59. Typy panowania prawomocnego wg Webera
1.Funkcje nauki o polityce
1.funkcja opisowa
2.funkcja wyjaśniająca - wyjaśnia powiązania przyczyny i skutku, odwołuje się do szerokiej wiedzy, kultury, historii
3.funkcja prognozująca - opiera się na założeniu pewnej cykliczności, np. fala demokratyzacji, podstawa są dane demograficzne
4.funkcja instrumentalno-praktyczna - dostarcza wiedzy o tym, jak wygrać wybory, doradztwo polityczne, marketing polityczny
2.Standardowe zagadnienia przedmiotu wiedzy o polityce
W 1948r. UNESCO opracowało katalog spraw, którymi zajmuje się nauka o polityce :
1.teoria polityki
2.instytucje polityczne
3.partie, grupy i opinia publiczna
4.stosunki międzynarodowe
3.Konfliktowe koncepcje pochodzenia państwa.
T. Hobbes – okres przedpaństwowy był zły, ludzie wyniszczali się wzajemnie, więc stworzyli umowę społeczną, która dała początek państwu (umowa ludu z władcą);
Człowiek z natury jest zły, egoistyczny, dąży do własnych pragnień. Umowa społeczna była jakby podporządkowaniem się suwerenowi (można ją jednak złamać, jeśli suweren nie zapewnia bezpieczeństwa). Państwo jest jak Lewiatan(1651r.), który wszystko wchłania, ale daje też bezpieczeństwo.
T. podboju i przemocy – państwo jest następstwem podboju jednych ludów przez inne, silniejsze grupy ludzi pokonują grupy słabsze organizacyjnie, jak twierdził w XIX w. Ludwik Gumplowicz. Twierdził on, że państwo jest ważnym tworem, bo służy zachowaniu gatunku, stwarza ludziom lepsze warunki do życia. Niezmienny jest w nim podział na rządzonych i rządzących. Wassel kampf – walka ras – silniejsza grupa zawsze podbija słabszą.
Teoria marksistowska – sformułowana głównie przez Engelsa – powstanie państwa dokonało się w szeregu przeobrażeń – państwo niewolnicze na drodze ewolucyjnej stało się państwem feudalnym, to przeobraziło się w kapitalistyczne. Kolejnym etapem ma być państwo komunistyczne bez granic, ze wspólną własnością. Koncepcja zakłada, że państwo jest organizacją przymusową, służącą władzy, w którym jedna klasa panuje nad drugą. Nierówny podział pracy doprowadził do podziału społeczeństwa na klasy, państwo zaś miało dać bezpieczeństwo w tej walce klas, ale dało je jedynie klasie posiadającej.
4. Integracyjne koncepcje pochodzenia państwa
Arystoteles – koncepcja naturalistyczna; ludzie, nie mogąc samodzielnie uchronić się przed niebezpieczeństwami, zaczęli w sposób naturalny łączyć się w grupy, a ostatecznie w państwa, które jest jednym z etapów rozwoju człowieka, w którym może się realizować. Człowiek z natury stworzony jest do życia w grupie, bo nie jest samowystarczalny.
Patriarchalna – źródłem państwa jest rodzina, te łączą się w rody, plemiona, w końcu państwa plemienne, na czele których stał władca (jak ojciec w rodzinie). Teoria głoszona przez Roberta Filmera.
Umowy społecznej – głoszona w Oświeceniu – państwo powstało na skutek szczególnej umowy zawartej między członkami społeczeństwa lub między nimi a władcą:
- T. Hobbes - T. Hobbes – okres przedpaństwowy był zły, ludzie wyniszczali się wzajemnie, więc stworzyli umowę społeczną, która dała początek państwu (umowa ludu z władcą);
Człowiek z natury jest zły, egoistyczny, dąży do własnych pragnień. Umowa społeczna była jakby podporządkowaniem się suwerenowi (można ją jednak złamać, jeśli suweren nie zapewnia bezpieczeństwa). Państwo jest jak Lewiatan, który wszystko wchłania, ale daje też bezpieczeństwo. Homo homini lupus.
- J. Locke – państwo i społeczeństwo powstało w wyniku porozumienia się jednostek, które poprzednio żyły w stanie natury. Okres przedpaństwowy był epoką wolności i dobrobytu.
