Zofia S�k�wska i ii ii ii ii Przystosowanie spo�eczne m�odzie�y niewidomej h Zofia S�kowska �.�,v.l.vi\iij\. '.�i\h"\ Przystosowani^ spo�eczne m�odzie�y niewidomej Wydanie pierwsze m\.> v.^t y,:.*^!,, iIK �' ���>* '���> Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Ok�adk� i kart� tytu�ow� projektowa�a: Maria Zachorowska Redaktor: Jadwiga Jaromi�ska Redaktor techniczny: Zofia Chy�a Korektor: Ewa Wro�ska-Klossowska A 'j'p Autorka, na podstawie przeprowadzonych przez siebie bada�, dokonuje przegl�du cel�w i metod rewalidacji spo�ecznej m�odzie�y niewidomej. Odpowiada mi�dzy innymi na pytania, jakie czynniki wyznaczaj� proces aktywnego uczestnictwa w �yciu spo�ecznym, czy dotychczasowy system rewalidacji w o�rodkach szkolno- -wychowawczych zapewnia warunki dla rozwoju poprawnych form zachowania przystosowawczego. Tytu� dotowany przez Ministra Ed L9 OH ISBN 83-02-04013-4 � Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Warszawa 1991 Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Warszawa 1991 Wydanie pierwsze. Nak�ad 820 + 180 egz. Ark. druk. 10,5 + 2 wkl. Ark. wyd.11,1 Papier druk. sat. kl. 111 70 g 61 x 86 Zam�wiono 1989.01.24 > Podpisano do druku 1990.07.20 ,> Druk uko�czono w marcu 1991 r. DZG Wa�brzych Nr zam�wienia 2713-396-1-01850 .-��'�U Spis tre�ci /st�p................................... 5 Rozdzia� I /sp�czesne pogl�dy na genez� i istot� zachowania przystosowawczego cz�owieka..................... 9 Poj�cie przystosowania i zachowania przystosowawczego w literaturze psychologicznej...........................'. �.......... 9 _ Przystosowanie a socjalizacja.....................".' .~7T".~. ... 15 3. Psychologiczne uwarunkowania przystosowania................... 18 4. Kszta�towanie zachowania przystosowawczego................... 24 Rozdzia� II Psychopedagogiczne i spo�eczne determinanty zachowania rzystosowawczego niewidomych................... 32 Ograniczenia poznawcze i motoryczne a proces przystosowania.......... 33 � Uwarunkowania spo�eczne procesu przystosowania niewidomych........ 37 2.1. �rodowisko rodzinne................................ 38 2.2. Postawy widz�cych................................. 42 r 2.3. Wychowanie zinstytucjonalizowane....................... 45 I; Psychologiczne uwarunkowania zachowania przystosowawczego niewidomych....................................... 49 4. Przegl�d bada� nad zachowaniem przystosowawczym m�odzie�y i niewidomej........................................ 54 L 4.1. Przystosowanie osobiste dorastaj�cych niewidomych............. 57 [1 4.2. Przystosowanie spo�eczne niewidomych..................... 62 Rozdzia� III bada�, problemy badawcze i hipotezy robocze . .�. . . � ... 66 Rozdzia� IV Metody i przebieg bada�......................... 71 1. Metody bada�...................................... 72 1.1. Skala Zachowania Przystosowawczego K.. Nihiry, A. Fostera, M. Shellangh. H. Leland............................. 72 1.2. Zestaw Form Aktywno�ci............................. 76 1.3. Skala Samooceny i Oceny Kolegi......................... 77 1.4. Wywiad....................................... 78 1.5. Analiza dokumentacji............................... 79 2. Przebieg bada�...................................... 