prowadzi do podcinania brzegu, obrywania się podciętych stoków i powstawania stromych ścian, zwanych klifem. Ściany te nadal atakowane przez morze cofają się. U ich podnóża rozbudowuje się platforma brzegowa, zwana abrazyjną.Wybrzeża wysokie powstają najczęściej wskutek zanurzania obszarów wyżynnych lub górskich. Wśród nich wyróżnia się wybrzeża:
- dalmatyńskie – powstaje wskutek zalania pasm górskich równoległych do wybrzeża – wybrzeża Chorwacji
- riasowe – powstają wskutek zalania pasm górskich prostopadłych do wybrzeża – wybrzeże Irlandii
- fiordowo-skierowe – fiordy (zalane doliny polodowcowe), szkiery ( wygładzone przez lodowiec wysepki) – wybrzeże Norwegii
- klifowe – powstałe wskutek niszczenia obszarów wyżynnych
- limanowe – powstają gdy lejkowate ujścia rzek odcinane są przez mierzeje - wybrzeże Morza Czarnego

b) W wyniku cofania się wybrzeży wysokich i nadbudowywania niskich powstaje wybrzeże wyrównane.
Strefa brzegowa wybrzeża niskiego i płaskiego nazywana jest plażą, obejmuje obszar pomiędzy zasięgiem fal sztormowych a najniższym poziomem wody. Do niszczenia plaży przyczyniają się silne fale sztormowe, które mogą zabierać więcej pisaku niż go przyniosły, oraz prądy przybrzeżne. Z materiału wyrzuconego na brzeg przez fale sztormowe powstają wały burzowe, a z piasku z piasku tych wałów zbudowane są wydmy nadmorskie.

Działalność fal w obrębie plaży powoduje wahadłowy ruch ziarn piasku. Przy prostopadłym do linii brzegowej uderzeniu fali ziarna powracają na dawne miejsce. Gdy fala uderza skośnie, osady odbywają drogę zygzakowatą - przesuwają się wzdłuż brzegu. Dzięki tej wędrówce osadów plażowych powstają wąskie półwyspy piaszczyste, zwane kosami lub mierzejami. Powstają często w miejscach, gdzie długie wybrzeże z wałem plażowym skręca w kierunku zatoki, np. Płw. Helski, Mierzeja Wiślana. Wybrzeże mierzejowe - powstaje gdy linia brzegowa jest niewyrównana, a osady przesuwają się wzdłuż brzegu. Osadzają się w postaci półwyspu, mierzei zamykającej stopniowo zatokę. Odcięta mierzeją zatoka staje się zalewem, a całkowicie zamknięta zatoka - jeziorem. W strefie przybrzeżnej, poniżej najniższego poziomu morza, powstają ławice zbudowane z piasków lub żwirów. Wybrzeża lagunowe - powstaje w płytkich zatokach, w których podwodne wały plażowe przekształcają się wynurzone wały, zwane lido, odcinające część zatoki zwanej też laguną. Z czasem płycizny w lagunie wynurzają się tworząc liczne wyspy. Na takich wyspach w lagunie zbudowano Wenecję, w której kanały zastępują ulice. Ruchy wody między laguną a morzem odbywa się tylko wąskimi przejściami - przerwami w lido, zwanymi porto lub kanałami.

Na wybrzeżach płaskich zaznacza się więc przede wszystkim budująca działalność morza na brzegu kosztem niszczenia dna. Wybrzeża te kształtowane są również przez procesy zachodzące na lądzie. Np. rzeki budujące delty wysuwające się w morze zmieniają ukształtowanie wybrzeża, tworząc wybrzeża deltowe. Wybrzeża namorzynowe - występują tylko w strefie ciepłej. Są to wybrzeża płaskie porośnięte często lasami i zaroślami namorzynowymi. Roślinność wkracza nawet w ten obszar dna, który odsłania się w czasie odpływu, osłaniając brzeg przed działalnością fal.

Wybrzeża koralowe - występują tylko w strefie ciepłej, w ciepłych morzach . Na dnie tworzą się rafy koralowe. Rafy tworzą też bariery w pewnym oddaleniu od brzegu, a wtedy na nich skupia się największa energia fal i brzeg jest chroniony przed ich niszczącą działalnością. W wyniku cofania się wybrzeży wysokich i nadbudowywania niskich powstaje wybrzeże wyrównane. Działalność morza przyczynia się także do kształtowania ujść rzecznych. Np. w strefach pływów morze zabiera materiał niesiony przez rzeki, niszczy i rosszerza ujście nadając kształt lejka. Ukształtowanie wybrzeży i procesy na nim zachodzące wpływają w dużym stopniu na możliwości wykorzystania gospodarczego. Powstają ośrodki wypoczynkowe, porty powstają zwykle w zacisznych miejscach chronionych przed falami w głębi zatok, także często u ujścia rzek. Warunki takie występują np. na wybrzeżach: lagunowych, riasowych, dalmatyńskich lub mierzejowych.