- J.J. Rousseau – w okresie przedpaństwowym istniały liczne nierówności społeczne – nierówny podział prac, klasowość, więc ludzi stworzyli państwo, w którym mogą bronić swych praw.
Społeczeństwo – czynnik pierwotny
Państwo – czynnik wtórny
Psychologiczna – jej prekursorem był Platon, a kontynuował Leon Petrażycki – ludzie z natury muszą być czemuś lub komuś podporządkowani, mieć zakazy i nakazy, a państwo jest pewnym przeżyciem.
5. Państwo – etymologia pojęcia
Ewolucja pojęcia:
a) starożytność – polis ( miasto państwo, gmina państwo ), - Grecja., Civitas ( wspólnota ), Res Publica – Rzym
b) średniowiecze – Civitas ( np św Augustyn ), regnum, terra
c) Pierwszy raz określenia państwo ( stato ) użył N. Machiavelli w Księciu 1532r. Było to pierwsze określenie całościowe. Wcześniejsze określenia odnosiły sie do formy rządów ( res publica ), wspólnoty ( civitas ), miasta państwa ( polis ) – okreslenie Machiavellego dość szybko się rozprzestrzeniło. ( estate, staad, estat itp )
W dawnej Polsce słowo państwo oznaczało ziemstwo, lub kasztelanię. Na określenie państwa stosowano np : korona, królestwo lub rzeczpospolita ( A. Frycz Modrzewski )
6.Ewolucja idei genezy państwa w myśli politycznej
1. Myśl antyczna – koncepcja naturalistyczna – powstanie w sposób naturalny – Platon, Arystoteles, porównanie państwa do organizmu, w którym występują określone zadania.
Platon – o powstaniu państwa mogło przesądzić zarówno strach, jak i odwaga i dobro. Państwo jest idealną instytucją. Podkreśla istnienie dobra wspólnego, uważa, że niewolnictwo temu nie zaprzecza.
Arystoteles – jw.
2. Myśl średniowieczna – koncepcja teistyczna – przejęła po części doktrynę Starożytnego Wschodu – państwo i władza pochodzą od Boga.
Św. Augustyn – uważa, że choć państwo pochodzi od Boga, to jednocześnie jest ‘biczem bożym’ – karą od Boga jest to, że władca nie zawsze jest dobry, często jest tyranem. Z drugiej strony – człowiek z natury zły, musi być w pełni podporządkowany władcy, by uzyskać zbawienie.
Św. Tomasz z Akwinu – uzasadniał, że zasada władzy pochodzi od Boga, a istniejące konkretne państwa są dziełem ludzi. Prowadzi to do wniosku, że są państwa zarówno dobre i złe. Państwo daje pokój i jedność.
1. XVI – XVII wiek – patriarchalna Roberta Filmera – jw.
2. XVIII wiek – umowy społecznej – jw.
3. XIX wiek – podboju i przemocy L. Gumplowicza – jw.
4. XIX/XX wiek – psychologiczna L. Petrażyckiego – jw.
XXw. – marksistowska – jw.
7.Państwo w koncepcji Arystotelesa i Platona
wg Arystotelesa.
Państwo wspólnotą dobra ogółu:
- Każda wspólnota dąży do jakiegoś dobra. Państwo jako wspólnota „najprzedniejsza” dąży do dobra ogółu.
- Najwyższym dobrem w państwie jest sprawiedliwość.
- Celem państwa jest zorganizowanie ludziom dobrego życia tj. poczucia bezpieczeństwa, dostatecznych warunków materialnych, warunków rozwoju duchowego.
Klasyfikacja ustrojów, ustroje dobre i zdegenerowane
Monarchia ( rządy mądrego władcy ) – Tyrania ( rządy władcy zdegenerowanego )
- Arystokracja ( rządy mądrych ) – Oligarchia ( rządy bogatych )
- Politea ( rządy „klasy średniej” ) – Demokracja ( rządy biedy )
wg Platona
Krytyka demokracji: gdyż powstaje „kiedy ubodzy zwyciężają i jednych bogaczów pozabijają, drugich wygnają z kraju, a pozostałych dopuszczą na równych prawach do udziału w ustroju i rządach”- ponadto w demokracji wolność mylona jest z dowolnością- tak jak każdy ustrój demokracja wpływa na kształtowanie obyczajów- obyczajów tym ustroju poddane są one działaniu nieposkromionych namiętności.
