WSTĘP
Jednostki Państwowej Straży Pożarnej na mocy ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 roku o „Państwowej Straży Pożarnej” realizują zadania z ratownictwa technicznego w tym m.in. wodnego. Od tego czasu powstało niewiele prac i opracowań tego trudnego zagadnienia a jeśli już są, są one pobieżne i nie w pełni przedstawiają prace strażaka- ratownika.
W swej pracy staraliśmy się z dostępnych nam źródeł wybrać i powiązać najważniejsze sprawy dotyczące jakże ważnego działania jednostek Straży Pożarnej na akwenach wodnych podczas trudnych warunkach atmosferycznych.
Nie jest to może podstawowa działalność Nas Strażaków, lecz akcje na i pod wodą są bardzo ciężkie. Trudności te nie wynikają z braku sprzętu, pod tym względem ostatnie lata przyniosły znaczną poprawę,, lecz na wskutek obciążeń psychofizycznych. Akcje na akwenach wodnych często trwają po kilka godzin, a działania i likwidacja np. skutków powodzi nawet i kilka dni.
I. RATOWNICTWO WODNE JAKO JEDNO Z ZADAŃ PAŃSTWOWEJ STRAŻY POŻARNEJ
Ratownictwo wodne stanowi integralną część systemu ratowniczego realizowanego ustawowo przez jednostki Państwowej Straży Pożarnej we współdziałaniu - w oparciu o odrębne porozumienia - z innymi podmiotami.
Do zadań wykonywanych przez jednostki ratownictwa wodnego należą w szczególności:
- oznakowanie i zabezpieczenie miejsc prowadzenia działań ratowniczych,
- poszukiwanie zatopionych ludzi i przedmiotów,
- wydobywanie topielców, środków transportu i przedmiotów,
- stawianie lub zdejmowanie zapór do ratownictwa chemiczno- ekologicznego środowiska wodnego,
- pobieranie próbek podłoża i wody,
- ocena lub usuwanie nagłych awarii urządzeń podwodnych i budowli hydrotechnicznych mających wpływ na bezpieczeństwo ludzi oraz środowiska wodnego,
- wodny transport poszkodowanych i ewakuacja ludzi, zwierząt oraz mienia podczas działań powodziowych,
- gaszenie pożarów obiektów i środków transportu na obszarach wodnych, do których niemożliwy lub ograniczony jest dostęp z lądu.
Początkowo działania z zakresu ratownictwa wodnego organizowane były przez nieliczne zespoły strażaków - płetwonurków PSP, jednak głównie działania prowadzone były w oparciu o siły Ochotniczych Straży Pożarnych, lokalnych klubów płetwonurków oraz nurków zawodowych.
Obowiązujące przepisy w zakresie działań podwodnych- zawarte w Zarządzeniu Przewodniczącego Głównego Komitetu Kultury Fizycznej i Sportu z dnia 29 czerwca 1985 r w sprawie uprawnienia płetwonurkowania / M.P. Nr 26 z 1985 r./ - okazały się niewystarczjące do pełnej rozbudowy tej dziedziny ratownictwa oraz nie gwarantowały właściwej organizacji ekip ratownictwa wodnego, ich wyposażenia, bezpieczeństwa i skuteczności prowadzenia prac podwodnych. Zatem w roku 1993 Komendant Główny Państwowej Straży Pożarnej wydał ,, Tymczasowe zasady prowadzenia prac podwodnych w działalności ratowniczej jednostek organizacyjnych Państwowej Straży Pożarnej” precyzując organizację i tryb postępowania w prowadzeniu działań ratowniczych i poszukiwawczych.
Stan ilościowy jednostek ratownictwa wodnego zwiększa się z roku na rok, zwiększa się także ilość zagrożeń na obszarach wodnych, wywołany zwłaszcza przez budowle hydrotechniczne oraz przemysłowe i komunalne urządzenia podwodne, a mające wpływ na lokalne bezpieczeństwo ludzi oraz środowisko, spowodował nowe wyzwanie w zaistniałym Krajowym Systemie Ratowniczo - Gaśniczym.
