1985-12 - Czołgi pod Mokrą.pdf - Żółty Tygrys Part I - Torentos.pl

Stanisław Pokorny

CZOŁGI POD MOKRĄ

Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej

Warszawa 1985

Okładkę projektował: Witold Chmielewski

Redaktor: Wanda Włoszczak

Redaktor techniczny: Grażyna Woźniak

Pierwsze bojowe zadanie

W powietrzu panowała złowroga cisza jak przed burzą. Pod wiejską szkołę w Brzeźnicy Nowej zajechał

wojskowy motocykl. Z kosza wyszedł młody kapitan.

— Ukryjcie motor pod drzewami i czekajcie na mój powrót — rzucił kierowcy.

— Tak jest, panie kapitanie!

Od piaszczystego traktu do szkolnego budynku przypominającegodworek prowadziła wysadzanabzami

alejka.

— Pan kapitan do kogo? — zapytał stojący w furtce żandarm.

— Od „Adama” do pułkownika Filipowicza — wyjaśnił kapitan, okazując jednocześnie legitymację.

— Proszę — odpowiedział żandarm salutując.

„Adam” to kryptonim dowódcy armii „Łódź”, natomiast pułkownik dyplomowany Julian Filipowicz był

dowódcą Wołyńskiej Brygady Kawalerii.

Brygadę zmobilizowano w trybie alarmowym w połowie sierpnia na dalekim żyznym Wołyniu, skąd

transportami kolejowymi przybyła w dniach od 16 do 17 sierpnia do Radomska. Po wyładowaniu 19 pułku

ułanów podpułkownika Józefa Pętkowskiego, 21 pułk ułanów Kazimierza de Rostwo-Suskiego, 2 pułk

strzelców konnych podpułkownika Józefa Mularczyka i 2 dywizjon artylerii konnej podpułkownika Jana

Kamińskiego przemaszerowały w rejon Brzeźnicy Nowej, zajmując kwatery w pobliskich wioskach.

Do jednostek wchodzących etatowo w skład brygady w okresie pokojowym doszły jednostki

przewidziane w etatach wojennych. Były to: 21 dywizjon pancerny, zmobilizowany przez 12 batalion

pancerny w Łucku, w składzie: szwadron czołgów rozpoznawczych TKS – dowódca porucznik Marian

Kozieracki, szwadron samochodów pancernych wz. 34 – dowódca kapitan Józef Żymierski. Dywizjonem

dowodził major Stanisław Gliński. Czołgi rozpoznawcze TKS , zwane popularnie tankietkami, miały słabe

opancerzenie, a jedynym ich uzbrojeniem był karabin maszynowy. Nie przedstawiały dużej siły

uderzeniowej i mogły być używane wyłącznie do celów rozpoznawczych. Wartość bojowa samochodów

pancernych wz. 34 była niewielka.

Jedenasty batalion strzelców podpułkownika Władysława Warchoła zmobilizowano w 13 dywizji

piechoty. Ten batalion miał wzmacniać siłę uderzeniową Wołyńskiej Brygady Kawalerii. Jego wyposażenie

było gorsze niż normalnych batalionów piechoty.

Obie te jednostki przybyły do Radomska kilka dni później. Wszyscy czuli wtedy, że musi coś nastąpić,

że nie będą to zwykłe manewry. Pułkownik Filipowicz meldując się u generała Rómlla dowiedział się, że

oczekują go ważne i trudne zadania. Brygada została wznocniona 12 pułkiem ułanów podpułkownika

Andrzeja Kuczka z Kresowej Brygady Kawalerii, 4 batalionem piechoty z 84 pułku strzelców poleskich

majora Wacława Sokola oraz 53 pociągiem pancernym kapitana Mieczysława Malinowkiego.

Gdyby nie artyleria, zresztą mała liczebnie, można byłoby ją uważać za słabą dwubrygadową dywizję

artylerii.

Rozkaz przywieziony ze sztabu armii wskazywał, że sytuacja jest niezwykła.