-Demos to dzika, nieokiełznana bestia. Kontrola demagogów nad tłumem jest bardzo niepewna. Demokracja jest tylko namiastką ustroju, gdyż nie obowiązują w niej żadne trwałe zasady Prawo powinno być zbiorem bezpośrednich nakazów rozumu- prawo nie ma na celu uszczęśliwienie jednej grupy- jego celem jest zapewnienie względnego szczęścia całemu państwu, które w ten sposób jest w stanie zachować jednolitość
- Ową jednolitość, niezmienność ma zapewnić również wdrożenie teorii organicystycznej („zgodnie z naturą powinien zajmować się czymś jednym”; „człowiek nie potrafi naśladować pięknie wielu rzeczy”)
- Społeczeństwo powinno być podzielone na strażników państwa i wytwórców. Z grupy tych pierwszych część powinna zająć się rządzeniem.
- Wspólność kobiet (dostępnych tyko strażnikom), lecz prywatnie żaden nie powinien mieszkać z kobietą
Kładzie wielki nacisk na wychowanie jako instrument kształtowania odpowiednich postaw obywatelskich - obywatelskich tym celu nie cofnie się nawet przed zniszczeniem dotychczasowego dziedzictwa kulturalnego: Homer pisał złe dzieła – należy je napisać od nowa - kształtowanie prawdziwych, cnotliwych obywateli powinno się odbywać również poprzez gimnastykę, muzykę, dietę - wszystko w umiarze (np. jeżeli chodzi o instrumenty to wystarczy lira i kitara).
8.Przymusowy charakter organizacji państwowej
Z WYKŁADU: /i dotyczy współczesności/
Przymus państwa – wymuszanie posłuszeństwa, łagodzenie konfliktów społecznych, przestrzeganie reguł współżycia społecznego.
Każde państwo stosuje przymus, ale w mniej lub bardziej okrutny sposób. Również robi to państwo demokratyczne, tyle że w ramach prawa. Podstawowymi środkami przymusu jest przemoc i groźba, np. kodeks karny. W celu stosowania przymusu powołane są specjalne organy: policja, prokuratura, sądy, administracja publiczna (w dziedzinie stosunków wewnętrznych) , oddziały zbrojne (w stosunkach zewnętrznych). Organy państwowe mają wyłączność dysponowania środkami przymusu fizycznego, choć aktywnie zwalczają jego stosowanie.
Z PODRĘCZNIKA: /i jest to koncepcja historyczna/
Państwo przymusową organizacją społeczeństwa – Fryderyk Engels i W. Lenin:
- czynnikami państwotwórczymi są: władza publiczna, podatki, terytorium
- państwo powołuje aparat państwowy dla utrzymania ładu, bezpieczeństwa (machina biurokratyczna, policja, wymiar sprawiedliwości)
- aparat państwowy posługuje się przymusem i przemocą
- państwo tworzy prawo – wolę klasy panującej o randze ustawy
K. MARKS – podzielił państwa na polityczne i ekonomiczne:
- państwa polityczne trzeba jak najszybciej zniszczyć - rewolucja
- państwo ekonomiczne jest niezbędne – musi scentralizować to, co wcześniej było w rękach kapitalistów; kapitalistów dłuższej skali czasowej umrze i to państwo
Marks zakładał, że w drodze rewolucji socjalistycznej powstanie dyktatura proletariatu, ona miała użyć przemocy w dokonaniu przemian społecznych
LENIN – państwo to organizacja siły i przemocy w celu dławienia jakiejś klasy. Dyktatura proletariatu nie może być pogodzona z parlamentaryzmem, zasadą podziału władz, powszechnym prawem wyborczym i równością wobec prawa. Gdy proletariat stanie się klasą panującą, obali burżuazję; dyktatura proletariatu jest właściwą demokracją. Wg Lenina dyktatura proletariatu to dyktatura partii komunistycznej.
9.Terytorialny charakter organizacji państwowej.
