MINISTRA GOSPODARKI I PRACY1)
z dnia 8 grudnia 2004 r.
w sprawie klasyfikacji zawodów i specjalności dla potrzeb rynku pracy oraz zakresu jej stosowania
(Dz. U. Nr 265, poz. 2644)
Na podstawie art. 36 ust. 8 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. Nr 99, poz. 1001) zarządza się, co następuje:
§ 1. Określa się klasyfikację zawodów i specjalności dla potrzeb rynku pracy, zwaną dalej "klasyfikacją", stanowiącą załącznik do rozporządzenia.
§ 2. Klasyfikacja służy ujednoliceniu nazewnictwa zawodów i specjalności występujących na rynku pracy oraz racjonalnemu planowaniu obsługi rynku pracy i określaniu jego struktury zawodowej. Klasyfikacja jest stosowana w szczególności w zakresie:
1) pośrednictwa pracy i poradnictwa zawodowego;
2) szkolenia zawodowego;
3) gromadzenia danych do określania polityki zatrudnienia, kształcenia i szkolenia zawodowego;
4) prowadzenia badań, analiz, prognoz i innych opracowań dotyczących rynku pracy.
§ 3. Rozporządzenie wchodzi w życie z dniem 1 stycznia 2005 r.2)
________
1) Minister Gospodarki i Pracy kieruje działem administracji rządowej - praca, na podstawie § 1 ust. 2 pkt 2 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 11 czerwca 2004 r. w sprawie szczegółowego zakresu działania Ministra Gospodarki i Pracy (Dz. U. Nr 134, poz. 1428).
2) Z dniem wejścia w życie niniejszego rozporządzenia traci moc rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 10 grudnia 2002 r. w sprawie klasyfikacji zawodów i specjalności dla potrzeb rynku pracy oraz zakresu jej stosowania (Dz. U. Nr 222, poz. 1868) zachowane w mocy na podstawie art. 149 ust. 1 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. Nr 99, poz. 1001).
ZAŁĄCZNIK
KLASYFIKACJA ZAWODÓW I SPECJALNOŚCI
Klasyfikacja jest pięciopoziomowym, hierarchicznie usystematyzowanym zbiorem zawodów i specjalności występujących na rynku pracy. Grupuje poszczególne zawody (specjalności) w coraz bardziej zagregowane grupy oraz ustala ich symbole i nazwy.
Klasyfikacja została opracowana na podstawie Międzynarodowego Standardu Klasyfikacji Zawodów ISCO-88, przyjętego na XIV Międzynarodowej Konferencji Statystyków Pracy w Genewie w 1987 r. oraz jego nowej edycji z 1994 r., tzw. ISCO-88 (COM), dostosowanej do potrzeb Unii Europejskiej. Zasadniczy układ klasyfikacji, kryteria klasyfikacyjne oraz system kodowy przyjęto zgodnie z tymi standardami.
Struktura klasyfikacji oparta jest na systemie pojęć, z których najważniejsze to: zawód, specjalność, umiejętności oraz kwalifikacje zawodowe.
Zawód zdefiniowany został jako zbiór zadań (zespół czynności) wyodrębnionych w wyniku społecznego podziału pracy, wykonywanych stale lub z niewielkimi zmianami przez poszczególne osoby i wymagających odpowiednich kwalifikacji (wiedzy i umiejętności), zdobytych w wyniku kształcenia lub praktyki. Wykonywanie zawodu stanowi źródło dochodów.
Zawód może dzielić się na specjalności. Specjalność jest wynikiem podziału pracy w ramach zawodu, zawiera część czynności o podobnym charakterze (związanych z wykonywaną funkcją lub przedmiotem pracy), wymagających pogłębionej lub dodatkowej wiedzy i umiejętności, zdobytych w wyniku dodatkowego szkolenia lub praktyki.
Umiejętność określono jako sprawdzoną możliwość wykonania odpowiedniej klasy zadań w ramach zawodu (specjalności), natomiast przez kwalifikacje zawodowe rozumiane są układy wiedzy i umiejętności wymagane do realizacji składowych zadań zawodowych.
Dla celów klasyfikacji istotne są dwa aspekty kwalifikacji: poziom i specjalizacja. Poziom kwalifikacji potraktowano jako funkcję kompleksowości i zakresu umiejętności (kompleksowość umiejętności traktując jako czynnik ważniejszy), wynikających ze złożoności oraz zakresu zadań i obowiązków. Specjalizację kwalifikacji zdefiniowano natomiast przez rodzaj koniecznej wiedzy czy umiejętność posługiwania się określonymi urządzeniami i narzędziami lub przez rodzaj stosowanych materiałów czy produkowanych wyrobów albo rodzaj świadczonych usług.
W klasyfikacji, podobnie jak w ISCO-88 i ISCO-88 (COM), uwzględniono cztery szerokie poziomy kwalifikacji, które zdefiniowano w odniesieniu do poziomów wykształcenia określonych w Międzynarodowej Klasyfikacji Standardów Edukacyjnych (ISCED 97), przyjętej na 29 sesji UNESCO w 1997 r. Nie oznacza to, że kwalifikacje można uzyskać tylko w ramach systemu szkolnego. Kwalifikacje mogą być i często są nabywane w ramach systemu kursowego lub poprzez praktykę. Decydującym czynnikiem dla określenia, jak dany zawód powinien być sklasyfikowany, są wymagane kwalifikacje niezbędne do wykonania zadań i obowiązków, a nie sposób, w jaki te kwalifikacje są osiągane. Jednak przyjęte definicje mają zastosowanie, gdy niezbędne kwalifikacje zawodowe są nabywane poprzez formalne wykształcenie lub szkolenie:
1) pierwszy poziom kwalifikacji (oznaczający kwalifikacje elementarne) - odniesiono do pierwszego poziomu wykształcenia ISCED, uzyskiwanego w szkole podstawowej;
2) drugi poziom kwalifikacji - odniesiono do drugiego poziomu wykształcenia ISCED, uzyskiwanego w gimnazjum, oraz do trzeciego poziomu wykształcenia ISCED, uzyskiwanego w liceum ogólnokształcącym, liceum profilowanym i zasadniczej szkole zawodowej;
3) trzeci poziom kwalifikacji - odniesiono do czwartego poziomu wykształcenia ISCED, uzyskiwanego w szkole policealnej, oraz do trzeciego poziomu wykształcenia ISCED, uzyskiwanego w technikum;
4) czwarty poziom kwalifikacji - odniesiono do piątego poziomu wykształcenia ISCED, uzyskiwanego na studiach wyższych zawodowych, studiach magisterskich i studiach podyplomowych, oraz do szóstego poziomu wykształcenia ISCED, uzyskiwanego na studiach doktoranckich.
Struktura klasyfikacji jest wynikiem grupowania zawodów na podstawie podobieństwa kwalifikacji zawodowych wymaganych dla realizacji zadań danego zawodu (specjalności), z uwzględnieniem obydwu aspektów kwalifikacji, tj. ich poziomu i specjalizacji. Wymienione kryteria posłużyły grupowaniu poszczególnych zawodów i specjalności w grupy elementarne, a te z kolei w bardziej zagregowane grupy średnie, duże i wielkie.
W efekcie struktura klasyfikacji obejmuje: 10 grup wielkich, 30 grup dużych (jako wewnętrzny podział grup wielkich), 116 grup średnich (jako wewnętrzny podział grup dużych) i 392 grupy elementarne (jako wewnętrzny podział grup średnich), przy czym grupy elementarne obejmują 1.707 zawodów i specjalności.
Osiem z dziesięciu grup wielkich (grupy od 2 do 9) wymaga kwalifikacji zaliczonych do czterech wyżej zdefiniowanych poziomów. Poziomu kwalifikacji nie określono w przypadku grup wielkich 1 i 10. Dla grupy 1 jako kryterium grupowania zastosowano "funkcję tworzenia polityki i prawa oraz zarządzania", zaś dla grupy 10 "obowiązki wojskowe".
Strukturę grup wielkich klasyfikacji w powiązaniu z poziomami kwalifikacji przedstawiono w Tabeli 1.
Tabela 1. Struktura grup wielkich klasyfikacji i poziomy kwalifikacji
.------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------.
| | | Liczba grup w ramach grupy wielkiej | Liczba | Poziom |
| Lp. | Nazwa grupy wielkiej | | zawodów | kwalifikacji |
| | | | i specjalności | |
| | |-------------------------------------------| | |
| | | dużych | średnich | elementarnych | | |
|------.--------------------------------------------------.-----------.------------.------------------.------------------.-----------------|
| 1 | Przedstawiciele władz publicznych, wyżsi | 3 | 6 | 33 | 43 | - |
| | urzędnicy i kierownicy | | | | | |
| 2 | Specjaliści | 4 | 20 | 65 | 440 | 4 |
| 3 | Technicy i inny średni personel | 4 | 17 | 69 | 313 | 3 |
| 4 | Pracownicy biurowi | 2 | 7 | 20 | 51 | 2 lub 3 |
| 5 | Pracownicy usług osobistych i sprzedawcy | 2 | 7 | 21 | 77 | 2 lub 3 |
| 6 | Rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy | 4 | 8 | 13 | 40 | 2 |
| 7 | Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy | 4 | 17 | 74 | 318 | 2 |
| 8 | Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń | 3 | 20 | 72 | 338 | 2 |
| 9 | Pracownicy przy pracach prostych | 3 | 10 | 21 | 83 | 1 |
| 10 | Siły zbrojne | 1 | 4 | 4 | 4 | - |
|---------------------------------------------------------.-----------.------------.------------------.------------------.-----------------|
| RAZEM | 30 | 116 | 392 | 1.707 | |
Kolejne, coraz bardziej szczegółowe podziały na grupy duże, średnie i elementarne dokonywane są na podstawie coraz to większej specjalizacji kwalifikacji, związanej - jak wspomniano wcześniej - z rodzajem wymaganej wiedzy, stosowanych narzędzi i maszyn czy materiałów oraz produkowanych dóbr i usług.
Wszystkie pozycje klasyfikacyjne opatrzone zostały symbolem cyfrowym (kodem). Grupy wielkie oznaczono symbolem jednocyfrowym, grupy duże - dwucyfrowym, grupy średnie - trzycyfrowym, a elementarne - czterocyfrowym. Poszczególnym zawodom i specjalnościom przyporządkowano kod sześciocyfrowy.
Przyjęty w klasyfikacji schemat symboliki przedstawia się następująco:
schemat
Część zawodów ujętych w grupach wielkich od 3 do 8 oraz jeden zawód z grupy 9 wyróżniono gwiazdką, co oznacza, że dany zawód objęty jest kształceniem w systemie szkolnym. W większości przypadków zawody te są całkowicie zbieżne z zawodami objętymi klasyfikacją zawodów szkolnictwa zawodowego. W niektórych przypadkach występuje różnica w nazwie zawodu lub zawód szkolny jest tak szeroki, że swym zakresem obejmuje całe grupy elementarne czy nawet średnie wyodrębnione w niniejszej klasyfikacji. W tych przypadkach podano w nawiasie odpowiednie wyjaśnienie.
Poszczególne grupy wielkie zawodów można scharakteryzować następująco:
1. Przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy i kierownicy
Grupa ta obejmuje zawody, w których podstawowymi zadaniami są: planowanie, określanie i realizowanie podstawowych celów i kierunków polityki państwa, formułowanie przepisów prawnych oraz kierowanie działalnością jednostek administracji publicznej, a także sprawowanie funkcji zarządzania w przedsiębiorstwach lub ich wewnętrznych jednostkach organizacyjnych.
2. Specjaliści
Grupa ta obejmuje zawody wymagające posiadania wysokiego poziomu wiedzy zawodowej, umiejętności oraz doświadczenia w zakresie nauk technicznych, przyrodniczych, społecznych, humanistycznych i pokrewnych. Ich głównymi zadaniami są: wdrażanie do praktyki koncepcji i teorii naukowych lub artystycznych, powiększanie dotychczasowego stanu wiedzy poprzez badania i twórczość oraz systematyczne nauczanie w tym zakresie.
3. Technicy i inny średni personel
Grupa ta obejmuje zawody wymagające wiedzy, umiejętności i doświadczenia niezbędnych do wykonywania głównie prac technicznych i podobnych, związanych z badaniem i stosowaniem naukowych oraz artystycznych koncepcji i metod działania.
4. Pracownicy biurowi
Grupa ta obejmuje zawody wymagające wiedzy, umiejętności i doświadczenia niezbędnych do zapisywania, organizowania, przechowywania i wyszukiwania informacji, obliczania danych liczbowych, finansowych i statystycznych oraz wykonywania obowiązków wobec klientów, szczególnie związanych z operacjami pieniężnymi, organizowaniem podróży, informacjami i spotkaniami w zakresie biznesu.
5. Pracownicy usług osobistych i sprzedawcy
Grupa ta obejmuje zawody wymagające wiedzy, umiejętności i doświadczenia, które są niezbędne do świadczenia usług ochrony, usług osobistych związanych m.in. z podróżą, prowadzeniem gospodarstwa, dostarczaniem żywności, opieką osobistą oraz do sprzedawania i demonstrowania towarów w sklepach hurtowych czy detalicznych.
6. Rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy
Grupa ta obejmuje zawody wymagające wiedzy, umiejętności i doświadczenia niezbędnych do uprawy i zbioru ziemiopłodów, zbierania owoców lub roślin dziko rosnących, uprawy i eksploatacji lasów, chowu i hodowli zwierząt, połowów lub hodowli ryb.
7. Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy
Grupa ta obejmuje zawody wymagające wiedzy, umiejętności i doświadczenia niezbędnych do uzyskiwania i obróbki surowców, wytwarzania i naprawy towarów oraz budowy, konserwacji i naprawy dróg, konstrukcji i maszyn. Główne zadania wymagają znajomości i zrozumienia charakteru pracy, stosowanych materiałów, maszyn i wytwarzanych produktów.
8. Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń
Grupa ta obejmuje zawody wymagające wiedzy, umiejętności i doświadczenia niezbędnych do prowadzenia pojazdów i innego sprzętu ruchomego, nadzorowania, kontroli i obserwacji pracy maszyn i urządzeń przemysłowych na miejscu lub przy pomocy zdalnego sterowania oraz do montowania produktów z komponentów według ścisłych norm i metod. Wykonywanie zadań wymaga głównie posiadania wiedzy i zrozumienia zasad funkcjonowania obsługiwanych urządzeń.
9. Pracownicy przy pracach prostych
Grupa ta obejmuje zawody, które wymagają niskich lub podstawowych umiejętności i niewielkiej wiedzy teoretycznej niezbędnych do wykonywania przeważnie prostych i rutynowych prac. Praca wykonywana jest przy zastosowaniu prostych narzędzi ręcznych i przy ograniczonej własnej inicjatywie i ocenie. W niektórych przypadkach wymaga pewnego wysiłku fizycznego.
10. Siły zbrojne
W grupie tej klasyfikowani są żołnierze zawodowi służby stałej i kontraktowej oraz żołnierze zasadniczej i nadterminowej służby wojskowej.
Prawidłowe stosowanie klasyfikacji wymaga uwzględniania niżej podanych zasad.
W grupie wielkiej 1 zawody kierownicze klasyfikowane są z uwzględnieniem wielkości przedsiębiorstwa. Zgodnie z ISCO-88 (COM) kierownicy zakładów pracy, które zatrudniają 10 i więcej pracowników, klasyfikowani są w grupie 12 "Kierownicy dużych i średnich organizacji", zaś kierownicy zakładów pracy, które zatrudniają mniej niż 10 pracowników - w grupie 13 "Kierownicy małych przedsiębiorstw". Jako kierowników należy klasyfikować tylko tych pracowników, których zadania kierownicze przeważają nad zadaniami wymagającymi kwalifikacji ściśle naukowych, technicznych, medycznych czy prawniczych. Jeśli natomiast przeważają te ostatnie zadania, jak np. w przypadku ordynatora oddziału szpitalnego, głównego konstruktora czy technologa, pracownicy ci traktowani są jako specjaliści, którym powierzono odpowiednie stanowiska, i w związku z tym powinni być klasyfikowani w grupie wielkiej 2. Ponieważ klasyfikacja nie uwzględnia statusu zatrudnionych, więc również "pracujący właściciele" są klasyfikowani zależnie od tego, czy ich zadania i obowiązki są zasadniczo podobne do menedżera (kierownika) czy do pracownika wykonującego prace związane z podstawową działalnością przedsiębiorstwa. Tak więc osoby pracujące na własny rachunek, jako właściciele małych, często jednoosobowych zakładów usługowych: sklepów, piekarni, punktów krawieckich itp., powinni być klasyfikowani nie w grupie wielkiej 1, lecz jako sprzedawcy, piekarze czy krawcy.
Jeżeli zakres zadań pracowniczych jest szerszy niż zbiór zadań charakterystycznych dla zawodu określonego w klasyfikacji, należy stosować następujące zasady:
1) pracownicy naukowi, którzy jednocześnie są nauczycielami akademickimi, powinni być klasyfikowani jako nauczyciele szkół wyższych, a nie jako specjaliści w swojej dziedzinie;
2) w przypadkach, kiedy zadania pracownika wymagają wiedzy i umiejętności zdobywanych na różnych poziomach wykształcenia, jego zawód powinien być klasyfikowany zgodnie z zadaniami wymagającymi najwyższego poziomu, np. jeśli pracownik projektujący systemy komputerowe wykonuje również prace operatora wprowadzania danych, to pracownik ten powinien być klasyfikowany w grupie wielkiej 2 jako projektant systemów komputerowych;
3) w przypadkach, kiedy zadania pracownika są typowe dla kilku zawodów lub specjalności na tym samym poziomie kwalifikacji, jak np. w przypadku pracownika określanego jako tokarz-frezer, pracownik ten powinien być klasyfikowany w zawodzie o przeważającym zespole czynności, a więc jako tokarz lub jako frezer;
4) w przypadkach, kiedy zadania związane są z różnymi etapami procesu wytwarzania i dystrybucji produktów i usług, zadania związane z fazą produkcyjną powinny mieć priorytet nad zadaniami pochodnymi, związanymi ze sprzedażą i marketingiem czy transportem, np. pracownik, który piecze chleb i go sprzedaje, powinien być klasyfikowany jako piekarz, a nie jako sprzedawca.
Zawody ujęte w grupie wielkiej 7 "Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy" oraz w grupie wielkiej 8 "Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń" różnią się wymaganymi kwalifikacjami, wynikającymi z zastosowania w pracy różnych technologii. W grupie wielkiej 7 powinni być klasyfikowani ci robotnicy, których zadania wymagają znajomości i zrozumienia wszystkich faz procesów produkcji, stosowanych materiałów i narzędzi oraz właściwości i przeznaczenia produktu końcowego, niezależnie od tego, czy wykorzystywane w pracy maszyny i urządzenia są mniej lub bardziej skomplikowane. Natomiast w grupie wielkiej 8 powinni być klasyfikowani robotnicy obsługujący maszyny i urządzenia półautomatyczne, zmechanizowane linie produkcyjne, pracujący przy montażowych liniach z wymuszonym lub swobodnym taktem lub też nadzorujący zautomatyzowane linie czy urządzenia. Ich zadania wymagają głównie znajomości obsługi maszyn i urządzeń, reagowania na uszkodzenia maszyn oraz rozpoznawania i sygnalizowania lub usuwania wszelkich nieprawidłowości, zanim zdążą one w istotny sposób wpłynąć na proces produkcyjny. Takie podejście doprowadziło do występowania zawodu montera zarówno w grupie wielkiej 7, jak i 8. Grupa 7 obejmuje monterów pracujących przy montażu i naprawie maszyn, aparatów czy instalacji w przypadku, gdy dotyczy to montażu wstępnego lub ostatecznego wraz z regulacją całego wyrobu, w produkcji jednostkowej i małoseryjnej. Natomiast grupa 8 obejmuje monterów w produkcji wielkoseryjnej i masowej, kiedy to stosowanie instrukcji montażu ma charakter rutynowy.
Może zdarzyć się, że pracownik posiada wyższy bądź niższy poziom wykształcenia, niż to zakłada usytuowanie zawodu w grupie wielkiej. W takich przypadkach należy brać pod uwagę miejsce zawodu w klasyfikacji, a nie poziom wykształcenia osoby klasyfikowanej. Na przykład, zgodnie z wymaganiami kwalifikacyjnymi, nauczyciele wszystkich typów szkół i przedszkoli zostali sklasyfikowani w grupie drugiej jako specjaliści nauczania. Jeżeli nauczyciel nie posiada wyższego wykształcenia, także powinien być sklasyfikowany w grupie wielkiej 2, docelowo bowiem wszyscy nauczyciele powinni mieć wykształcenie wyższe. Wyjątek stanowią nauczyciele i instruktorzy praktycznej nauki zawodu, zakwalifikowani do grupy wielkiej 3, którzy na ogół nie mają wyższego wykształcenia i w docelowych koncepcjach nie wymaga się tego.
Innym przykładem będą zawody pielęgniarki i położnej. Wszystkie pielęgniarki i położne, niezależnie od poziomu wykształcenia, należy klasyfikować w grupie wielkiej 2 "Specjaliści". Wprawdzie obecnie duża grupa pielęgniarek i położnych zatrudnionych w służbie zdrowia posiada wykształcenie średnie, jednak jest to stan przejściowy, gdyż w wyniku transformacji systemu kształcenia w tych zawodach, tj. zaprzestania kształcenia w szkołach policealnych na rzecz kształcenia w wyższych szkołach zawodowych, z każdym rokiem będzie wzrastała liczba pielęgniarek i położnych z wykształceniem wyższym. Docelowo wymaganym wykształceniem będzie wykształcenie wyższe.
Zawody lub specjalności, których nie można przyporządkować do konkretnych pozycji ujętych w klasyfikacji, należy klasyfikować pod pozycją "...90 ... gdzie indziej niesklasyfikowani", znajdującą się na końcu większości grup elementarnych.
Dla uproszczenia przyjęto w klasyfikacji tradycyjne nazwy zawodów rodzaju męskiego, zaś nazwy rodzaju żeńskiego stosowano tylko w niektórych zawodach, wyraźnie zdominowanych przez kobiety. Nie powinno to mieć wpływu na klasyfikowanie pracowników do określonych zawodów.
STRUKTURA KLASYFIKACJI ZAWODÓW I SPECJALNOŚCI
1 PRZEDSTAWICIELE WŁADZ PUBLICZNYCH, WYŻSI URZĘDNICY I KIEROWNICY
11 PRZEDSTAWICIELE WŁADZ PUBLICZNYCH, WYŻSI URZĘDNICY, ZAWODOWI DZIAŁACZE
111 Przedstawiciele władz publicznych i wyżsi urzędnicy
1111 Przedstawiciele władz publicznych
111101 Parlamentarzysta
111102 Polityk
111103 Przedstawiciel władzy samorządowej
1112 Wyżsi urzędnicy
111201 Wyższy urzędnik państwowy
111202 Wyższy urzędnik samorządowy
112 Zawodowi działacze
1121 ...
ludwik72