Pułkownik Filipowicz przebywał w jednej ze szkolnych klas, zamienionej teraz na kwaterę dowódcy

brygady. Unosił się tu charakterystyczny zapach pyłochłonu. Na białej ścianie wisiał orzeł i portrety

dostojników państwowych, a na czarnej szkolnej tablicy widniało wypisane kulfonami i nie starte: „Witajcie

wakacje”.

Kapitan podał pułkownikowi kilkustronicowy rozkaz. Dowódca brugady rozłożył go i czytał w

milczeniu.

— Ogólny rozkaz operacyjny numer jeden — powiedział półszeptem jakby do siebie.

Czytał długo i uważnie, analizując każde słowo. Skończył, wygładził maszynopis i wręczając szefowi

sztabu, majorowi Wilhelmowi Lewickiemu, powiedział:

— To już jakby wojna, panie majorze. Czasu mało, wszystkim się śpieszy.

Najbardziej interesujący obu sztabowych oficerów punkt rozkazu „Zadania wielkich jednostek:

Wołyńska Brygada Kawalerii”, brzmiał: „Wysunąć się do rejonu Miedzno—Ostrowy i być w gotowości do

stawienia oporu na skraju lasów północ Kłobuck, wschód Łobodno. Pod naporem bardzo przeważających sił

nieprzyjaciela walczyć wstrzymująco w kierunku na Brzeźnica Nowa. Przewidzieć możliwość wykonania

zwrotu zaczepnego w kierunku Działoszyn z 30 DP na Kłobuck (baon Obrony Narodowej). Czas wyruszenia

obliczyć tak, by siły główne osiągnęły rejon przeznaczenia do godziny 24.00 31 sierpnia br. Rozpoznanie

prowadzić w swoich pasach do granicy państwa”.

Dalej, w punkcie 6 tegoż rozkazu: „WBK nawiąże łączność ze strażnicą graniczną na swym przedpolu

wprost na Krzepice i za pośrednictwem oddziałów 7 DP”.

Na wykonanie rozkazu operacyjnego dowódcy armii czasu było już niewiele. Szef sztabu brygady w

godzinach popołudniowych 30 sierpnia zarządził odprawę dowódców pułków i samodzielnych oddziałów, na

której pułkownik Filipowicz miał podać zadanie, myśl przewodnią i zamiar. Dowództwo Wołyńskiej

Brygady Kawalerii przeniosło się do miejscowości Ostrowy.

Dalej rozkazy popłynęły w dół do dowódców szwadronów, kompanii i baterii.

Trzecia bateria przygotowuje się do walki

W tym czasie byłem oficerem ogniowym 3 baterii 2 daku w stopniu porucznika. Baterią dowodził

porucznik Kazimierz Wakalski, a plutonami podlegającymi bezpośrednio mnie: podporucznik Wiktor

Bagiński i plutonowy podchorąży rezerwy Zdzisław Pourbaix. Zakwaterowaliśmy we wsi Barbarówka.

Przez kilka dni wykonywaliśmy coś, co można by nazwać ostatnim szlifem. Jeszcze w Dubnie dla

uzupełnienia stanów baterii otrzymaliśmy sporą liczbą powołanych do służby rezerwistów. W większości

byli to żołnierze zwolnieni do cywila niedawno — rok temu lub dwa lata. Po włożeniu mobilizacyjnych

mundurów z miejsca poczuli się żołnierzami i nie mieliśmy z nimi kłopotów. Gorzej było z końmi

zarekwirowanymi w wołyńskich wioskach i majątkach. Nie umiały chodzić w artyleryjskich zaprzęgach ani

też pod siodłem. A przecież w artylerii konnej były one jedynym środkiem transportu. One ciągnęły armaty i

jaszcze, na nich jeździła obsługa, zwiad i dowódy. „Musztrę cywilnych” koni zaczęliśmy jeszcze w Dubnie,

gdzie stał nasz dywizjon, a kontynuowaliśmy po przybyciu do Barbarówki. Poza tym należało dopasowywać

uprząż artyleryjską, by nie obcierała skóry nieprzywykłych do niej zaprzęgowych koni.