WYKŁAD: /o terytorium państwa/
Terytorium państwa – obszar geograficzny, na którym rozciąga się suwerenne zwierzchnictwo państwa. Każde państwo od czasów powstania wykazywało chęć powiększania terytorium, co jednocześnie dawało rozszerzenie władztwa suwerennego. Składa się z przestrzeni lądowej, morskiej, powietrznej. Państwo obejmuje zwierzchnictwo nad terytorium, tj. sprawuje działania i funkcje właściwe państwu i zapobiega ingerencji innych podmiotów. Na określonym terytorium może istnieć tylko jedno państwo.
Z PODRĘCZNIKA:
Państwo korporacją terytorialną – Georg Jellinek („Ogólna nauka o państwie”)
– państwo jest złożone z wielu składników, m.in. stosunku woli między władcami a poddanymi – zapewnia jedność państwową
- zjawiska społeczne mają charakter psychiczny (religia, sztuka, nauka)
- wspólnota polityczna musi mieć samodzielną władzę pochodzącą od państwa, a jej władza obejmuje określone terytorium
- państwo jest korporacją terytorialną wyposażoną we władzę zwierzchnią. W tej definicji ujął też trzy elementy: terytorium, ludność, władzę zwierzchnią
- państwo jest organizacją suwerenną, to odróżnia ją od innych organizacji
- „Państwo jest to wyposażona we władzę samorodną jedność związkowa osiadłych ludzi”
10.Suwerenność państwa w aspekcie zewnętrznym i wewnętrznym.
Suwerenność państwa – jedna z cech przymiotnych państwa, jest to niezależność władzy państwowej od innych państw i organizacji międzynarodowych. Jest wyłącznie atrybutem państwa i obejmuje wszystkich członków społeczeństwa. Zapewnia niezależność od kogokolwiek z zewnątrz i pełną niezawisłość poddanych. Tylko władza państwowa w państwie suwerennym może tworzyć i znosić prawo. Oznacza wyższość władzy państwowej nad innymi ośrodkami władzy społecznej. Suwerenne państwo samodzielnie podejmuje decyzje. Może, na drodze umowy międzynarodowej, zobowiązać się do przyznania określonych praw i przywilejów. Państwa suwerenne coraz częściej tworzą związki integracyjne (np. Unia Europejska).
11.Trójelementowa koncepcja państwa
Państwo = ludność + terytorium + władza
a) Ludność – ogół osób fizycznych zamieszkujących na terytorium państwa i podlegających jego jurysdykcji.
1. obywatelstwo – trwały węzeł prawny łączący osobę fizyczną z określonym państwem. ( łączą się z tym prawa i obowiązki obywatelskie ) Obywatelstwo można w różnoraki sposób ( prawo krwi, prawo ziemi, naturalizację, repatriację, reintegrację )
2. statystyka: ( wg Zielińskiego ) - 194 państwa na świecie – do 1 mln – 52 państwa, od 1 do 100 mln – 132, powyżej 100 – 10
b) Terytorium – jest to obszar geograficzny, lub przestrzenna sfera ludzkiej aktywności, na którym rozciąga się władza suwerena, zwierzchnictwo państwa, podległość władzy państwowej
3. składa się z przestrzeni morskiej, lądowej i powietrznej
4. trójwymiarowe granice – ląd, morze ( 12 mil od brzegu ), powietrzne ( do wysokości obrony przeciwlotniczej )
5. zwierzchnictwo terytorialne – władza + obrona
6. nieprzenikliwość terytorialna – dwa państwa nie mogą istnieć na tym samym terytorium
7. statystyka: państwa wielkie ( powyżej 1 mln km2 ) – 12%, państwa średnie ( od 100 tyś do 1mln km2 ) – 39%, państwa małe ( poniżej 100 tyś km2 ) 49%.
c) Władza – jest nieodzownym atrybutem państwa, cechuje ją zdolność do narzucania i egzekwowania decyzji czyli wpływania na ludzi by zachowywali się w sposób oczekiwany i pożądany. ( F. Ryszka )
- wywodzi się z podziału obowiązków
- w starożytności dzieliła się na władzę nad ludźmi ( imperium ) i rzeczami ( dominium )
- w średniowieczu władza szła w parze z własnością, obecnie wyodrębnił się model podziały władz.