4. Osady denne
Działalność morza w strefie brzegowej przyczynia się również do formowania i transportowania osadów składanych później na jego dnie. Osady denne, jakie gromadzą się w strefie przybrzeżnej, składają się z materiału okruchowego, osadów organicznych i osadów wytrąconych z wody morskiej.
W strefie przybrzeżnej powstają zatem zlepieńce, piaskowce, mułowce, a także wapienie i margle, gipsy, dolomity, sole.

5. Osadami głębokowodnymi są głównie iły i muły. Głębokomorskie iły i muły tworzą się z osadów pochodzących z niszczenia lądu, opadających na dno pyłów wulkanicznych i szczątków organizmów.
Miejscem koncentracji wielu metali pochodzących z wulkanów podmorskich są grzbiety śródoceaniczne.

DZIAŁANOŚĆ  RZEK:

Działalność rzeźbotwórcza rzek polega na niszczeniu, transporcie oraz budowaniu (akumulacji). Rzeki zasilane są przez wody podziemne, deszczowe i roztopowe. Ze względu na czas istnienia dzielimy je na:
- stałe – zasilanie w określonych porach roku, np. w okresie deszczowym, ale płynące cały rok
- okresowe – płynące regularnie w porze deszczowej, wysychające w porze suchej
W obrębie rzek wyróżnić można trzy odcinki:

l        Górny – jest tu największy, niezrównoważony spadek rzeczny, z tego powodu rzeka może transportować znaczne ilości materiału, pochodzącego ze zboczy i wyerodowanego koryta, w czasie transportu ma miejsce erozja denna, wgłębna, która żłobi dno, prowadząc do powstania wąskich i stromościennych dolin V-kształtnych, w których rzeka często zajmuje całe dno, erozja ta szybciej postępuję w skałach miękkich i luźnych, skały twarde tworzą progi w dnie, a na rzece powstaje bystrzyca lub wodospady, rzeka dążąc do wyrównania spadku niszczy te progi wskutek erozji wstecznej ( spadająca z duża energią woda podcina próg u podstawy, a skała powyżej ulega skruszeniu, przez co próg się cofa), erozja wsteczna rozwija się tez wokół źródeł, jeżeli przekroczy dział wodny może doprowadzić do kaptażu rzecznego ( zdobycia innej rzeki), materiał niesiony przez rzekę po drodze jest rozkruszany i zaokrąglany, tworząc otoczaki.

l        Środkowy – spadek maleje, lecz przybywa wody, przeważa działalność transportująca nad erozja wgłębną, dominuje erozja i akumulacja boczna, które powodują poszerzanie koryta, ( *wklęsły brzeg jest podcinany i przesuwany przez szybki prąd – najgłębsze miejsce koryta, * a na wypukłą część zostają nanoszone osady (aluwia) – ławica piaszczysta – tutaj prędkość prądu jest znacznie mniejsza i głębokość rzeki mniejsza ), koryto rzeki wygina się raz w jedna, raz w druga stronę, powstają zakola rzeczne zwane meandrami, czasami może dojść do odcięcia zakola i tworzy się starorzecze, z czasem zarastające roślinnością. Może też dojść do powstania terasy, kiedy tzw. baza erozyjna ulegnie zmianie (np. z powodu ruchów skorupy ziemskiej), rzeka znowu wcina się w dno, a resztki dawnego dna pozostają na zboczu tworząc terasę ( kształt wielkich schodów wciętych w zbocza doliny). Osady składane w czasie powodzi na terasach tworzą żyzne gleby – mady. Rzeka w środkowym odcinku niesie żwir i piasek.

l        Dolny – niewielki spadek wody, mała prędkość, rzeka niesie muły, dominuje akumulacja

l        Ujście rzeki - zależy od ukształtowania dna zbiornika, do którego uchodzi i ruchów wód morskich:
-ujście deltowate – powstaje gdy zbiornik jest płytki i brak w nim silnych prądów i pływów. Materiał rzeczny osadza się przy brzegu, nadbudowuje dno zbiornika, niekiedy do powierzchni wody. Rzeka wydłuża swój bieg, rozdziela się na ramiona, a z osadów na powierzchni buduje stożek napływowy zwany deltą.
- ujście lejkowate – eustaria, fala przypływów wdziera się w koryto rzeki, niszczy je i rozszerza, nadając kształt lejka. Takie ujście powstaje tez wtedy gdy rzeka wpada do głębokiego zbiornika
 

Poziom ujścia rzeki wyznacza podstawę erozyjną, czyli poziom, poniżej którego nie może sięgać erozja rzeki.