Do 30 sierpnia czynności te zostały zakończone i bateria przedstawiała pełną wartość bojową. Tego

dnia, jak zwykle przed wieczorem, porucznik Wakalski udał się na odprawę do dowódcy dywizjonu. Po

powrocie wezwał do siebie oficerów baterii.

— Proszę panów — zaczął służbowo — dowódca dywizjonu zarządził pogotowie marszowe. Przed

zachodem słońca nastąpi wymarsz w rejon Kłobucka.

Gotowość osiągnięto w tempie alarmowym. Jeszcze złota tarcza słoneczna nie schowała się za

horyzont, a na wiejskim szerokim trakcie stał 2 dak w długiej kolumnie. Na czele dowódca podpułkownik

Jan Kamiński ze zwiadem dywizjonowym: adiutant kapitan Józef Stojewski-Rybczyński, oficer zwiadowczy

porucznik Franciszek Morawski, oficer obserwacyjny podporucznik Andrzej Komornicki, oficer łączności

porucznik Mieczysław Ostrowski i oficer łącznikowy podporucznik Piotr Sumiński. Za zwiadem ustawiły się

baterie: „gniada” (od maści koni) kapitana Mieczysława Sokołowskiego, „kasztanów” kapitana Ryszarda

Kaweckiego i nasza, „kara”. Za dowódcą baterii stał zwiad z oficerem zwiadowczym, podchorążym

ogniomistrzem Tadeuszem Wójcickim. Kolumnę zamykali szef naszej baterii, starszy ogniomistrz Stanisław

Szymanik i podoficer zaprzęgowy plutonowy Pędziszewski.

Za nami kolumna amunicyjna dywizjonu pod dowództwem podporucznika Wacława Bielawskiego —

24 jaszcze i 50 wozów, 270 koni i tabor bagażowy. Za nim wozy sanitarne z lekarzem podporucznikiem

Stanisławem Postułą i lekarzem weterynarii kapitanem Rudolfem Kurczabem oraz oficerem broni

podporucznikiem Kazimierzem Andruszewskim.

Za nimi ustawiły się tabory bojowe i bagażowe. Dywizjon w pełnym składzie bojowym zobaczyłem

chyba pierwszy raz, a na pewno ostatni. Od następnego bowiem dnia ubywało ludzi, koni i sprzętu, a

uzupełnienie nie dochodziło. Jednostki wojskowe, które widywało się na przedwojennych defiladach i

świętach państwowych, nie przypominały tych na etacie wojennym. W artylerii konnej w czasie uroczystości

nosiliśmy rogatywki z czarnym otokiem, a na kołnierzach mundurów, podobnie jak w kawalerii, proporczyki

o barwach czarno-czerwonych. Dywizjon miał własny sztandar z pocztem trębaczy, a każda bateria

proporczyk. Tak występowaliśmy na defiladach w Dubnie przyjmowanych przez starostę, burmistrza miasta

i komendanta garnizonu podpułkownika Franciszka Kubickiego, dowódcę stacjonującego w tym garnizonie

43 pułku strzelców bajońskich. Teraz dywizjon nie miał tego umundurowania. Rogatywki zostały zastąpione

hełmami bojowymi francuskiego wzoru. Zniknęły barwne proporczyki na polowych mundurach. Fanfary

zostały w garnizonie, a sztandar 30 sierpnia podpułkownik Kamiński rozkazał wysłać do ośrodka

zapasowego w Zamościu. Niestety, w czasie wojennej zawieruchy zaginął i nie zdobi dzisiaj sali

sztandarowej Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie.

Dowódca dywizjonu podniósł w górę prawą rękę za nim kolejno dowódcy baterii. Oznaczało to:

— Uwaga!

Ręce energicznie opuszczano w dół, co oznaczało:

— Stępem marsz!

Od granicy dzieliła nas odległość około 50 km, a za nią stali Niemcy.

Szybko zapadła noc. Posuwaliśmy się wolno piaszczystymi drogami, mijając zaciemnione i uśpione

wioski. Gdy słońce już stało wysoko, padła od czoła komenda:

— Dowódcy baterii ze zwiadami naprzód!