79 3. Metody analizy statystycznej............................ �.u* 80 Dr Teresie Stanuli z wyrazami wdzi�czno�ci za wsp�prac� Rozdzia� V Charakterystyka badanych grup...... 1. Wiek badanych i d�ugo�� okresu instytucjonalizacji 2. Czas, stopie� i przyczyny utraty wzroku....... 3. Poziom inteligencji badanych grup.......... .83 91 10 10 Rozdzia� VI Charakterystyka zachowania przystosowawczego m�odzie�y niewidomej............................... 1. Poziom zachowania przystosowawczego w zakresie niezale�no�ci osobistej m�odzie�y niewidomej i widz�cej....................... 9 2. Przystosowanie spo�eczne m�odzie�y niewidomej w badaniach w�asnych........................................ 2.1. Samoocena i ocena innych w zakresie cech przystosowania spo�ecznego badanych............................. 2.2. Formy podejmowanej aktywno�ci przez badan� m�odzie� niewidom� i widz�c� .................................... 3. Analiza trudno�ci przystosowawczych m�odzie�y niewidomej ujawnionych w jej zachowaniu.............................11 3.1. Charakterystyka trudno�ci w przystosowaniu spo�ecznym badanej m�odzie�y......................................11 3.2. Zaburzenia przystosowania osobistego m�odzie�y niewidomej....... 12 4. Realizacja za�o�e� rewalidacyjnych w programach wychowania a zachowanie przystosowawcze m�odzie�y niewidomej............... 129 Bibliografia.......................................... 14 Aneksy............................................. 15[ Streszczenie w j�zyku polskim............................... 16 Streszczenie w j�zyku angielskim........................... Streszczenie w j�zyku niemieckim.......................... Wst�p �ycie niewidomego stwarza wiele problem�w jemu samemu Hjego otoczeniu. Pomimo tego, �e podstawowym skutkiem utraty zroku jest utrudnienie proces�w percepcyjno-poznawczych, to konsekwencje jego braku wp�ywaj� na przystosowanie osobiste i spo�eczne Ijdnostki niewidomej. M�wi�c o przystosowaniu niewidomych, trzeba stwierdzi� istnienie * dw�ch aspekt�w tego procesu: z jednej strony cz�sto konieczno�� przystosowania si� do �ycia w ca�ym uk�adzie ogranicze� wyp�ywaj�-lych ze �lepoty, jako faktu patofizjologicznego, a z drugiej, przystosowania si� do ogranicze� spo�ecznych zwi�zanych z fizycznym upo�ledzeniem. Taka sytuacja sprawia, �e niewidomy staje wobec wielu rudnieri, g��wnie w dziedzinie poznawczej i motorycznej oraz wobec ogranicze� w zakresie kontakt�w psychospo�ecznych. Cz�owiekowi^ H�.ewidomemu jest trudniej ni� widz�cemu zintegrowa� si� z pe�noprawn� grup� spo�eczn�, bo jego przystosowanie jest uwarunkowane ca�okszta�tem sytuacji tworzonych przez �rodowisko spo�eczne. Trud-*-n�ci_w przystosowaniu niewidomych ma\�wi�c_dwaJjJ�dlQLin&widuaLz~ i spo�eczne. W chwili ^dj_ jednostk� przestaje, _bj� osobi�cie ^przystosowana, spo�ecze�stwo nie chce jej akceptowa�, gdy za� grupa sno�eczna nie akceptuje jednostki, staje si� ona ju� przez to -przystosowana. samo "W literaturze naukowej, po�wi�conej niewidomym, opisano wiele bada�, kt�re wi��� si� z zagadnieniem przystosowania. Nie daj� one �1nHk jasnego obrazu proces�w przystosowawczych, ich dynamiki czy te� objaw�w nieprzystosowania. Jedni badacze stwierdzaj�, �e defekt wzroku stanowi bezpo�redni� przyczyn� trudno�ci przystosowawczych (E. Foulke, M. Norris, B. Bateman), inni upatruj� j�" w �rodowisku spo�ecznym, w kt�rym wzrasta i przebywa niewidom> (Th. Cutstorth, E.L. Cowen, H.Y. Kim). Charakterystyki zachowania niewidomych s� jednak bardzo zr�nicowane, a cz�sto przybieraj� kra�cowy charakter. Zawieraj� stwierdzenia wyst�powania du�ycl|_ op�nie� oraz trudno�ci w niezale�nym funkcjonowaniu (M. Norris, C. Scherif), albo stosunkowo dobrego przystosowania, o ile �rodoi wisko spo�eczne nie przeszkadza�o w jego kszta�towaniu {I.F. Lukor M. Whiteman, R. Schindele). Wspomniane kierunki bada� dotyczy�y niewidomych dzieci i doros�ych. Rzadziej natomiast podejmowany jest problem przystosowa� nia spo�ecznego niewidomej m�odzie�y, a przecie� w�a�nie okres dojrzewania stanowi dodatkowe obci��enie dla jednostek wzrastaj�cych w warunkach upo�ledzenia lub braku wzroku. Jak podaje EF Wright (1965) u�wiadomienie sobie przez dorastaj�cych niezmienno�� w zakresie wad fizycznych, uderza silnie w ich dotychczasowy stan samooceny, zani�aj�c j� cz�sto nadmiernie. Rozumienie, a niekiedF | wyolbrzymienie ogranicze� zwi�zanych z niepe�nosprawno�ci� mo�l by� przyczyn� trudno�ci m�odzie�y niewidomej w przystosowaniu spo�ecznym. f* Przegl�d literatury tyflologicznej pozwoli� wyodr�bni� dwa nura bada� nad procesem przystosowania si� dorastaj�cej m�odzie�y. Jeden z nich koncentruje si� wok� charakterystyki poziomu i rodzaju przystif-sowania osobistego obejmuj�c badania osobowo�ci i dojrza�o�ci emj 1 cjonalnej (D.H. Morgan, M.K. Bauman, D.H. Warren), inne dotycz� samooceny i obrazu ,ja" (C. Sherif, M. Zunich i B. Ledwith) orif*-reakcji na frustracj� (Z. S�kowska, T. Majewski, E. Bendych, J Ossowski). Drugi nurt bada� obejmuje problematyk� przystosowania spo�ecznego Badacze koncentruj�cy si� na procesie uspo�ecznienia miodzie;]^ niewidomej stwierdzali, �e albo nie ma r�nic pod tym wzgl�dem mi�dzy niewidomymi i widz�cymi, albo te� takie wyst�puj� w sfer7" dojrzewania spo�ecznego b�d� cechach uspo�ecznienia (M.K. Baum; 1969, Y.H. Kim 1970, A. Schmidt 1978, Z. S�kowska 1978). Badania dotyczy�y jednak nie tyle aktywno�ci i przejaw�w zachowania, ile pomiaru rozwoju spo�ecznego m�odzie�y. � Zasygnalizowane badania m�odzie�y z defektem wzroku nie ujmuj� jednak podstawowego zagadnienia: jak konkretnie w r�nych dziedzi- Inach �ycia codziennego funkcjonuje dorastaj�cy niewidomy. Jaka jest jego og�lna zaradno�� �yciowa, stopie� osobistej niezale�no�ci i przystosowania spo�ecznego. Osi�gni�cie maksymalnej dojrza�o�ci w tym �okresie jest celem rewalidacji. Taki te� cel stawia sobie szko�a odstawowa dla dzieci niewidomych. Wymienione tu problemy motywowa�y podj�cie bada� nad zagadnieniem przystosowania m�odzie�y, ntak z punktu widzenia teorii rewalidacji, jak i potrzeb spo�ecznych, to bnaczy oceny skuteczno�ci zabieg�w rewalidacyjnych podejmowanych w o�rodkach szkolno-wychowawczych. Wci�� jeszcze brakuje inicja-fyw i eksperyment�w weryfikuj�cych zmiany w tym zakresie, mog�ce Przyczyni� si� do efektywniejszego ni� dotychczas przygotowania m�odzie�y do niezale�nego i aktywnego uczestnictwa w �yciu spo�eczn...
p.migotka