Carl Schmitt „Pojęcie polityczności” z 1932r.
Carl Schmitt w swojej pracy zauważa, że bardzo często określenie „polityczne” jest traktowane jak synonim określenia „państwowe” lub kojarzone z państwem. Przez to ścisłe połączenie „państwo staje się zjawiskiem politycznym, a polityczność okazuje się treścią państwa”. Jednak Schmitt uważa to wyjaśnienie za niewystarczające i nie w pełni wyjaśniające tę kwestię.
Na poparcie swojej opinii podaje przykład państwa totalnego, czyli państwa, które opanowuje każdą dziedzinę i obszar życia, gdzie na skutek nakładania się sfery państwa i społeczeństwa dotąd neutralne obszary życia takie jak religia, kultura czy edukacja tracą swoją neutralność. Przestają być niepaństwowe i niepolityczne. W państwie totalnym wszystko jest przynajmniej potencjalnie polityczne, czyli w tym przypadku poprzez odwołanie do państwa nie można już wyróżnić żadnej charakterystycznej cechy polityczności.
Schmitt opiera swoją własną definicję „polityczności” na podstawie jednego, podstawowego rozróżnienia. Dla lepszego wytłumaczenia posługuje się on przykładami innych pojęć. Gdyby chcieć w ten sposób, tj. za pomocą tego typu rozróżnienia, który stosuje Schmitt zdefiniować np. moralność, byłoby to rozróżnienie na dobro i zło, w przypadku estetyki na piękno i brzydotę czy w odniesieniu do ekonomii – na zysk i stratę. W przypadku polityczności będzie to rozróżnienie na przyjaciela i wroga.
„Nie istnieją inne kryteria różnicy między przyjacielem i wrogiem poza tymi, które przynależą ściśle do sfery polityczności.”
Tam, gdzie nie ma podziału na przyjaciół i wrogów, zamiera życie polityczne.
Schmitt uważa to kryterium polityczności za zupełnie wystarczające i jednocześnie nie za bardzo ograniczające. Zauważa, że nie da się sprowadzić/porównać tego rozróżnienia na przyjaciela i wroga do żadnego innego rozróżnienia. To, że ktoś jest naszym wrogiem politycznym nie oznacza, że jest moralnie zły, wzbudza odrazę swoją fizycznością lub jest naszym ekonomicznym konkurentem. Wrogiem jest jedynie ten czyje „interesy” są inne niż nasze, ale nie chodzi tu o prywatnego przeciwnika. Wg Schmitta „wróg to walcząca lub co najmniej gotowa do walki, zorganizowana grupa ludzi, która stoi na drodze innej, podobnie zorganizowanej grupy”. I na tym tle powstaje rozbieżność, która powoduje jakąś formę rywalizacji, która w skrajnym przypadku może doprowadzić do konfliktu, który rozwiązać mogą jedynie jego uczestnicy. Jednocześnie Schmitt zastrzega, że:
„wróg ma charakter wyłącznie publiczny, wszystko bowiem, co odnosi się do jakiejś zorganizowanej grupy ludzi, a w szczególności do narodu, ma sens publiczny”.
Takie przeciwieństwo polityczne jest wg Schmitta najmocniejszym z przeciwieństw i może prowadzić do bardzo radykalnych rozwiązań. Pojęcia przyjaciel i wróg mają bowiem sens egzystencjalny i wiąże się z nimi realna możliwość wojny (czyli zbrojnej walki prowadzonej przez zorganizowane polityczne jedności) i fizycznego unicestwienia. Wojna jest ostateczną formą urzeczywistnienia wrogości. Nie jest oczywiście czymś normalnym ani pożądanym, ani też sensem polityki. Wojna jest jedynie realną możliwością, dopóki istnieje wróg.
Oczywiście oprócz wrogości i przyjaźni między narodami, może też występować neutralność, która wcale nie jest pozbawiona politycznego sensu. Neutralność ma rację bytu ze względu na istnienie podziału na wrogów i przyjaciół. Gdyby nie istniał taki podział i na całym świecie zapanowała neutralność, wówczas nie tylko wojna byłaby bez sensu, ale i sama neutralność, bo nie istniałaby realna możliwość walki. („Podobnie jak każda forma polityki, również polityka unikania walki traci sens, jeśli znika realna możliwość walki”).
W codziennych sporach wewnątrzpaństwowych często używa się pojęcia „polityczny”, jednak przeważnie chodzi o zjawiska, które powinniśmy określać mianem „partyjno-politycznych”. Są one jedynie słabym odbiciem pierwotnej różnicy pomiędzy przyjacielem a wrogiem, która stanowi sens wszystkich politycznych zachowań. Jeśli chodzi o partie, to tam decyzje polityczne są ograniczone jedynie do prostych zmian personalnych, obsadzania stanowisk i zdobywania ważnych urzędów. Polityczność i politykę partyjną można łączyć dopiero wtedy, gdy państwo traci swoją jedność polityczną, która powinna obejmować wszystkie wewnętrznie działające stronnictwa i łagodzić ich różnice. Gdy państwo traci znaczenie jako jedność i przeciwieństwa wewnątrz kraju zaczynają być mocniejsze niż przeciwieństwa zagraniczne, to sprzeczności o charakterze partyjno-politycznym stają się różnicami czysto politycznymi czyli osiągają najwyższy stopień intensywności. Wtedy wewnątrz kraju zaczynają zaczyna się podział na wrogów i przyjaciół co może doprowadzić nawet do wojny domowej czyli zbrojnej walki w ramach zorganizowanej jedności.
Schmitt uważa, że wojny z pobudek „czysto” religijnych, moralnych, prawnych czy ekonomicznych nie mają sensu, gdyż z przeciwieństw właściwych każdemu z tych obszarów nie można wywieść różnicy między przyjacielem a wrogiem, co pozbawia wystarczającego powodu do prowadzenia takiej wojny. Zwraca on uwagę, że różnice o np. religijnym czy moralnym podłożu są podnoszone do rangi politycznego konfliktu, co powoduje powstanie dwóch wrogich sobie obozów, ale jeśli tylko dojdzie do takiego konfliktu, to od razu znikają początkowe religijne czy moralne motywy i pozostaje jedynie kryterium polityczności.
Pojęcie polityczności zakłada istnienie niejednorodnego świata złożonego z różnych państw. Każde państwo ma potencjalną możliwość posiadania wroga. Polityczna jedność kraju zakłada współistnienie innych politycznych bytów. Nie jest możliwe powstanie jednego, ogólnoświatowego państwa, gdyż wtedy znikłaby możliwość prowadzenia wojen. Gdyby do tego wykluczono możliwość wojny domowej czyli praktycznie znikłaby różnica pomiędzy przyjacielem a wrogiem spowodowałoby to odpolitycznienie życia i zanik państwa. Polityczna jedność nie może być uniwersalna, obejmować całej kuli ziemskiej, ponieważ ludzkość jako taka nie może prowadzić wojen, gdyż nie ma wrogów (przynajmniej na Ziemi).
ism5