Znaczyło to, że dowódca dywizjonu z dowódcami baterii udaje się w teren, aby wybrać stanowiska

ogniowe i punkty obserwacyjne. W tym czasie linia ogniowa dywizjonu, to jest działa i jaszcze, pod

dowództwem oficerów ogniowych, miały zająć stanowiska wyczekiwania. Zatrzymaliśmy się w małej

wiosce, gdzie było kilka nędznych chałup. O ukryciu w niej 12 dział, 36 jaszczy, wozów oraz setek koni nie

mogło być mowy. Najbliższy las znajdował się po wschodniej stronie toru kolejowego biegnącego do

Działoszyna, w odległości kilku kilometrów. Kłusem ruszyliśmy w jego kierunku. Po kilku minutach

zagłębiliśmy się we wnętrzu lasu, zostawiając na skraju łącznika, mającego wskazać drogę zwiadowcy

jadącemu do nas z rozkazami od dowódcy baterii.

Gdy wjeżdżaliśmy do lasu, na bardzo dużej wysokości, przemknął po niebie połyskujący w słońcu

samolot.

Zapach drzew, wilgoć i spokój dawały wszystkim upragniony odpoczynek, odprężenie nerwowe. Cisza,

głęboka cisza, która poprzedza zawsze jakieś wielkie wydarzenie, od czasu do czasu przerywana była

nagłym krzykiem ptaków, w którym wyczuwało się, a może tak nam się wydawało, nutę niepokoju.

Zatrzymałem baterię na leśnym dukcie i podałem komendę:

— Z koni! Popuścić popręgi.

Ludzie byli zmęczeni, ale na pełny odpoczynek nie mogłem zezwolić. Lada moment mógł przybyć

zwiadowca od dowódcy baterii. Szef baterii i podoficer zaprzęgowy rzucali krótkie rozkazy:

— Nie odchodzić daleko w las! Nie palić ognia!

— Podrzucić koniom siana!

Byłem wraz z dowódcami plutonów i podoficerami funkcyjnymi odpowiedzialny za to, co się dzieje u

nas na stanowisku wyczekiwania, ponieważ dowódca baterii znajdował się w przodzie – wybierał

stanowisko ogniowe i punkt obserwacyjny. Kanonierzy, korzystając z wolnej chwili, raczyli się kawałkami

wczorajszego chleba, zwanego popularnie komiśniakiem.

Na sąsiedniej przesiece zatrzymała się 1 bateria pod dowództwem oficera ogniowego podporucznika

Witolda Gedroycia z dowódcami plutonów: podporucznikiem Konstantym Campioni i podporucznikiem

Stanisławem Pollerem. Nieco dalej 2 bateria z oficerem ogniowym podporucznikiem Stefanem

Radzikowskim i dowódcami plutonów: podporucznikiem Kamilem Pourbaix i podporucznikiem Orłowskim.

Dzień był upalny. Unoszący się z drogi kurz osiadł grubą warstwą na ludziach i koniach. Gniade,

kasztany i kare pod warstwą kurzu stawały się bułane. Obsługa i jezdni wyglądali jak Mulaci, twarze

przybrały kolor popielaty, przecinany jedynie strużkami potu wyciekającego spod hełmów. Minęła godzina.

Nagle od strony przejazdu pod torem kolejowym usłyszano tętent galopujących koni. To przygnali

zwiadowcy przysłani od dowódców baterii do oficerów ogniowych z rozkazem zajęcia stanowisk.

— Mam zaprowadzić baterię na stanowisko! — zameldował kanonier ze zwiadu naszej baterii.

— Do koni! — rozkazałem — Podciągnąć popręgi!

Kanonierzy i podoficerowie sprawnie wykonali komendę. Chwilę odczekałem, po czym podałem:

— Przygotowanie do boju!

Kanonierzy obsługi rzucili się do dział. Zniknęły z luf i z zamków kaptury, ze skórzanych futerałów

wyciągnęli przyrządy celownicze. Bateria była gotowa do boju.