DZIAŁANOŚĆ LĄDOLODÓW: wywarły ogromny wpływ na rzeźbę tych terenów, zmieniły układ sieci rzecznej i pozostawiły osady gliniaste, piaski i żwiry.
Na obszarach erozji lądolodu została zdarta wierzchnia warstwa skał (proces egzaracji) i materiał ten został przetransportowany i osadzony w dalekich odległościach na przedpolu lądolodu. Lądolody pozostawiły po sobie moreny denne i czołowe, które są formami akumulacji lodowcowej.
 

Moreny czołowe - usypywane wały, pagóry morenowe w czasie postoju lądolodu u jego czoła. Osiągają znaczne rozmiary (np. Wieżyca - 329 m n. p. m.). Materiał budujący to glina zwałowa, piaski, żwiry, głazy narzutowe różnej wielkości.

Morena czołowa:
ˇ morena typu akumulacyjnego (ablacyjnego)
ˇ morena typu spiętrzonego
ˇ morena z wyciśnięciem

Morena denna - tworzy się na dnie, po stopnieniu lodowca. Może być płaska, falista lub pagórkowata. Buduje ją glina zwałowa.
Powierzchnię moreny dennej urozmaicają wyżłobione przez wody płynące pod lodowcem zagłębienia rynnowe lub kotły wytopiskowe oraz zorientowane zgodnie z ruchem lodowca wały ozów i drumlinów oraz pagóry kemów, zbudowane głównie z piasków, żwirów, rzadziej glin, przy udziale wód roztopowych.
Na przedpolu lądolodu, głównie w czasie jego postoju wypływające z lodowca wody, przeciążone niesionym materiałem usypują rozległe stożki sandrowe (napływowe) zbudowane z piasków, żwirów, zwane sandrami.
Zdarzyło się, że wody pochodzące z topniejącego lądolodu, oddalając się od niego, spotykały się z wodami rzek, płynących z południa. Ich dalszy odpływ odbywał się zazwyczaj ze wschodu na zachód, w wyniku, czego powstały potężne pradoliny.
Zatamowanie przez wkraczający lodowiec odpływu rzecznego prowadzi do powstania jezior zastoiskowych, w których gromadzą się iły warwowe (warstwa jasna: pyły i piaski, muły drobnoziarniste; warstwa ciemna: latem do jeziora są dostarczane osady, zimą jezioro zamarza, woda jest nieprzewietrzana).

Działalność niszcząca lodowców polega na:

a) detersji czyli wygładzaniu podłoża skalnego, powstają:

- wygłady lodowcowe

- rysy lodowcowe

- bruzdy lodowcowe

- mutony

b) detrakcja - jest to wyorywanie bloków i okruchów skalnych z podłoża po którym lodowiec się porusza

c) egzaracja - jest to zdzieranie materiału różnego pochodzenia, przez czoło nasuwającego się lodowca. Powstają zagłębienia egzaracyjne i garby egzaracyjne.

DZIAŁANOŚĆ WIATRU:

Pod wpływem działalności wiatru tworzą się specificzne formy budujące rzeźbę eoliczną. Obszarami, gdzie działalność wiatru się najsilniej zaznacza, są pustynie i nadmorskie plaże. Działalność watru może polegać na transportowaniu, niszczeniu i budowaniu.

Transport może odbywać się poprzez toczenie lub przesuwanie drobnych zia-ren, porywanie materiału bardzo drobnego przez wiatr i unoszenie go w powietrzu (suspencja) lub poprzez skakanie ziaren (saltacja). Z chwilą osłabnięcia siły wiatru następuje depozycja materiału. Działalność niszczącą jest wywiewanie drobnego materiału skalnego nazywane deflacją. Wskutek takiej działalności wiatru powstają zagłębienia, jak rynny czy niecki deflacyjne. Deflacja zachodzi do momentu, kiedy istnieje jeszcze materiał, który może być przenoszony przez wiatr, np. do momentu powstania bruku deflacyjnego, czyli warstwy żwiru lub gruboziarnistego piasku, któ-rego wiatr nie może już transportować. Przenoszone przez wiatr ziarenka piasku, uderzając o przeszkody mogą przekształcać ich powierzchnię. Jest to zjawisko kora-zji. W przypadku gdy powierzchnie są szlifowane, tworzą się wygłady eoliczne oraz żłobki i jamy korazyjne. Gdy materiał żłobi zagłębienia w skałach mało odpornych na niszczenie, mogą powstać bardzo duże bruzdy o długości nawet kilkunastu kilome-trów i głębokości do 200 metrów oddzielone od siebie wzgórzami nazywanymi jar-dangami. Innym przejawem działalności korazji są graniaki. Są to różnej wielkości okruchy skalne o dwóch lub wiecej powierzchniach oszlifowanych i wypolerowanych przez piasek transportowany wiatrem. Powierzchnie oszlifowane są oddzielone od siebie wyraźnymi krawędziami.

Materiał niesiony przez wiatr może tworzyć różnej wielkośći formy. Na skutek nagromadzenia materiału, głównie przez saltację, powstają riplemarki, inaczej zmarszczki eoliczne, tworząc szereg małych grzbiecików. Większymi formami po-wstającymi wskutek działalności wiatru są wydmy. Zbocze zwrócone w stronę wiatru jest łagodne, zaś zbocze zawietrzne strome. Po łagodnym zboczu ziarenka piasku są wleczone przez wiatr w górę wydmy, a po przekroczeniu szczytu spadają grawitacyj-nie w dół. Kształty wydm są bardzo zróżnicowane. Mogą się tworzyć wydmy o kie-runku równoległym do kierunku wiatru i są to wydmy podłużne lub prostopadłe do kierunku wiatru - wydmy poprzeczne. Wydmy podłużne spotykamy na pustyniach i w dolinach rzek, gdzie jest dużo piasku, natomiast wydmy poprzeczne częściej wystę-pują na wybrzeżach. Wydmy mogą przyjmować również kształt sierpowaty. Mogą być to barchany, które występują między innymi na pustyni Kalahari, na Sacharze i na pustyniach centralnej Azji. Miejsca, gdzie piasku jest mniej, a więc końce wydmy, poruszają się szybciej. Odwrotnie skierowane w stosunku do kierunku wiatru są wy-dmy paraboliczne, których końce są przytrzymywane przez roślinność i dlatego środ-kowa część porusza się szybciej. Powstają w rejonie o dużej ilości piasku i dużej sile wiatru. Formą wyjściową dla wydmy parabolicznej może być barchan lub wydma po-przeczna. W rejonach, gdzie kierunki wiatrów są zmienne, powstają wydmy gwiaź-dziste. Wydmy doganiające jedna drugą mogą się łączyć ze sobą i dzielić. Duże ilo-ści piasków mogą doprowadzić do powstania wałów piaszczystych o długości do 800 km i szerokości 1 - 3 km w wysokości 50 - 450 m.

Prędkość poruszania się wydm jest różna: od kilku metrów w ciągu roku do kil-ku metrów dziennie. Wydmy nadmorskie poruszają się z prędkością 1 - 20 m/rok. Materiały pyłowe wywiane z obszarów pustynnych mogą być osadzone w dużej od-ległości od nich. W ten sposób tworzą się pokrywy lessowe. W Europie lessy po-wstały w czasie zlodowacenia bałtyckiego. Wiejące znad lądolodu wiatry wywiewały z jego przedpola pyły i osadzały je na terenie Niemiec, Polski, Ukrainy po Kazachstan. W Polsce występują na Wyżynie Lubelskiej, na przedpolu Karpat, na Przedgórzu Su-deckim. Współcześnie tworzą się one w Chinach i Mongolii, ponadto występują na preriach USA i pampasach Argentyny. Lessy są jednym z najlepszych materiałów, na których powstają bardzo urodzajne gleby.

PROCESY ANTROPOGENICZNE:

Oddziaływaniem antropogenicznym określamy każdy , świadomy lub nie , celowy lub przypadkowy, bodziec pochodzący od ludzi wywołujący reakcje ze strony środowiska przyrodniczego. Formy oddziaływania mogą być różne. Jedne z nich mogą wywołać bardzo głębokie zmiany krajobrazu na niewielkich obszarach (np. przemysł i zabudowa miejska), inne również transformują krajobraz ale nie tak wyraźnie i na większym terenie (np. uprawa ziemi). Skutki działań człowieka można podzielić ze względu na:
· Czas ich trwania
· Częstotliwość
· Skalę
· Charakter
· Przypadkowość
· Odwracalność lub nieodwracalność
· Skutki dotyczące zasobów nieodnawialnych
Człowiek kształtuje krajobraz zgodnie z własnymi założeniami i możliwościami technicznymi. , które ulegają zmianom w zależności od rozwoju różnych dziedzin. O sposobie użytkowania terenu decydują takie czynniki jak: własność ziemi, odległość od miejscowości , gęstość zaludnienia, możliwości transportowe, uwarunkowania rynkowe oraz systemy informacji.
Oddziaływania antropogeniczne mogą mieć charakter wzbogacający , kompensujący lub destrukcyjny. Nie zawsze jednak wzbogacenie krajobrazu z naszego punktu widzenia jest także wzbogaceniem pod względem ekologicznym. Oddziaływania kompensujące polegają na poborze substancji i energii ze środowiska czemu towarzyszy wprowadzenie do systemu materii i energii pochodzącej z zewnątrz. Oddziaływania destrukcyjne to wszelkiego rodzaju zmiany struktury , składu i relacji ilościowych między elementami systemu (dekompozycja), rozpad zależności wewnętrznych między składnikami systemu.

...