Ratownictwo wodne prowadzone przez jednostki ochrony przeciwpożarowej, a zwłaszcza przez Państwową Straż Pożarną, jako chyba jedyne w swych podstawowych założeniach nie ma elementu ratowania osób żywych. Ratownictwo na wodzie w celu ratowania życia prowadzą w kraju inne instytucje i organizacje typu:
· - Polskie Ratownictwo Okrętowe,- Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe,- jednostki policji wodnej,- angażowani na kąpieliskach ratownicy wodni,- załogi jednostek pływających,-osoby z otoczenia zagrożonych.
Ratowanie życia na wodzie wymaga natychmiastowej reakcji ratowniczej otoczenia i gdy jest ona spóźniona pozostaje już tylko poszukiwanie topielców. Oczywiście od każdych założeń są wyjątki. Ok. 1% ogólnie realizowanych przez straż pożarną akcji ratownictwa wodnego, dotyczy osób żywych. Na każde wezwania o zagrożeniu życia na wodzie natychmiast wyjeżdzają jednostki straży. W przypadku utonięcia człowieka najistotniejszy jest bowiem czas, w którym zostanie udzielona mu pomoc, a jednostki PSP specjalizujące się w ratownictwie wodnym nie zawsze zlokalizowane są w bliskim sąsiedztwie akwenów wodnych. Bywa też, że nie zawsze jednostki straży pożarnej są informowane o utonięciu bezpośrednio po wypadku. Powoduje to, że ich przybycie na miejsce zdarzenia jest spóźnione. Wówczas nie pozostaje nic innego, jak tylko rozpoczęcie poszukiwań ofiar utonięcia.
Okoliczności utonięć ludzi są różne
· - nieumiejętność pływania,-wchodzenie do akwenów w miejscach nierozpoznanych i nie przygotowanych do kąpieli,- kąpiel i korzystanie ze sprzętu pływającego pod wpływem alkoholu,- brawura i chęć popisania się swoimi umiejętnościami,- przewrócenia lub uszkodzenia sprzętu pływającego profesjonalnego i własnej konstrukcji,- wypadnięcie ze środków pływających- wjechania pojazdami lądowymi do wody,- wpadnięcie do studni, szamb, zbiorników, jaskiń i innych otworów ziemnych wypełnionych wodą,- występowanie objawów chorobowych (padaczka,zawał serca, skurcz mięśni, choroba umysłowa ),- uderzenie podczas skoku w przedmiot lub dno akwenu,- szok termiczny,- zaplątanie w sieci lub inne podobne niebezpieczne przedmioty,- uderzenie pioruna, silne wiatry, ulewy,- awarie sprzętu do nurkowania,- załamanie lodu,- pływanie na krach lodowych i nie przeznaczonych do tego przedmiotach,- brak widoczności i utrata orientacji lokalizacyjnej,- porażenie prądem elektrycznym, - samobójstwa,- niska temperatura wody,- zbrodnicze utopienie,- awarie urządzeń i budów hydrotechnicznych,- powodzie.
Przyczyny utonięć sprzętu i mienia:
- wypadki i katastrofy pojazdów komunikacyjnych,
- zderzenia i awarie środków pływających,
- zatarcie śladów kradzieży i zbrodni,
- chęć zniszczenia narzędzi służących do popełniania przestępstw,
- utrata wytrzymałości budowli wodnych i przybrzeżnych,
- awarie podwodnych urządzeń infrakstruktury komunalnej i innych,
- awarie urządzeń spiętrzających wodę.
II. DZIAŁANIA JEDNOSTEK RATOWNICTWA WODNEGO
1. Przygotowanie jednostek do akcji.
Przygotowanie jednostek do akcji pod wodą jest przedsięwzięciem złożonym, czasochłonnym i dość drogim. Aby rozpocząć działalność ratowniczą należy zarejestrować jednostkę w Polskim Towarzystwie Turystyczno - Krajoznawczym lub Lidze Obrony Kraju. Bardzo ważnym problemem jest dobór ludzi, którzy spełniać będą nie tylko wiele wymagań natury zdrowotnej, ale także psychofizycznych. Bardzo ważnym jest także posiadanie odpowiedniej klasy sprzętu do uprawiania pływania pod wodą oraz prowadzenia prac podwodnych. Dotyczy to także sprzętu niezbędnego do zapewnienia bezpieczeństwa osobistego osobom nurkującym.
Wyszkolenie płetwonurków obejmuje cztery stopnie zaawansowania, od których zależą uprawnienia dotyczące zarówno głębokości na którą można schodzić i rodzaju zabezpieczeń i nadzoru nad nurkiem.
Dobór odpowiednich ludzi do przeszkolenia podyktowany jest także tym, że:
- okres szkolenia jest bardzo długi, przy którym niewielki ruch osobowy może spowodować zniweczenie całego, paroletniego wysiłku szkoleniowego,- każdorazowe wejście nurka do wody wymaga jego każdorazowej pisemnej zgody, w której musi on stwierdzić swoją dobrą kondycję psychiczną i fizyczną, gdyż w przypadku jakiegokolwiek zaburzenia typu katar, ból głowy, przeziębienie czy stres, nurkowanie jest zabronione,- krótki okres przebywania nurka pod wodą, a w szczególności na średnich i dużych głębokościach, zakaz nurkowania więcej niż 2 razy dziennie, a co za tym idzie potrzeba przygotowania przy zdarzeniach bardziej złożonych większej ilości nurków,- zorganizowana musi być odpowiednia obsługa na powierzchni wody, obsługująca nurkujących i przeszkolona w tym zakresie.
Do nurkowania potrzebny jest odpowiedni sprzęt umożliwiający zanurzenie się człowieka, wykonanie przy pomocy odpowiedniej klasy narzędzi do prac podwodnych jak również sprzęt niezbędny do zapewnienia maksymalnego bezpieczeństwa osobom nurkującym. Do obsługi w/w sprzętu musi być także zapewnione odpowiednie zaplecze służące do konserwacji tego sprzętu. Do podstawowego sprzętu umożliwiającego prowadzenie prac ratowniczych pod wodą można zaliczyć:
- skafandry tzw,, mokre ”- skafandry tzw,, suche ”- bieliznę - automaty oddechowe- zestawy butlowe ze sprężonym powietrzem- maski, półmaski lub specjalne hełmy nurkowe - płetwy- buty nurkowe- pas balastowy- rurki oddechowe
Aby sprzęt używany przez nurka do działań ratowniczych pod wodą był sprawny i odpowiednio konserwowany musi być stworzona odpowiednia baza, w skład której wchodzić mogą:
- sprężarka spalinowa- sprężarka elektryczna- manometry kontrolne do kontroli stopnia napełniania butli powietrzem- zestaw narzędzi do konserwacji i bieżących napraw sprzętu nurkowego, pod warunkiem, iż napraw takich i konserwacji dokonywać będzie tylko osoba posiadające pełne uprawnienia do dokonywania tego typu czynności.
Aby móc prowadzić akcje ratownicze pod wodą należy posiadać przynajmniej taki sprzęt jak:
- boje- liny- echosondy- pompy- idrydyny tzn. poduszki powietrzne- spawarki- urządzenia do podwodnego cięcia
Wszelkie prace wykonane przez ratowników pod wodą muszą być zabezpieczone przez ekipę znajdującą się nad powierzchnią wody w dyspozycji powinny znajdować się:
- łódki sztywne- pontony pneumatyczne- silniki zaburtowe- resuscytatory- apteczki pierwszej pomocy przedmedycznej- noże nurkowe- latarki podwodne- zegarki wodoodporne- głębokościomierze- tabele rozprężenia- dekompresjomaty- kamizelki ratowniczo-wypornościowe- sprzęt łączności bezprzewodowej- uprzęże nurkowe
Prowadzenie podstawowych prac podwodnych.
Do podstawowych prac podwodnych wykonywanych przez jednostki ochrony przeciwpożarowej należy:
- poszukiwanie zatopionych ludzi i przedmiotów,- wydobywanie topielców i przedmiotów z dna,- stawianie lub zdejmowanie zapór dla ratownictwa chemiczno- ekologicznego,- naprawy i konserwacja obiektów i urządzeń hydrotechnicznych,- cięcie i spawanie materiałów,- pobieranie próbek podłoża i wody,- prowadzenie prac kontrolno - rozpoznawczych.
Metody poszukiwań podwodnych
W większości przypadków prace podwodne dotyczą poszukiwań lub muszą się od tej czynności rozpocząć. Stosowane metody poszukiwań podwodnych można podzielić na:
- metody techniczne z wykorzystaniem urządzeń,- metody nurkowe przy pomocy płetwonurków.
Metody techniczne poszukiwań.
Do metod technicznych zaliczamy:
- trałowanie,- hydrolokację,- telewizję podwodną.
Do trałowania niezbędny jest odpowiednio przygotowany sprzęt pływający oraz trał denny w postaci siatki. Metoda ta może być stosowana przy równym, piaszczystym dnie na niewielkich głębokościach. Szerokość trału i głębokość zanurzenia warunkuje moc silników użytych środków pływających. Nie może być stosowana przy dużej roślinności i trwałych przeszkodach na dnie. Hydrolokacja jest metodą najbardziej efektywną, stosowane są echosondy ( wysyłane są fale ultradźwiękowe, które po odbiciu od dna powracają i na rejestratorze pokazują kształt dna ). Każda wykryta nierówność może być poszukiwanym obiektem. Przeszkodą w stosowaniu tej metody jest zanieczyszczenie wody i mała jej przejrzystość. W obu wymienionych metodach po stwierdzeniu lokalizacji obiektu pod woda płetwonurek wykonuje zanurzenie identyfikując obiekt.
Użycie specjalnych kamer telewizji podwodnej jest metodą kosztowną, a jedyną przeszkodą użycia jej jest zbyt mała przejrzystość wody, a tym samym brak pola widzenia samej kamery.
Metody poszukiwań nurkowych
Poszukiwania metodami nurkowymi charakteryzują się następującymi cechami:
- nurek jest w stanie znaleźć przedmiot, gdy go zobaczy,
- nurek bez widocznych linii lub stałych orientacyjnych punktów nie jest w stanie poruszać się dokładnie w wyznaczonym obszarze poszukiwan,- nurek po odejściu od znalezionego obiektu nie jest w stanie określić miejsca, a nawet kierunku znajdowania się obiektu. Przygotowanie akwenu do poszukiwań ( podziały na sektory, za pomocą boi i lin kierunkowych rozciągniętych na dnie akwenu ) jest bardzo kłopotliwe i wymaga dużych nakładów pracy i dużej ilości sprzętu.
Najczęściej stosowanymi w praktyce technikami poszukiwań dna są:
- metoda wahadłowa - polegająca na przesuwaniu przez nurków liny prostopadłej do liny kierunkowej o odległość mniejszą niż widoczność w wodzie i penetrowaniu dna wzdłuż liny.
- metoda poszukiwań polami - polega na ułożeniu na dnie gęstej sieci lin wygradzających wąskie pola, które może penetrować płynący nurek.
- metoda cyrkulacyjna - polega na ustawianiu siatki boi ustawionych na ciężarkach opustowych, wokół których płetwonurek zatacza na linie dystansowej zamknięte kręgi. Długość liny dystansowej nie może przekraczać 15 m.
Metoda cyrkulacyjna stosowana jest zwykle na małych akwenach i w sytuacjach, gdzie udaje się dość precyzyjnie zlokalizować miejsce zatopienia obiektu lub gdy występują trudne warunki nurkowania ( duża głębokość, mała widoczność, ciemności, silny prąd wody ). Jest ona szczególnie przydatna do poszukiwań przedmiotów odstających od dna, o które może zaczepić lina dystansowa.
Wszelkie prace podwodne powinny być wykonywane z asekuracją
prowadzoną przez partnera!
Ważne jest też opracowanie systemu znaków i gestów do wzajemnego porozumienia się pod wodą przez płetwonurków.
Do urządzeń sygnałowych stosowanych w nurkowaniu i pracach prowadzonych nad i pod wodą zaliczamy: tabliczkę do pisania pod wodą, gwizdek, pływaki dymne, rakiety spadachronowe, flagi, boje.
Podnoszenie obiektów z dna akwenów wodnych.
Techniki podnoszenia obiektów z dna dzielą się na dwa rodzaje:
a) za pomocą dźwigów pływających oraz dźwigów samojezdnych i dźwigów portowych,
b) za pomocą uzyskania dodatniej pływalności wydobywanego przedmiotu.
Wykorzystanie dźwigów jest metodą skuteczną. Jednak jest zależna od niewielkiej odległości zatopionego obiektu od miejsca ustawienia dźwigu. Wyjątek stanowią dźwigi pływające, ale ograniczeniem jest niewielka ilość takich dźwigów.
Dodatnią pływalność uzyskuje się za pomoca pontonów miękkich (irydyn ) zbiorników sztywnych oraz odtwarzania utraconej pływalności. Irydyny - to miękkie pojemniki o kształcie balonu ( poduszki ), w dolnej części wyposażone w uprząż do mocowania podnoszonego ciężaru. Po zanurzeniu i zamocowniu wypełnia się go powietrzem.
Do operacji podnoszenia można także używać pneumatycznych poduszek podnoszących stosowanych na codzień w ratownictwie drogowym. Podstawową wadą tych metod jest, że wydobywany przedmiot praktycznie znajduje się pod wodą wisząc pod pływającymi na powierzchni pływakami i irydynami.
W dalszym etapie należy doholować do brzegu pływający przedmiot i użyć wciągarek lub żurawi samojezdnych.
Prace przy urządzeniach hydrotechnicznych.
Najczęściej wykonywane prace polegają na oczyszczeniu punktów czerpania wody ( sit, przepompowni, smoków pomp i kanałów ), mechanizmów i kanałów śluz rzecznych oraz sit i kanałów elektrowni, stopni wodnych.
Oczyszczenie polega na odmuleniu i usunięciu zanieczyszczeń i konarów drzew naniesionych przez rzekę lub strumień pobieranej wody.
Najprościej można to wykonać dwoma sposobami:
- oczyszczając pomieszczenia pod woda,
- jeśli istnieje możliwośc odciąć dopływ wody przez zamknięcie grodzi lub zatkanie dopływu i wypompowanie wody.
W obu przypadkach wykonuje to ekipa płetwonurków w składzie minimum trzyosobowym. Zabezpieczenie sprzętowe powinno zawierać: motopompa, sprężarka powietrzna, liny, rozpieraki mechaniczne i hydrauliczne, wyciągarki, kilofy, łopaty. W zależności od rodzaju awarii i możliwości technicznych obiektu hydrotechniczego określa się sposób wykonania pracy i zabezpieczenie sprzętowe. Rozpoznanie przeprowadza płetwonurek na miejscu. Podczas prac przy urządzeniach hydrotechnicznych na rzekach lub jeziorach, w których występuje różnica poziomów lustra wody po obu stronach obiektu, należy zwrócić uwagę na możliwość przyssania płetwonurka do krat i grodzi w sposób uniemożliwiający samodzielne uwolnienie się a nawet przetłoczenie go przez przeszkodę.
Prace podwodne wykonuje się całkowitej ciemności, tylko na wyczucie, najczęściej bez odpowiedniego punktu oparcia. Większość prac polega na wykonaniu ich najprostszymi metodami tj. wygarnięciu ręcznym (do koszy) zanieczyszczeń naniesionych przez strumień wody, odblokowaniu lub osadzeniu w gniazdach lub prowadnicach części mechanizmów, urządzeń hydrotechnicznych, przy pomocy łomów, rozpieraków lub wyciągarek ręcznych. Często praca polega na wymuszeniu przepływu wody w przeciwnym kierunku, celem usunięcia zamulenia.