— Do wsiadania! Na koń! — rozkazałem.

Bardzo sprawnie i szybko kanonierzy znaleźli się w siodłach. Ruszyliśmy na razie stępa. Po wyjeździe z

przesieki dałem znak przejścia w kłus. Jeszcze kilometr jazdy leśnym traktem, potem minęliśmy przepust

pod torem kolejowym i wjechaliśmy na dużą polanę Mokra. Teren lekko wznosił się aż do drogi łączącej

Kłobuck z Działoszynem przez Zawady. Z lewej strony widać było wioskę Mokra III, na wprost znajdowała

się Mokra II i w prawo, w dole, w odległości około dwóch kilometrów, w dolinie, leżała Mokra I. Tę ostatnią

widzieliśmy wyraźnie na tle lasu. Na polanie rosły kępy krzaków i rzadko stojące wysokie drzewa.

Zabudowania kryły się w sadach okolonych płotami. Częściowe zadrzewienie terenu dawało możliwość

ukrycia się. Skręciliśmy w lewo. Tam, w rejonie leśniczówki, znajdowało się stanowisko ogniowe naszej

baterii.

Gdy byłem młodym kadetem, marzyłem o służbie w konnej artylerii. W wyobraźni przywoływałem w

pamięci postać generała Bema. Galopem zajeżdżałem na stanwisko ogniowe, by pod nieprzyjacielskim

ogniem odprzodkować armaty i plunąć kartaczami na wroga. Rzeczywistość okazała się zgoła inna,

nieromantyczna.

Na razie galopowaliśmy i nikt do nas nie strzelał. Zatrzymałem baterię przed leśniczówką.

— Tu jest stanowisko ogniowe — zameldował zwiadowca. — Kierunek dozoru: Brzezinki —

rozwidlenie dróg.

Wyciągnąłem mapę i porównałem ją z terenem. Po chwili byłem zorientowany.

— Gdzie znajduje się rejon punktów obserwacyjnych? — zapytałem zwiadowcy.

— Wieś Dąbrówka — odpowiedział.

— Dobrze. Możecie wracać na punkt obserwacyjny i zameldować, że bateria znajduje się na stanowisku

ogniowym.

Zwiadowca spiął konia ostrogami i ruszył w kierunku wsi Mokra III. Dałem rozkaz do odprzodkowania.

Plutonowy Pędziszewski zabrał przodki i odprowadził je za tor kolejowy. Będą tam stały do momentu, gdy

trzeba będzie zmienić stanowisko ogniowe. We wsi Mokra II ustawiała swe działa w sadzie gospodarza

Kocemby 1 bateria. Bardzo blisko nas, we wsi Mokra III, w obejściu gospodarza Sekuły, ustawiła się 2

bateria.

Przystąpiłem do wykonywania regulaminowych czynności przy zajmowaniu stanowiska ogniowego.

Czasu było sporo, nikt nas nie poganiał i nie strzelał. Zresztą robiło się te rzeczy automatycznie.

Wielokrotnie przerabialiśmy je na poligonie lub na placu ćwiczeń w garnizonie. Wraz z dowódcami

plutonów i działonowymi wybierałem stanowiska dla każdego działa. W baterii było ich cztery.

Wyprodukowane zostały w Petersburgu w Zakładach Putiłowskich pod nazwą armata wz. 02 na początku

naszego stulecia. Stanowiły podstawę uzbrojenia rosyjskiej artylerii lekkiej. Część z nich po przeróżnych

wojennych perypetiach znalazła się w arsenale odrodzonego państwa polskiego. Polska artyleria

przestawiała się wówczas na sprzęt francuski, w artylerii lekkiej znalazły się armaty wz. 97 o kalibrze 75

mm. Tymczasem armata 02 miała kaliber 3 cale. Ze względu na brak amunicji tego kalibru, trzycalówki

przez kilka lat stały nie wykorzystane w zbrojowniach. W roku 1926 metodą tzw. Koszulkowania

przekalibrowano je na 75 mm i nazwano „armata wz. 02/26”. Uzbrojono w nie baterie konne i plutony

artylerii piechoty. Lubiliśmy je – były szybkostrzelne, nie miały dużego rozrzutu, proste w obsłudze,

świetnie nadawały siędo szybkiej jazdy w terenie. Żartobliwie nazywaliśmy je „prawosławnymi”. A poza

tym, moim zdaniem, miały ładniejszą sylwetkę od francuskich siedemdziesiątekpiątek.