12.Koncepcja umowy społecznej Hobbesa i Locke’a – porównaj
Umowa społeczna – głoszona w Oświeceniu – państwo powstało na skutek szczególnej umowy zawartej między członkami społeczeństwa lub między nimi a władcą:
- T. Hobbes – „Lewiatan” - okres przedpaństwowy był zły, ludzie wyniszczali się wzajemnie, więc stworzyli umowę społeczną, która dała początek państwu;
Człowiek z natury jest zły, egoistyczny, dąży do własnych pragnień. Kierując się rozsądkiem ludzie zawarli umowę na zasadzie ‘każdy z każdym’ i powierzyli pełnię władzy suwerenowi. Jest to umowa jednostronna, poddani zrzekają się praw do swej naturalnej wolności, w całości przekazują ją na rzecz suwerena. Władza suwerenne jest niepodzielna i niepozbywalna i to niezależnie od tego, czy suwerenem jest jednostka, czy zbiorowość. Umowa społeczna była jakby podporządkowaniem się suwerenowi (można ją jednak złamać, jeśli suweren nie zapewnia bezpieczeństwa). Państwo jest jak Lewiatan, który wszystko wchłania, ale daje też bezpieczeństwo, wszyscy są mu podporządkowani.
Ustanowienie drogą umowy społecznej powoduje przekształcenie się zbiorowości ludzi w społeczeństwo – państwo.
Rozwój wytwórczości dóbr materialnych stał się przyczyną wykształcenie organizacji życia społecznego, sprawiającej pojawienie się prywatnej własności i grup społecznych oraz wywiązania się na tym tle konkurencji między jednostkami. Społeczeństwo, pragnąc wyjść z powstałego chaosu zgodziło się na zawiązanie zrębów władzy politycznej, przystępując do umowy zrzeszania. Powstało państwo. Utrwaliła się nierówność społeczna, nie tylko w podziale na bogatych i biednych, ale i na rządzonych i rządzących. Rousseau postuluje powrót do umowy społecznej, znalezienie formy zrzeszenia zgodnej z ludzkim poczuciem sprawiedliwości.
Istotą umowy – wolność wszystkich ludzi, jako podstawa wszelkiej wolności.
Konstrukcja ta jest nad wyraz egalitarna – dotyczy wszystkich i wszystkich wiąże jednakowo. Przetwarza naturalną wolność w wolność cywilizacyjną. Państwo jest instytucją służebną, poza tym jednostka może zachować swą wolność w państwie, a nawet ją rozwijać. Treścią umowy społecznej jest bowiem podkreślenie zasady suwerenności ludu.
13.Pojęcie państwa w filozofii.
Filozofia zastanawia się, czy państwo powinno być dobrem wspólnym. Poszukuje wzoru najlepszej organizacji państwowej. Współcześnie filozofia krytycznie ocenia państwo. Michael Fouchou mówi, że państwo jest najokrutniejszy z potworów (podążając za myślą Nietschego)
14.Pojęcie państwa w naukach prawnych.
Nauka o państwie jest gałęzią nauk prawnych. Wg nich państwo jest podmiotem prawa i porządkiem prawa. Wg opracowania Winczorka i Staweckiego istotne spory toczą się wokół objęcia zakresem nauk prawnych problematyki państwa. Spotykamy tu różne stanowiska, od zwolenników nauki, (teorii) państwa i prawa, zdaniem których prawo jest przejawem istnienia państwa i nie sposób prawa wyjaśnić bez analizowania go w ścisłym związku z państwem., aż po autorów, którzy kwestionują nierozerwalność państwa i prawa twierdząc, że problemy państwa stanowią przedmiot socjologii polityki bądź politologii, ale nie nauk prawnych. W tej kwestii najbardziej uzasadnione wydaje się jednak umiarkowane stanowisko. Pewne zagadnienia dotyczące państwa, zwłaszcza sposobu jego organizacji i zasad działania poszczególnych organów władzy publicznej, powinny być uznawane za przedmiot nauk prawnych. We współczesnym świecie występuje bowiem nadal silny związek między strukturą państwową a prawem obowiązującym. Przyjęcie takiego wniosku nie powinno jednak prowadzić do wniosku, że o prawie można mówić wyłącznie w związku z państwem, a o państwie nie można w żadnym razie mówić odrywając się od rozważań nad prawem.
15.Pojęcie państwa w nauce o polityce.
Nauka o polityce jest nauką interdyscyplinarną; rozwinęła się po I WŚ ; zaczęła tłumaczyć politykę jako systemowy układ.
...
ism5