Prace płetwonurków uzależnione są od bardzo wielu czynników zarówno zewnętrznych jak i wewnętrznych, występujących na danym akwenie wodnym.
Do takich warunków (składowych) pracy płetwonurków zaliczyć możemy :
Głębokość akwenu wodnego.
Do głębokości 8 metrów czas przebywania płetwonurka jest ograniczony tylko temperaturą wody i nie może wynosić więcej niż 4 godziny. Gdy nurkuje głębiej to powoduje to konieczność prowadzenia dekompresji przy wychodzeniu na powierzchnię, a co za tym idzie konieczność skrócenia efektywnego czasu pracy płetwonurka pod wodą. Maksymalna głębokość prowadzenia działań wyłącznie w szczególnych przypadkach wynosi 40 m. Potrzebne jest zgromadzenie dużej ilości osób nurkujących, potrzebny jest na miejscu także lekarz.
Wielkość obszaru poszukiwań.
Przy dużym akwenie wodnym i dużym zakresie poszukiwań prowadzonych pod wodą konieczne jest użycie dużej ilości sił i środków.
Przejrzystość wody.
Im jest mniejsza widoczność w wodzie tym bardziej zmniejsza się skuteczność prowadzonych działań. Konieczne jest użycie dużych ilości sił i środków. Pracujący płetwonurkowie muszą posiadać duży staż, doświadczenie i odpowiednie wyszkolenie.
Zanieczyszczenia chemiczne.
W obecnej dobie uprzemysłowienia należy brać pod rozwagę rozwój przemysłu i jego niszczące dla środowiska przyrodniczego, a w szczególności wodnych zasobów, działanie. W przypadku prowadzenia działań ratowniczych na akwenach wodnych śródlądowych liczyć się powinno z występowaniem zanieczyszczeń chemicznych, a w niektórych przypadkach nawet dosyć znacznych. Ich występowanie może spowodować konieczność używania tzw. „suchych” skafandrów, masek płetwonurkowych lub lekkich hełmów nurkowych.
Zanieczyszczenia biologiczne.
Ich występowanie może spowodować konieczność stosowania „suchych” skafandrów, masek płetwonurkowych oraz bardzo dobrych automatów nurkowych.
Temperatura wody.
Gdy w zbiorniku wodnym jest niska temperatura wody, to wymaga to od poszukujących zorganizowania większej ilości sił i środków ze względu na ograniczony czas przebywania w wodzie o niskiej temperaturze płetwonurków, a co za tym idzie częstszej ich podmianie.
Pora doby.
Gdy nurkowanie odbywa się nocą , należy zapewnić dodatkową ilość sprzętu pływającego , wyposażyć płetwonurków w podwodny sprzęt oświetleniowy. Ponadto należy liczyć się z tym, iż w porze nocnej zmniejszyć się może skuteczność prowadzonych działań poszukiwawczych , a także może wzrosnąć zagrożenie bezpieczeństwa dla osób nurkujących ( zegar biologiczny człowieka ).
Praca w sąsiedztwie jakichkolwiek urządzeń hydrotechnicznych może stwarzać duże zagrożenia dla osób nurkujących . Zwłaszcza ze strony nierównomiernego podłoża , nagromadzenia różnego rodzaju odpadów, zamulenia dna, nieznanych i nierozpoznanych części konstrukcji budowli, które mogą uszkodzić ubranie płetwonurka lub jego samego zranić.
Należy pamiętać , że im większa jest prędkość nurtu lub prądu to powoduje to zmniejszenie efektywności działań ratowniczych . Dodatkowo zmusza nas do zaangażowania większej ilości sił i środków a także musimy liczyć się z tym , iż obiekt którego poszukujemy mógł zostać przesunięty ( przeniesiony ) przez nurt lub prąd w zupełnie inne miejsce.
III. TYPOWE JEDNOSTKI PSP A RATOWNICTWO WODNE.
Jednostki Państwowej Straży Pożarnej wyjeżdżają do akcji ratowania ludzi na każdy sygnał....
Archie12