Armaty należało ustawiać w odstępach dwudziestometrowych tak, aby osie luf były równoległe. W

języku artyleryjskim nazywało się to snopem, a oś lufy pierwszego działa (prawego) musiała przechodzić

przez dozór, którym w tym wypadku było podane przez zwiadowcę skrzyżowanie dróg we wsi Brzezinki.

Wykonanie tych czynności umożliwiało prowadzenie pośredniego ognia, należało to do mnie jako oficera

ogniowego. Robiło się to za pomocą mapy, kątomierza bateryjnego i przyrządów celowniczych. Po

wyznaczeniu stanowiska dla dział obsługa zabrała się do wykonania działobitni. Tak się nazywały

wyrównane miejsca dla armat i jaszczy. Potem wtaczano na nie sprzęt maskując gałęziami, kawałkami

płotów lub siatkami maskowniczymi. W tym czasie dróżyna OPL przygotowywała stanowiska dla drugiego

naszego środka ogniowego – gniazd karabinów maszynowych typu Hotchkiss o kalibrze 8 mm. Do nich

jakoś nie mieliśmy zaufania. Strzelały wolno i zacinały się. Ich zadaniem poza OPL była bezpośrednia

obrona stanowisk baterii. Spodziewaliśmy się, że skuteczną obronę przeciwlotniczą zapewni nam nasze

lotnictwo myśliwskie. Hotchkissy ustawiało się na podstawach, wokół których obsługa kopała rów w

kształcie koła głębokości około pół metra. Pozwalało to na strzelanie do celów powietrznych i naziemnych.

Ledwo obsługa zamaskowała stanowiska, z punktu obserwacyjnego nadciągnęli telefoniści.

Linie telefoniczne były wówczas w armii polskiej podstawowym środkiem łączności na polu walki. W

baterii najważniejsza była tzw. linia ogniowa łącząca stanowiska ogniowe z punktem obserwacyjnym.

Bateria mogła strzelać tylko wtedy, gdy linia telefoniczna sprawnie działała. Uszkodzenie jej lub

wyeliminowanie uniemożliwiało prowadzenie pośredniego ognia. Bezpośrednią linię ogniową między

stanowiskami baterii a punktem obserwacyjnym budowali telefoniści bateryjni. Natomiast linię do centrali

telefonicznej wykonywali telefoniści z plutonu dywizjonowego. Zapewniała ona połączenie z dowódcą

dywizjonu i pozostałymi bateriami. Jeszcze raz sprawdziłem stan gotowości baterii, po czym połączyłem się

z naszym dowódcą.

— Tu porucznik Pokorny. Bateria gotowa.

— Dziękuję. Proszę wziąć mapę, objaśnię położenie na przedpolu.

— Tak jest! Słucham.

— Nasz dywizjon otrzymał jako główne zadanie wsparcie ogniowe dwudziestego pierwszego pułku

ułanów, zajmującego pozycje obronne po zachodniej stronie lasu Grodzisko i wejścia na polanę wsi Mokra

jeden, dwa, trzy, oraz czwartego batalionu osiemdziesiątego czwartego pułku strzelców poleskich, który ma

zająć pozycje w lewo od dwudziestego pierwszego pułku ułanów do miejscowości Brody-Malina.

Trzy baterie na mniej więcej dwa bataliony (pułk kawalerii po spieszeniu przedstawiał wartość

batalionu piechoty) to nie jest mało — pomyślałem. Ale co z resztą brygady?

Dowódca baterii odgadł moją myśl, bo ciągnął dalej:

— Dziewiętnasty pułk ułanów organizuje obronę na prawym skrzydle brygady w rejonie

1985-12 - Czołgi pod Mokrą.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: